Με αφορμή τα ιδιωτικά ΑΕΙ: Γιατί η δημοκρατία αργοπεθαίνει στην Ελλάδα;

Η προσπάθεια θεσμοθέτησης ιδιωτικών ΑΕΙ δεν στοχεύει απλά τον δημόσιο χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης, που ήδη έχει αποδομηθεί εν πολλοίς με την πληθώρα των κολεγίων και τα «παράθυρα» παράκαμψης των πανελλαδικών εξετάσεων. Συνεπιφέρει ένα πρόβλημα πολύ σοβαρότερο των ιδιωτικών ΑΕΙ: την αποδόμηση του άρθρου 16 του Συντάγματος με τρόπο εξωθεσμικό, διότι συντελείται εκτός αναθεωρητικής περιόδου της Βουλής, που θα είναι η απαρχή μιας πορείας ευκαιριακής κάθε φορά αποδόμησης του Συντάγματος ώστε να υλοποιούνται κατά περίπτωση οι επιταγές του νεοφιλελευθερισμού και όχι μόνο. Γι’ αυτό, το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου για έλλειμμα κράτους δικαίου και δημοκρατίας στη χώρα το οποίο καταγράφει τη σημερινή κατάσταση θα πρέπει να εκληφθεί και ως προειδοποίηση για το μέλλον.

Οκτώ καθηγητές του Συνταγματικού Δικαίου έκριναν αντισυνταγματικές τις διατάξεις του νομοσχεδίου για τα μη κρατικά ΑΕΙ («Καθημερινή» 10/2/2024). Στο κείμενό τους για το νομοσχέδιο σημείωναν: «Με αφορμή ορισμένες γνωμοδοτήσεις και τοποθετήσεις συναδέλφων έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η πλειονότητα των καθηγητών Συνταγματικού Δικαίου τάσσεται αναφανδόν υπέρ της συνταγματικότητας των κυβερνητικών σχεδίων για τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ στη χώρα. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Στο άρθρο 16 του Συντάγματος προβλέπεται ρητά ότι η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση, ότι οι καθηγητές τους είναι δημόσιοι λειτουργοί και ότι η σύσταση ανώτατων σχολών από ιδιώτες απαγορεύεται. Κατά τη γνώμη μας, η ρητή αυτή απαγόρευση δεν μπορεί να παρακαμφθεί με βάση μία σύμφωνη με το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του Συντάγματος. Αλλωστε η Ελλάδα ούτε έχει καταδικασθεί ποτέ από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης για παραβίαση του ενωσιακού δικαίου εξαιτίας της απαγόρευσης λειτουργίας ιδιωτικών Πανεπιστημίων ούτε καν έχει παραπεμφθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Δικαστήριο. Συνεπώς για τη λειτουργία ιδιωτικών ΑΕΙ, κερδοσκοπικών ή μη, απαιτείται συνταγματική αναθεώρηση», λέει το κείμενο που υπογράφεται από τους Αλκιβιάδη Δερβιτσιώτη (ΔΠΘ), Γιάννη Δρόσο (ΕΚΠΑ), Ακρίτα Καϊδατζή (ΑΠΘ), Ιφιγένεια Καμτσίδου (ΑΠΘ), Ξενοφώντα Κοντιάδη (Πάντειο), Παναγιώτη Μαντζούφα (ΑΠΘ), Γιώργο Σωτηρέλη (ΕΚΠΑ) και Κώστα Χρυσόγονο (ΑΠΘ).

Από την άλλη, υπέρ της συνταγματικότητας των κυβερνητικών σχεδίων έχουν ταχθεί συνταγματολόγοι, όπως οι Νίκος Αλιβιζάτος και Ευάγγελος Βενιζέλος. Ενδεικτικά, ο κ. Αλιβιζάτος σε συνέντευξή του ανέφερε πως «υποστηρίζεται ότι το Σύνταγμα δεν επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών ΑΕΙ, λες και είναι ένα Σύνταγμα κολλημένο, το οποίο δεν λαμβάνει υπόψη τις εξελίξεις. Η κρατούσα θεωρία και στην Ευρώπη, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου, αλλά και στις ΗΠΑ, είναι ότι το Σύνταγμα είναι ζωντανό κείμενο το οποίο προσαρμόζεται στις εξελίξεις». Από πού όμως συμπεραίνεται ότι το Σύνταγμα της χώρας μας είναι κολλημένο και δεν λαμβάνει υπόψη τις εξελίξεις; Δεν προβλέπει τη δυνατότητα αναθεώρησής του στις αναθεωρητικές περιόδους της Βουλής; Επανειλημμένα το άρθρο 16 τέθηκε στην κρίση της εθνικής αντιπροσωπείας χωρίς να αναθεωρηθεί. Προτάσσει ο κ. Αλιβιζάτος της κρίσης του Κοινοβουλίου την κρίση ενός πολιτικού, του πρωθυπουργού, που ηγούμενος ενός μειοψηφικού κόμματος, του 40,55%, αποφάσισε εξωθεσμικά, να αποκαθηλώσει το άρθρο 16; Αν γίνει η αρχή με το άρθρο 16, ποιος θα μπορέσει μελλοντικά να αποτρέψει μια αντίστοιχη απόφαση κατά το δοκούν; Αλλά και ο κ. Βενιζέλος και η κ. Διαμαντοπούλου που τάσσονται υπέρ των ιδιωτικών ΑΕΙ, γιατί, τόσα χρόνια στο ΠΑΣΟΚ, όσες φορές τέθηκε στη Βουλή η αναθεώρηση του άρθρου 16 δεν την υπερψήφισαν; Τι άλλαξε σήμερα; Βρισκόμαστε έναν χρόνο πριν από την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας και ήδη άρχισαν να «υποβάλλονται» υποψηφιότητες προς τον κ. Μητσοτάκη, αφού αυτός θα επιλέξει μεταξύ των «υποψηφίων».

Αν οι φοιτητές δέχονταν αδιαμαρτύρητα την απαξίωση των κόπων τους να εισαχθούν στα ΑΕΙ και την ισοπέδωση και την υποβάθμιση των πτυχίων τους, τότε θα έπρεπε να ανησυχούμε. Θυμάμαι στις αρχές της δεκαετίας του 1960, Αθήνα και Θεσσαλονίκη δονούνταν από τους αγώνες των φοιτητών με σύνθημα να διατεθεί το 15% του προϋπολογισμού στην Παιδεία και το 114, του τότε ακροτελεύτιου άρθρου του Συντάγματος που συμπίπτει με το σημερινό άρθρο 120, που εναποθέτει την τήρηση του Συντάγματος στον πατριωτισμό των Ελλήνων, «που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία». Εύλογα θα διερωτηθείτε, από πού προκύπτει σήμερα η βία; Η κυβέρνηση δεν εκλέχθηκε, δις μάλιστα, ύστερα από εκλογική διαδικασία χωρίς αμφισβητήσεις; Mα σήμερα, η βία του παρελθόντος έχει παραχωρήσει τη θέση της σε άλλες νομιμοφανείς μορφές προς επιβολή του επιδιωκόμενου σκοπού. Σημειώνουν οι Στιβ Λεβίτσκι και Ντάνιελ Ζίμπλατ: «Ο εκλογικός δρόμος προς την κατάλυση της δημοκρατίας είναι και πιο ύπουλος ίσως… Με την έννοια ότι έχουν την έγκριση εκλεγμένων νομοθετικών σωμάτων ή γίνονται αποδεκτές από τα δικαστήρια. Μάλιστα, συχνά παρουσιάζονται ως προσπάθεια για μια “καλύτερη”, “πιο αποτελεσματική” δημοκρατία… Ετσι για πολλούς η διάβρωση και η “αποψίλωση” της δημοκρατίας δεν γίνεται καν αντιληπτή». Εχουμε περάσει στη φάση της μεταδημοκρατίας, μας λέει ο Κόλιν Κράουτς, Βρετανός ακαδημαϊκός: «Μιλάω για μια κατάσταση στην οποία οι δημοκρατικοί θεσμοί φαίνεται να λειτουργούν κανονικά και καλά, αλλά στην πραγματικότητα έχουν γίνει μια πρόσοψη πίσω από την οποία οι πραγματικές αποφάσεις λαμβάνονται από οικονομικές και πολιτικές ελίτ που λειτουργούν χωρίς ιδιαίτερο δημόσιο έλεγχο ή γνώση».

* Τ. αρχιμηχανικός ΟΣΕ, πολιτικός μηχανικός ΑΠΘ