Το άλυτο Κυπριακό «ερήμην των πολιτών»

Μετά την άτυπη πενταμερή στη Γενεύη για το Κυπριακό οι δύο Κύπριοι ηγέτες, ο πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης και ο Τουρκοκύπριος ηγέτης Ερσίν Τατάρ επέστρεψαν στις δικές τους προτεραιότητες. Φανερά αποκλίνουν από αυτά που τους ζητά ο ΟΗΕ για δημιουργία εμπιστοσύνης και δυναμικής για την επίλυση, ξεκινώντας από τους ίδιους τους πολίτες στο νησί.

Οι δύο καθόλου δεν ασπάζονται αυτή την ιδέα, γι’ αυτό και δεν προχωρούν σε ουσιώδη μέτρα εμπιστοσύνης. Εδώ και έξι μήνες συζητούν το άνοιγμα οδοφραγμάτων κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής, χωρίς αποτέλεσμα. Ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. τα ιεραρχούν ως καθοριστικά για την επανασύνδεση των δύο κοινοτήτων και τη δική τους ενεργό ανάμιξη, αλλά οι δύο δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται.

Τίποτα δεν προβλέπεται να γίνει στη ρίζα του πολύχρονου αδιεξόδου σε ένα πρόβλημα που παραμένει άλυτο για μισό αιώνα. Αυτό θα πέσει στους ώμους της νέας προσωπικής απεσταλμένης του γενικού γραμματέα, Μαρία Ανχελα Ολγκίν, εφόσον αναλάβει το κρίσιμο αυτό πόστο. Αλλά εν τω μεταξύ, η κατάσταση στο νησί παραμένει προβληματική και γεννά το ερώτημα: ποιον συμφέρει τελικά η «μηδενική πρόοδος»;

Πολλοί ηγέτες επαγγέλλονται σύγχρονες ιδέες, αλλά στην πραγματικότητα απεχθάνονται την ιδέα της ανάμιξης των πολιτών. Αυτό συμβαίνει κατά κόρον στο Κυπριακό. Ερήμην των πολιτών, οι ηγεσίες διαχειρίζονται καλύτερα τη δική τους ατζέντα, αποκρύπτοντας τις ευθύνες τους και τις συνέπειες από τη διαιώνιση του προβλήματος.

Ομως ο ΟΗΕ έχει διαφορετική άποψη. Στο πιο πρόσφατο ψήφισμά του το Συμβούλιο Ασφαλείας (31/1/2025) προειδοποιεί Χριστοδουλίδη και Τατάρ «να αδράξουν την ευκαιρία από τη συνεχιζόμενη δέσμευση του γενικού γραμματέα», γιατί «το status quo δεν είναι βιώσιμο»: «η κατάσταση επί τόπου δεν είναι στατική και η έλλειψη συμφωνίας προάγει πολιτικές εντάσεις και βαθαίνει την αποξένωση των δύο κοινοτήτων». Η τελευταία δε αναφορά του Σ.Α. αφορά ιδίως τους Ελληνοκυπρίους: «Ο κίνδυνος για μη αναστρέψιμες αλλαγές στο έδαφος μειώνει τις προοπτικές διευθέτησης».

Ο Ερσίν Τατάρ έχει κάθε λόγο να μην αγωνιά για την παρέλευση του χρόνου - είναι γνωστές οι πεποιθήσεις του. Αλλά τι μπορεί να πει κανείς για τον Χριστοδουλίδη;

Αναβρασμός

Στην τουρκοκυπριακή κοινότητα υπάρχει αναβρασμός και ο πολιτικός αγώνας διεξάγεται ανοιχτά στην κοινωνία. Ο Τατάρ στοχεύει στην επανεκλογή του τον Οκτώβριο με λάβαρο τη λύση «δύο κρατών»: «Η υποστήριξη των Τουρκοκυπρίων στα δύο κράτη έχει ξεπεράσει το 50%, ενώ υπέρ της Ομοσπονδίας περιορίζεται στο 25%», ισχυρίστηκε (ΚΥΠΕ, 15/4).

Ο ανθυποψήφιός του, Τουφάν Ερχουρμάν, υποστηρίζει την ομοσπονδιακή επανένωση. Πολλές δυνάμεις των Τουρκοκυπρίων που στηρίζουν τον Ερχουρμάν ξεχύθηκαν στους δρόμους εναντίον της εισαγωγής μαντίλας στα σχολεία που αλλοιώνει την κοσμική ταυτότητά τους.

Για τους Τουρκοκυπρίους, το υπαρξιακό ζήτημα της διακριτής ταυτότητάς τους είναι βαθιά ριζωμένο. Στο παρελθόν εκφράστηκε πλειοψηφικά στην κάλπη με την εκλογή του Μεχμέτ Αλί Ταλάτ (2005) και του Μουσταφά Ακιντζί (2015). Είναι σαφές ωστόσο ότι αυτή η πλειοψηφία, όσο και αν δεν επιθυμεί την απορρόφησή της από την Τουρκία, όσο κι αν ασπάζεται τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό, δεν πρόκειται να δεχθεί υποταγή στην ελληνοκυπριακή πλειοψηφία. Γι’ αυτό οι Τουρκοκύπριοι ζητούν Ομοσπονδία, πολιτική ισότητα και αποτελεσματική συμμετοχή σε ένα επανενωμένο κράτος και αναμένουν τα ανάλογα μηνύματα από την ελληνοκυπριακή κοινότητα.

Ο Τατάρ κατηγορεί τους αντιπάλους του ότι «προσπαθούν να σπείρουν τη διχόνοια». Καλεί τους ψηφοφόρους «να μη χάσουν την αλληλεγγύη της Τουρκίας» και δηλώνει με νόημα: «Οι Ελληνοκύπριοι ευθύνονται για την αποτυχία των συνομιλιών για Ομοσπονδία».

Η εκλογική μάχη τον Οκτώβριο πολύ πιθανόν να κριθεί οριακά. Το αμιγώς τουρκοκυπριακό τμήμα της κοινωνίας πιέζεται. Το 2018 -μετά από όσα συνέβησαν στο Κραν Μοντανά- η Τουρκία δούλεψε φανερά εναντίον του Μουσταφά Ακιντζί και τον ευνόησε. Δεν είναι βέβαιο ότι αυτό θα επαναληφθεί, αλλά ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν ετοιμάζεται να μεταβεί στα κατεχόμενα στις 3 Μαΐου. Θα εγκαινιάσει το νέο συγκρότημα κτιρίων όπου θα στεγάζονται οι θεσμοί του αυτοανακηρυχθέντος κράτους της «ΤΔΒΚ»: προεδρία, κοινοβούλιο, δικαστικό μέγαρο.

«Μη ανάμιξη»

Ο Χριστοδουλίδης μπορεί να προσποιείται τον ουδέτερο -δήλωσε πρόσφατα ότι «δεν αναμειγνύεται στις εκλογές στα κατεχόμενα»- αλλά οι πάντες γνωρίζουν ότι η ελληνοκυπριακή ηγεσία μπορεί να επηρεάσει τις εκλογές, με βάση τις πραγματικές επιλογές της. Αν επιθυμεί τη συνύπαρξη, την επικοινωνία, τη συνεργασία, ανάλογες είναι και οι ενέργειες και τα μηνύματα που στέλνει στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ο Χριστοδουλίδης ήδη αξιολογείται! Η «μηδενική πρόοδος» επί του εδάφους αποκαλύπτει την ανάμιξή του.

Κάνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που ο ΟΗΕ υποδεικνύει - όλα τα πιο κάτω καταγράφονται στο ψήφισμα του Σ.Α. Πρώτον, στο συνολικό επίπεδο η διεθνής κοινότητα ζητά την οικονομική συνεργασία. Καλεί τους ηγέτες «να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την προώθηση του εμπορίου εντός του νησιού» και «να αφαιρέσουν τα προσκόμματα». Αυτό σημαίνει «ανοίξτε οδοφράγματα»!. Το υποστηρίζει με σθένος και η Ευρωπαϊκή Ενωση.

Δεύτερον, στο επίπεδο της κοινωνίας των πολιτών, το Σ.Α. ζητά από τους δύο ηγέτες να προωθήσουν «τη συμφιλίωση και την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως των γυναικών και των νέων».

Δημοσιεύστε τις συγκλίσεις

Ο Χριστοδουλίδης βρίσκεται στα πολιτικά πράγματα για περισσότερο από μια δεκαετία (κυβερνητικός εκπρόσωπος, ΥΠΕΞ και τώρα ΠτΔ). Αλλά η δράση του πουθενά δεν συνοδεύεται από πράξεις που ανταποκρίνονται σε αυτό που γράφει το ψήφισμα του Σ.Α. Πότε και πώς έδωσε στήριξη στην «τακτική, αποτελεσματική επαφή και επικοινωνία μεταξύ των πλευρών»;

Στην παρούσα συγκυρία δηλώνει ότι επιδιώκει την επανεκκίνηση των συνομιλιών από το σημείο που διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά.

Πρόσφατα, δύο οργανώσεις των πολιτών, ο Ομιλος Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Κοινωνίας (ΟΠΕΚ) και το Κυπριακό Κέντρο Ειρήνης και Διαλόγου (CPDC), ζήτησαν άρση του απορρήτου των εγγράφων των συγκλίσεων Αναστασιάδη - Ακιντζί που επιτεύχθηκαν μέχρι το Κραν Μοντανά. Απηύθυναν κοινή επιστολή στους Χριστοδουλίδη και Τατάρ, την οποία κοινοποίησαν στον Αντόνιο Γκουτέρες και στους προέδρους των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε.

«Η διαφάνεια και η συμμετοχή των πολιτών μέσα από ανοιχτό διάλογο είναι», όπως υποστηρίζουν, «τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία για την εξάλειψη των προσχημάτων και της σκόπιμης παραπληροφόρησης στην ειρηνευτική διαδικασία».

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου