Για τον «υπολογιστή»… η μαρμελάδα δεν είναι μαρμελάδα παρά μόνο αν είναι μια περίπτωση αυριανής μαρμελάδας και ποτέ σημερινής.
Τζον Μέιναρντ Κέινς, Οικονομικές προοπτικές για τα εγγόνια μας, 1930.
Στο σημείο που βρισκόμαστε, είναι δύσκολο να υποστηρίξει κάποιος τον ισχυρισμό περί γενικότερης ισορροπίας, ασφάλειας, ειρήνης, άμβλυνσης των ανισοτήτων κ.λπ. Πολλώ μάλλον, όταν υπάρχουν πόλεμοι και ογκούμενη φτώχεια. Διδάσκουν οι πόλεμοι; Τα δεινά; Ναι, θα έπρεπε. Θυμηθείτε, η Ευρώπη σχεδίαζε κάποτε τρόπους για να καταπολεμήσει τις «μεγάλες μάστιγες»: στερήσεις, αρρώστιες, αμορφωσιά, εξαθλίωση και ανεργία. Το κοινωνικό κράτος και η δημοκρατία αναδύθηκαν από τις στάχτες του πολέμου. Παρότι έχουν ξεχαστεί οι μεταρρυθμιστικές αρχές του Μπέβεριτζ, σήμερα υπάρχουν στόχοι. Ομως λίγο διαφορετικοί. Τα πρωτεία τα έχει η οικονομία και όχι η πολιτική. Τα λόγια του Κέινς στον Μεσοπόλεμο συνδέονται με ουσιώδεις πτυχές της ζωής το 2024: «Οι κερδοσκόποι μπορεί να μη βλάπτουν όταν οι φούσκες τους αρμενίζουν σε ένα συνεχές ρυάκι επιχειρηματικότητας. Οταν όμως η ανάπτυξη μιας χώρας επαφίεται σε κάποιο υποπροϊόν των δραστηριοτήτων ενός καζίνου, τότε μάλλον η “φάμπρικα” αρμενίζει στραβά».
Αλλά για να είμαστε συνεπείς με τον τίτλο, ας μιλήσουμε για τρεις ιδιαίτερες, ανεπαίσθητες «στιγμές» της Ευρώπης. Οι μαρμελάδες (υποσχέσεις) συνδέονται με τον Κέινς και το δοκίμιό του «Οικονομικές προοπτικές για τα εγγόνια μας» του 1930 (εκδ. Περισπωμένη, 2017). Τα καφενεία συνδέονται με τον Τζορτζ Στάινερ και το δοκίμιό του «Η ιδέα της Ευρώπης» (εκδ. Δώμα, 2021). Και οι ακρωτηριασμοί συνδέονται με το βιβλίο του Μϊλαν Κούντερα «Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή Η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης» που δημοσιεύτηκε το 1983 (εκδ. Εστία, 2022).
Ο Κέινς κόντρα στον κοινωνικο-οικονομικό πεσιμισμό της εποχής του, με αρκετό φουτουρισμό και πνεύμα από Αριστοτέλη και Καινή Διαθήκη, προείκασε ότι το 2030 ο πλούτος του συσσωρευμένου κεφαλαίου θα είναι αρκετός για να καλυφθούν οι βασικές (οι απόλυτες, όπως τις ονομάζει) ανάγκες, ώστε να απελευθερωθεί ο άνθρωπος, για πρώτη φορά στην Ιστορία, από το άχθος της εργασίας. Για την υλοποίηση της ιδέας, σαν συνεπής κατασκευαστής οικονομικο-κοινωνικών προβλέψεων, ο Κέινς έθεσε προϋποθέσεις: τον έλεγχο αύξησης του πληθυσμού, την αποφυγή πολέμων, την εμπιστοσύνη στην επιστήμη και τη συσσώρευση (τη διαφορά ανάμεσα στο τι παράγουμε και τι καταναλώνουμε).
Καμία προϋπόθεση δεν ικανοποιείται. Μεταξύ του 1900 και του 2000, η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού ήταν τρεις φορές μεγαλύτερη από ό,τι κατά τη διάρκεια ολόκληρης της προηγούμενης ιστορίας της ανθρωπότητας - από 1,5 σε 6,1 δισ. σε μόλις 100 χρόνια. Και σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται ενώπιον δύο πολέμων: της Ουκρανίας και της Γάζας - γεγονότα που επηρεάζουν τους πάντες. Οσο για το παγκόσμιο χρέος; Βρίσκεται σε δυσθεώρητα ύψη (πάνω από 313 τρισ. δολ.), με τη μισή αύξησή του να βαραίνει τις ΗΠΑ, τη Γαλλία και τη Γερμανία.
Ο Στάινερ μιλάει για τη σκέψη· για τα cafés της Ευρώπης· για έναν διανοητικό-πολιτισμικό χάρτη ανταλλαγών. Διανοείται τους τόπους συναντήσεων για δημιουργία, στοχαστικό κουβεντολόι και κουτσομπολιό. Μιλάει για τον περιπλανώμενο (τον flaneur) και για τον ποιητή ή τον λόγιο με το σημειωματάριό του. Μιλάει για τη λέσχη, το εργαστήρι του πνεύματος και το ταχυδρομείο του ακηδεμόνευτου…
Ο Κούντερα μιλάει για την εποχή που η Δύση έβλεπε την Κεντρική Ευρώπη σαν διάβολο με κέρατα, υπενθυμίζοντας ότι, πολιτισμικά, η περίπτωση των «μικρών εθνών της πρώην Αυτοκρατορίας των Αψβούργων» (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία) ήταν και παρέμενε ευρωπαϊκή. Με τον πόλεμο της Ουκρανίας, ο Κούντερα γίνεται τραγικά επίκαιρος γιατί θυμίζει την ιστορική άρνηση -εκ μέρους της Δύσης- της ευρωπαϊκότητας της Ουκρανίας που βγαίνει κατευθείαν από τα σπλάχνα της «αυτοκρατορικής γνώσης» της Ρωσίας να αρνείται την εθνική ύπαρξη της Ουκρανίας. Η μεταστροφή της Ε.Ε. με τη Διακήρυξη των Βερσαλιών (10 και 11 Μαρτίου 2022) ήταν σημαντική· αλλά αργή και ατελής… στο «περίπου δεσμευτική αναγνώριση» των… «ευρωπαϊκών φιλοδοξιών και της ευρωπαϊκής επιλογής» της Ουκρανίας. Με ταυτόχρονο «ακρωτηριασμό» μιας δαιμονικής Ρωσίας… ψευτών και δολοφόνων. Σαν η Ρωσία να μην είναι η χώρα των μεγάλων μουσουργών, καλλιτεχνών, των ζωγράφων, των ποιητών και των συγγραφέων.
Εδώ είμαστε. Στο γεωπολιτικό κουβάρι με αβεβαιότητες, απληστίες και πολέμους. Τα πανεπιστήμια αφυπνίζονται στις ΗΠΑ. Ο κόσμος της Ευρώπης είναι ανάστατος. Η Ε.Ε. διερευνά απαντήσεις σε χρονοκάψουλες σχετικά με την κλιματική κρίση, την άμυνά της ή την ψηφιακή μετάβαση (δίχως κοινωνικότητα, συνάντηση και ανταλλαγή). Για ρεμβασμό και σκέψη, ούτε κουβέντα. Μόνο ντιλάρισμα και μόστρα. Με πολλαπλές κρίσεις που η «λύση» της μιας να επηρεάζει δυσμενώς τη «λύση» της άλλης. Να πανηγυρίζουμε με την αύξηση του ΑΕΠ, χωρίς να ρωτάμε «ΑΕΠ για ποιους»; Και επανεξοπλιζόμενοι να ονειρευόμαστε οψέποτε μαρμελάδες και «μερίσματα ειρήνης». Λες και δεν τα ξέραμε.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας