Κλιματική κρίση και διαφθορά δύο ζητήματα αλληλένδετα

Μετά τη δημοσίευση από το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ της Έκθεσης του 2023 για τους κινδύνους που απειλούν την παγκόσμια οικονομία, η συζήτηση εντείνεται σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο για την σύνδεση μεταξύ των δύο βασικότερων και σημαντικότερων κινδύνων, όπως διατυπώθηκαν, την κλιματική κρίση και την παραπληροφόρηση το λεγόμενο greenwashing. Είναι αυτό ακριβώς που επικαλείται η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. σχετικά Οδηγία CSRD) να εφαρμοσθεί με κανονιστική πράξη τόσο η Ευρωπαϊκή Ταξινομία για την κλιματική κρίση, όσο και το νέο πρότυπο υποχρεωτικής αναφοράς και δημοσιοποίησης των πληροφοριών που είναι ουσιώδεις για την αλλαγή του επιχειρηματικού μοντέλου και την πράσινη μετάβαση.

Η σχετική έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας  που δημοσιεύθηκε πρόσφατα με τίτλο  «Άτλας του Κλίματος και της Διαφθοράς: Διδάγματα από πραγματικές περιπτώσεις σε όλο τον κόσμο («Climate and Corruption Atlas: Lessons from Real-World Case») τονίζει επίσης τον κίνδυνο από την παραπληροφόρηση, την αδιαφάνεια και την αρνητική εκμετάλλευση της κλιματικής κρίσης ως άλλοθι για την συγκάλυψη του «business as usual».

Είναι αξιοσημείωτο, όπως σημειώνει η έρευνα, ότι μόνο την περίοδο 2021-2022, η χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ανήλθε στο ποσό των 1.27 τρισ. δολαρίων, συμπεριλαμβανομένων 638 δισ. δολαρίων από δημόσιες πηγές χρηματοδότησης και 626 δις. δολαρίων από ιδιωτικούς πόρους. Η πλειοψηφία αυτών των επενδύσεων και μάλιστα σε ύψος 91% του συνολικού ποσού, δηλαδή 1.15 τρισ. δολάρια, επενδύθηκαν σε ενέργειες και τεχνολογίες για τον περιορισμό των αιτίων που προκαλούν την κλιματική κρίση και σχετίζονται με τις δεσμεύσεις από την Συνθήκη του Παρισιού για το Κλίμα το 2015. Οι επενδύσεις αυτές αφορούν κυρίως την αντικατάσταση του άνθρακα και των παραγώγων του ως πηγής για την παραγωγή ενέργειας. Ωστόσο, μόλις το 5%, από το σύνολο αυτών των επενδύσεων δηλαδή 63 δις. δολάρια, αφορούσε παρεμβάσεις για την υποστήριξη των τοπικών και κυρίως των πιο ευάλωτων στην κλιματική κρίση κοινοτήτων, για την προσαρμογή τους στις νέες συνθήκες, όπως η ξηρασία, οι πλημμύρες και άλλα «έκτακτα» φυσικά φαινόμενα. 

Το υπόλοιπο 4% από το σύνολο αυτών των επενδύσεων δηλώνεται ότι αφορούσε ενέργειες διττού σκοπού. Πρώτο συμπέρασμα είναι ότι οι επενδύσεις που προϋποθέτουν περισσότερη επιμέλεια και αλλαγή πολιτικών δημόσιου χαρακτήρα, γιατί αφορούν την προσαρμογή των τοπικών κοινωνιών στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται από την κλιματική κρίση, ούτε σχεδιάζονται, ούτε προωθούνται από τις κυβερνητικές υπηρεσίες που είναι καταρχήν αρμόδιες για αυτές τις επενδύσεις.

Το πιο σημαντικό ίσως συμπέρασμα της συγκεκριμένης έρευνας είναι ότι η διαφθορά είναι η αιτία που οι επενδύσεις για το κλίμα δεν είναι αυτές που θα έπρεπε για να ανταποκριθούμε κατ’ ελάχιστο στις δεσμεύσεις που έχουμε ήδη αναλάβει. Αντίθετα, αναγνωρίζεται ως η βασική αιτία για την αναβλητικότητα στον σχεδιασμό ολοκληρωμένων εθνικών σχεδίων μετάβασης τα οποία, όπως προτείνεται και από τους Διεθνείς Οργανισμούς (ΟΗΕ, Διεθνής Τράπεζα, ΟΟΣΑ), είναι αναγκαία προκειμένου να συντονισθούν όλες οι σχετικές ενέργειες σε εθνικό, τοπικό αλλά και περιφερειακό επίπεδο. 

Παράλληλα κατάλληλα σχεδιασμένες επενδύσεις και για κάθε ένα από τους βασικούς κλάδους της οικονομίας θα πρέπει να συμπεριληφθούν στα Εθνικά Σχέδια Μετάβασης για ένα διαφορετικό και βιώσιμο οικονομικό μοντέλο.

Όπως εύστοχα σημειώνει η έρευνα, η διαφθορά είναι ο παράγοντας που όχι μόνο περιορίζει, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις εξαφανίζει και τα όποια θετικά αποτελέσματα μπορεί να προκύπτουν από τις σχετικές επενδύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Επιπρόσθετα, η διαφθορά είναι ο καταλύτης για την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την περιθωριοποίηση των τοπικών κοινωνιών, τον περιορισμό των δημοκρατικών διαδικασιών και την υποκατάσταση του εποπτικού ρόλου που οφείλει να ασκεί το κράτος από ιδιώτες επαγγελματίες και «ειδικούς».

Είναι επίσης η εκτεταμένη διαφθορά που προτάσσει σαν άλλοθι το αυξημένο κόστος για την πράσινη μετάβαση, αλλά και το ότι δεν έχουμε τις λύσεις για να αντιμετωπίσουμε αυτή την κλιματική κρίση και τα αρνητικά επακόλουθά της.

Η έρευνα δεν συμπεριλαμβάνει περιπτώσεις ή παραδείγματα από την Ελλάδα, αλλά επικεντρώνεται σε χώρες με μεγαλύτερο αντίκτυπο στην  παγκόσμια οικονομία.

Ωστόσο η μελέτη των περιπτώσεων μπορεί κάλλιστα να βοηθήσει την κατανόηση του συγκεκριμένου προβλήματος όπως μπορεί να συμβαίνει και στη χώρα μας. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατό να υπολογισθεί το κόστος της διαφθοράς σε κάθε χώρα και μόνο εκτιμήσεις είναι δυνατές. Σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα κατατάσσεται στις χώρες υψηλού κινδύνου στην ετήσια Έκθεση «Corruption Perceptions Index» και το 2023.

Η περιπτωσιολογική ανάλυση όμως και τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο Χάρτη της Διεθνούς Διαφάνειας από χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία, η Νότιος Κορέα και άλλες δεν αφήνει καμία αμφιβολία ότι κάποιοι από τους σημαντικούς κλάδους της οικονομίας, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, η παραγωγή ενέργειας, οι κατασκευές, η εξορυκτική δραστηριότητα, αλλά και ο χρηματοπιστωτικός τομέας, είναι μεταξύ όσων συνδέονται με το συγκεκριμένο πρόβλημα. 

Η έρευνα προτείνει μέτρα για την αντιμετώπιση της διαφθοράς στις πράσινες επενδύσεις για την κλιματική κρίση που δεν απαιτούν περισσότερα χρήματα αλλά σίγουρα προϋποθέτουν ριζική αλλαγή της διαχείρισής τους σε κάθε επίπεδο και εθνικό και διεθνές.

Βασικές προϋποθέσεις υπογραμμίζει η Διεθνής Διαφάνεια για τον περιορισμό της διαφθοράς και κατ’ επέκταση για την αποτελεσματικότητα αυτών των επενδύσεων που είναι σαφέστατα πιο επείγουσες και αναγκαίες από ποτέ, είναι η διαφάνεια, η λογοδοσία και η συνεργασία με τις τοπικές κοινωνίες. 

Είναι σημαντικό να υπάρχει δημόσια ενημέρωση και πληροφόρηση σχετικά με το «πως» και το «γιατί» δίνονται αυτές οι χρηματοδοτήσεις, είτε πρόκειται για δημόσιες επενδύσεις είτε πρόκειται για ιδιωτικές. Επίσης, το «ποιοι φορείς» και «ποιες επιχειρήσεις», με «ποια κριτήρια» και «για ποια έργα» είναι δεδομένα που θα πρέπει να θεωρούνται απαραίτητα προκειμένου όχι μόνο να διασφαλίζεται η συναίνεση και η συνεργασία σε τοπικό, εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, αλλά και να ελέγχεται ο κίνδυνος της διαφθοράς και η απώλεια πολύτιμων πόρων, οικονομικών και μη.

Συμπερασματικά, για τη μετάβαση σε ένα βιώσιμο οικονομικό σύστημα, όπως ορίζεται και από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης για το 2030, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συνθήκη, κάθε χώρα οφείλει να ενδυναμώσει και να υποστηρίξει τη συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκομένων μερών με νέες πολιτικές, αλλά και συνεχή μέτρηση, παρακολούθηση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.  

Η διαφάνεια, η λογοδοσία και η άσκηση της δέουσας επιμέλειας από την ανώτερη διοίκηση, σε όλο το εύρος της οικονομικής λειτουργίας, είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τον έλεγχο της διαφθοράς και κατ’ επέκταση για την αντιμετώπιση των κρίσιμων συνθηκών που προκαλεί η κλιματική κρίση. 

Η Εθνική Πράσινη Συμφωνία αποτελεί μία πρόταση για τη σύμπραξη μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών  που συμφωνούν ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε το κλίμα, αλλά αν αντιδράσουμε τώρα θα μπορέσουμε να περιορίσουμε την αρνητική επίδραση που έχει ήδη προκληθεί στο φυσικό μας περιβάλλον. Σε κάθε περίπτωση οφείλουμε να μην επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη που πλέον γνωρίζουμε ότι οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε μη αναστρέψιμη βλάβη όχι μόνο στο περιβάλλον αλλά και στο κοινωνικό σύνολο.

Η πρόταξη της συναίνεσης και της συνεργασίας σε μία κοινή βάση συνεννόησης που το δημόσιο και κοινό συμφέρον υπερτερεί του ατομικού και προσωπικού κέρδους ή οφέλους είναι το κρίσιμο ζήτημα για την δημοκρατία και την ευημερία τόσο στην  Ελλάδα όσο και στην Ε.Ε.  

*υποψήφια ευρωβουλευτής του «Κόσμος»