Η στιγμή της ευκαιρίας για την Κύπρο

Πριν από 60 χρόνια, στις 4 Μαρτίου 1964, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με το ψήφισμα 186 αποφάσισε την αποστολή στην Κύπρο της ειρηνευτικής δύναμης UNFICYP. Η κατάσταση στο νησί ήταν δραματική λόγω αιματηρών ταραχών, με εκατοντάδες θυμάτων αμάχων, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Οι συνθήκες ήταν οριακές: κατάρρευση του κυπριακού κράτους, μόλις 3 χρόνια μετά την εγκαθίδρυσή του, σύρραξη μεταξύ δύο εγγυητριών δυνάμεων, της Ελλάδας και της Τουρκίας.

Η περίοδος εκείνη έμεινε γνωστή ως «φασαρίες» (troubles), μια ορολογία από τη διένεξη της Ιρλανδίας. Η UNFICYP αναπτύχθηκε με δύναμη 6.300 στρατιωτών για να επαναφέρει την ηρεμία και να διατηρήσει την ειρήνη. Ηταν δύναμη διατήρησης, όχι επιβολής της ειρήνης. Ετσι παραμένει μέχρι σήμερα. Για λίγα χρόνια η παρουσία της απέτρεψε τα χειρότερα. Δεν ανέκοψε, όμως, τον εθνικιστικό παροξυσμό και τη μανία στο νησί, ούτε έκλεισε την πόρτα του φρενοκομείου που άνοιξε με το πραξικόπημα και ακολούθως με την τουρκική εισβολή του ’74.

Εξήντα χρόνια!

Η UNFICYP επιβεβαίωσε τη ρήση του δεύτερου γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Νταγκ Χάμαρσκελντ ότι «τα Ηνωμένα Εθνη δεν δημιουργήθηκαν για να οδηγήσουν την ανθρωπότητα στον παράδεισο αλλά να τη σώσουν από την κόλαση!» Σήμερα, η τυχόν αποχώρηση της UNFICYP θα προκαλέσει μια άνευ προηγουμένου αποσταθεροποίηση στην Κύπρο. Χωρίς κυανόκρανους, οι δυνατότητες συνεννόησης στη γραμμή αντιπαράταξης είναι μηδέν. Η UNFICYP αριθμεί μόνο 700 μέλη, αλλά είναι η μόνη αρμόδια να ελέγχει τη λωρίδα γης με 3,4% του κυπριακού εδάφους και πάνω από 200 χλμ. μήκος. Δεν υπάρχει συμφωνημένη εκεχειρία από το ’74 όταν ο τουρκικός στρατός επεκτάθηκε, καταλαμβάνοντας το 36% του νησιού. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ούτε συμφωνημένη οριοθέτηση της γραμμής των αντιμαχόμενων, παρά τις προτάσεις της UNFICYP.

Απουσίες

Με αφορμή τα 60χρονα της UNFICYP, ο ειδικός στην Κύπρο αντιπρόσωπος του ΟΗΕ Κόλιν Στιούαρτ οργάνωσε εκδήλωση (4/3), παραθέτοντας ορισμένα στοιχεία: «150 χιλιάδες άνδρες και γυναίκες από 43 χώρες έχουν υπηρετήσει στη Δύναμη. 187 εξ αυτών έχασαν τη ζωή τους, υπέρτατη θυσία στην υπηρεσία της ειρήνης…». Δύο ημέρες αργότερα ο Στιούαρτ προσκάλεσε επίσης εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών, αναδεικνύοντας τον ρόλο της UNFICYP στις προσπάθειες επαναπροσέγγισης και συμφιλίωσης (6/3).

Ο Στιούαρτ αξιοποίησε την επέτειο για να υπογραμμίσει αυτό που διαμηνύει στους Κυπρίους ο Αντόνιο Γκουτέρες: «Εχουμε τη στιγμή της ευκαιρίας. Υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν. Αλλά όσο μικρή και αν είναι, έχουμε μια ευκαιρία…».

Οι δύο ηγέτες, Χριστοδουλίδης και Τατάρ, δεν πάτησαν το πόδι τους στις εκδηλώσεις, επικαλούμενοι άλλες υποχρεώσεις. Η αιτία της άρνησης Τατάρ σχετίζεται με τις ενστάσεις στην παρουσία της Ειρηνευτικής Δύναμης, που γίνεται με εξουσιοδότηση της κυπριακής κυβέρνησης. Εσχάτως, ο Τατάρ κατηγορεί την UNFICYP ότι μεροληπτεί υπέρ των Ελληνοκυπρίων, ενώ απαιτεί να υπογράψει χωριστό μνημόνιο, ιδίως όταν η Δύναμη εισέρχεται στις κατεχόμενες περιοχές.

Διαμαρτυρίες

Από την πλευρά Χριστοδουλίδη υπάρχει επίσης μεγάλη δυσαρέσκεια για την UNFICYP. Ο Κόλιν Στιούαρτ, που είναι ο πολιτικός προϊστάμενός της, είναι συνεχώς στο στόχαστρο. Ενώ δημόσια ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης αναφέρθηκε μόνο στη θετική συμβολή της Ειρηνευτικής Δύναμης (5/1), ο ΥΠΕΞ Κωνσταντίνος Κόμπος παρέστη σε άλλη εκδήλωση τιμής 3 πεσόντων κυανοκράνων από την τουρκική αεροπορία, αφήνοντας αιχμές εναντίον της ότι ακολουθεί ίσες αποστάσεις.

Τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ εξηγούν ότι το ΥΠΕΞ κατηγορεί τον Στιούαρτ και την UNFICYP ότι δεν ασκούν κριτική, ούτε λαμβάνουν μέτρα όταν ο τουρκικός στρατός κάνει παραβιάσεις στη νεκρά ζώνη με μετακινήσεις και οχυρώσεις. Στην πραγματικότητα, ο ΟΗΕ καταγράφει μέσω της UNFICYP λεπτομερώς όλες τις παραβιάσεις, όχι μόνο του τουρκικού στρατού, αλλά και των αρχών της Δημοκρατίας. Υποδεικνύει τη σοβαρή ευθύνη που έχουν προκαλώντας εντάσεις, ιδίως από το 2020 και την περαιτέρω στρατιωτικοποίηση της περιοχής.

Η δεύτερη κάθοδος

Ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης αναμένει την ερχόμενη εβδομάδα στην Κύπρο την προσωπική απεσταλμένη του γενικού γραμματέα Μαρία Ανχελα Κουεγιάρ Ολγκίν. Η Κολομβιανή πρώην ΥΠΕΞ κάνει πολύ μεθοδικές κινήσεις. Ταξίδεψε ήδη στην Αθήνα, την Αγκυρα και τις Βρυξέλλες, ενώ πέρασε (7/3) και από το Λονδίνο. Η δεύτερη κάθοδος πιθανόν να είναι και η πιο καθοριστική για την Ολγκίν για να εξαγάγει συμπεράσματα πώς θα κινηθεί: θα προβάλει τα υπαρκτά διλήμματα, θα θέσει επιλογές προς Χριστοδουλίδη και Τατάρ, θα ζητήσει ευθύνες;

Στη διακαναλική συνέντευξη (5/3), ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης μίλησε ελάχιστα επί της ουσίας. Είναι φανερό ότι κινείται χωρίς στρατηγική, χωρίς διαπραγματευτική ομάδα. Παρουσίασε ένα μίγμα τακτικής, όπως έκαναν στο παρελθόν προκάτοχοί του, όταν ήθελαν να «απεγκλωβίζονται» προσποιούμενοι ότι συνομιλούν. Φαίνεται ότι επιζητεί ακόμα διαπραγματεύσεις ανοιχτού τέλους, όχι επικεντρωμένες για κατάληξη: «Είμαι έτοιμος να διαπραγματευτώ στη βάση και του σχεδίου του Πλαισίου του γενικού γραμματέα…». Είναι μεν έτοιμος, αλλά παραπέμπει και σε άλλα έγγραφα…

Οσο κι αν τον παρακολουθήσει κανείς, δεν μπορεί να ξέρει τι ιεραρχεί και τι επιδιώκει. Για παράδειγμα όρισε ως «το πιο σημαντικό που έχουμε την Κυπριακή Δημοκρατία», σε αντιπαραβολή με τη θέση Τατάρ για «δύο κράτη». Ομως, η κατεξοχήν διαπραγμάτευση που έχει μπροστά του αφορά τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, ως πολιτειακή μετεξέλιξη του κράτους του ’60. Δεν είπε τίποτε γι’ αυτήν. Χαρακτήρισε «δικαίωση» το «να μπορεί ο κάθε Κύπριος πολίτης, είτε είναι Ελληνοκύπριος είτε είναι Τουρκοκύπριος, να επιλέξει πού θα πάει να ζήσει». Αυτά, όμως, έχουν πλήρως κατοχυρωθεί, με συγκεκριμένες συμφωνημένες πρόνοιες!

Για τα ζητήματα ασφάλειας, τα οποία καλύπτονται από το Πλαίσιο Γκουτέρες με κατάργηση μονομερούς δικαιώματος επέμβασης και δραστική μείωση και αποχώρηση στρατών, o Χριστοδουλίδης έθεσε μόνο ρητορικά ερωτήματα: «Ποια είναι η δική μου ευθύνη απέναντι σε αυτόν τον λαό, απέναντι σε μελλοντικές γενιές που θα έρθουν; Ποια ασφάλεια θα νιώθουν σε αυτόν τον τόπο με όλα αυτά που βλέπουμε σήμερα;».

Πενήντα χρόνια μετά την εισβολή, επικαλείται ως «βασικό όπλο τα νομικά μέτρα», ενώ οι ελληνοκυπριακές περιουσίες λεηλατούνται από Ισραηλίτες και Ρώσους. Λέει στο τέλος: «Δεν θα θέσω ενώπιον του κυπριακού λαού ένα σχέδιο λύσης, το οποίο εγώ ο ίδιος δεν υποστηρίζω…».

Με βάση τα σημερινά δεδομένα, δυστυχώς δεν φαίνεται στον ορίζοντα κανένα σχέδιο λύσης. Κανείς δεν σκέφτεται να το υποβάλει και δεν θα χρειαστεί να το υποστηρίξει ή να το απορρίψει.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου