Ποιος θα δημιουργήσει την ευκαιρία στην Κύπρο;

Εξι χρόνια μετά το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά, ανοίγει ξανά ένα παράθυρο ευκαιρίας για την Κύπρο. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες εξασφάλισε τη συναίνεση των μερών για τον διορισμό της Κολομβιανής πρώην ΥΠΕΞ Μαρία Ανχελα Κουεγιάρ ως απεσταλμένης του για το Κυπριακό. «Θα δει εάν μπορεί να εξευρεθεί το μονοπάτι για έναν κοινά αποδεκτό δρόμο προς τα εμπρός», δηλώνει ο Κόλιν Στιούαρτ, αντιπρόσωπος στην Κύπρο του ΟΗΕ.

Η αναφορά Στιούαρτ έγινε ενώπιον του προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Ερσίν Τατάρ σε μία από τις σπάνιες κοινές εμφανίσεις τους (11/12) σε δεξίωση του ΟΗΕ στη Λευκωσία. Ολα θα κριθούν, φαίνεται, το 2024. Πώς προετοιμάζεται η ελληνοκυπριακή ηγεσία για να αξιοποιήσει τη συγκυρία;

Ο πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης, μόλις ανέλαβε την εξουσία τον Φεβρουάριο, έκανε κινήσεις για να σπάσει το πολύχρονο αδιέξοδο. Το εγχείρημα αποδεικνύεται πολύ δύσκολο, χωρίς σχέδιο, αξιοπιστία και συγκροτημένες πρωτοβουλίες. Η Κύπρος πληρώνει ήδη την απρονοησία 6 και πλέον χρόνων. Το καλοκαίρι του 2017 ο Χριστοδουλίδης είχε υποστηρίξει ότι η διακοπή στο Κραν Μοντανά ήταν μια ανάπαυλα: «Είμαστε στο παρά πέντε της λύσης και οι διαπραγματεύσεις θα επαναληφθούν μετά τις Προεδρικές» (2018), έλεγε. Η εκτίμηση, αν δεν ήταν παραπλάνηση, αποδείχθηκε εντελώς λανθασμένη. Πολλά γεγονότα μεσολάβησαν όταν υπηρετούσε ως ΥΠΕΞ και το αποτέλεσμα μετρά: η δυναμική της λύσης χάθηκε, οι θέσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς αποδυναμώθηκαν. Η αξιοπιστία της είναι στο ναδίρ. Τώρα που ο Χριστοδουλίδης είναι πρόεδρος, βλέπει κίνδυνο «ενσωμάτωσης των κατεχομένων στην Τουρκία».

Αποστολή Κουεγιάρ

Ο διορισμός της Κουεγιάρ ως «προσωπικής» απεσταλμένης του Γκουτέρες είναι μια θετική εξέλιξη. Διαθέτει εμπειρίες από διενέξεις. Η αποστολή της είναι να ελέγξει αν υπάρχουν ειλικρινείς δεσμεύσεις για συγκλίσεις πάνω στις κρίσιμες πτυχές του προβλήματος. Θα αποφανθεί σε ορατό χρόνο αν μπορούν να διεξαχθούν διαπραγματεύσεις προσανατολισμένες σε συμφωνία. Μπορεί να γίνει καταλύτης για να σπάσει το αδιέξοδο. Ωστόσο, δεν πρόκειται να ακολουθήσει άλλος ένας κύκλος ατέρμονων συνομιλιών. Ο,τι είναι να συμβεί –συμφωνία ή παταγώδες ναυάγιο– είναι δυνατόν να κριθεί σε μόνο μία τελική διάσκεψη για την Κύπρο. Υπό τον όρο ότι θα υπάρξει προεργασία και τα δύο μέρη θα ανοίξουν τα χαρτιά τους.

Χωρίς επιστροφή

Ο Χριστοδουλίδης υποστηρίζει ότι οι διαπραγματεύσεις μπορούν να επανεκκινήσουν από το σημείο που διακόπηκαν στο Κραν Μοντανά. Για αρκετό χρόνο, αποφεύγει να εξηγήσει τι εννοεί. Μια διαδικασία χωρίς επιστροφή φοβίζει τη Λευκωσία. Γι’ αυτό κάνει βήματα πίσω πίσω. Ο Χριστοδουλίδης τράβηξε πίσω τις συγκλίσεις για την εφαρμογή της πολιτικής ισότητας (εκ περιτροπής προεδρία, μικτό σύστημα εκλογής, μία καθοριστική ψήφος Τουρκοκυπρίων στο Υπουργικό). Απέρριψε επίσης τις πρακτικές ρυθμίσεις για το περιουσιακό. Εσχάτως, υποστήριξε δημόσια ότι «το κοινό έδαφος (για να αρχίσουν συνομιλίες) καθορίζεται από τα ίδια τα ψηφίσματα των Η.Ε.». Πρόκειται για ουτοπία να πιστεύει κανείς ότι πάνω στις γενικές αράδες των ψηφισμάτων του ΟΗΕ θα χτιστεί μομέντουμ για κανονικές διαπραγματεύσεις.

Η Τουρκία και ο Ερσίν Τατάρ δεν έχουν λόγο να βιάζονται. Προτάσσουν «δύο κράτη» και στις παρασκηνιακές διαβουλεύσεις με τον ΟΗΕ επιμένουν σε «κυριαρχική ισότητα». Επικαλούνται τα «εγγενή δικαιώματα» που έχει η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα ως συνιδρυτής του κράτους το 1960, ώστε σε περίπτωση ναυαγίου να ζητήσουν αλλαγή του στάτους κβο. Η συγκεχυμένη πολιτική της ελληνοκυπριακής ηγεσίας εδώ και 6 χρόνια διευκολύνει την τουρκική επιχειρηματολογία. Ο ίδιος ο Αναστασιάδης άνοιξε τον ασκό του Αιόλου με τα δύο κράτη.

Αξιοπιστία

Ο Χριστοδουλίδης δεν έπεισε ακόμα τον ΟΗΕ αν είναι διατεθειμένος για διαμοιρασμό εξουσίας σε ένα κοινό κράτος με τους Τουρκοκύπριους. Με τη στάση του, όμως, «ξηλώνει» έναν λογικό συμβιβασμό που καλύπτει άλλα, πιο ζωτικά για την Ελληνοκυπριακή Κοινότητα συμφέροντα: αποκατάσταση της κυριαρχίας σε όλο το νησί, επιστροφή εδαφών και περιουσιών στους Ελληνοκύπριους, ανακοπή της δημογραφικής αλλοίωσης. Η τακτική αυτή δεν επιτρέπει στον ΟΗΕ να στραφεί προς την Τουρκία για να πιέσει στα ακόμα πιο κρίσιμα ζητήματα της ασφάλειας: εγγυήσεις, αποχώρηση τουρκικών στρατευμάτων. Ετσι παρέλυσαν για 6 χρόνια οι συζητήσεις. Αν και αυτή τη φορά η προσπάθεια καταρρεύσει, πιθανότατα θα προκύψει αβίαστα το ερώτημα: τι θα γίνει με το στάτους κβο στο νησί, πώς θα γίνει βιώσιμο;

Ο γενικός γραμματέας θα συντάξει σύντομα την εξαμηνιαία έκθεσή του για την Κύπρο. Θα ανάψει πράσινο φως για κανονική διαπραγμάτευση από τη στιγμή που τα μέρη θα αποδείξουν ότι μπορούν να φτάσουν σε συμβιβασμό. Τους ζητά επίσης να δώσουν δείγματα γραφής ότι το εννοούν! Με αλλαγή του κλίματος αντιπαράθεσης, με αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο Κοινοτήτων, με συμφωνημένα μέτρα, ακόμα και με μονομερείς χειρονομίες.

2024, έτος αναφοράς!

Πόσο εκτεθειμένος μπορεί να μείνει ο Χριστοδουλίδης αν συνεχίσει τη δική του τακτική και καταρρεύσει η προσπάθεια προτού καν εκδηλωθεί; Μια επιλογή του -πολύ προσφιλής στο παρελθόν- είναι η περιχαράκωση πίσω από την καταγγελία της τουρκικής αδιαλλαξίας. Μπορεί να επιχειρήσει να ελέγξει την κοινή γνώμη, τροφοδοτώντας τα ΜΜΕ με την αιτιολογία «εμείς θέλουμε, αυτοί όχι…». Δεν είναι βέβαιο ότι θα είναι αρκετό με βάση τους χειρισμούς του. Από την αρχή παραμένει συγκεντρωτικός και περιστοιχίζεται από μια μικρή ομάδα συμβούλων που τους εμπιστεύεται. Τα δύο μεγάλα πολιτικά κόμματα, ο ΔΗΣΥ και το ΑΚΕΛ, βρίσκονται στον χώρο της αντιπολίτευσης. Σε περιβάλλον ακινησίας, η κριτική στον Χριστοδουλίδη παραμένει ήπια. Θα μείνουν σιωπηρά για γίνουν συνυπεύθυνα μπροστά στις συνέπειες ενός νέου ναυαγίου;

Το 2024 θα είναι ένα κρίσιμο τεστ για τον ίδιο τον Χριστοδουλίδη και μάλιστα στα πρώτα βήματα της προεδρίας του. Η πιθανότητα να αλλάξει το στάτους κβο θα στιγματίσει τη δική του σταδιοδρομία. Η μόνη εξέλιξη, η οποία αξιολογείται θετικά από τον ΟΗΕ και επηρεάζει το Κυπριακό, είναι η προσέγγιση Ελλάδας-Τουρκίας. Οι χειρισμοί Χριστοδουλίδη ακυρώνουν τη δυνατότητα να βρεθούν τρόποι αξιοποίησης της προόδου στις ευρωτουρκικές σχέσεις για να υπάρξει παράλληλη κίνηση και στο Κυπριακό. Οι συζητήσεις σε επίπεδο Συμβουλίου άρχισαν. Δεν αναμένονται άμεσες αποφάσεις, αλλά ισχυρές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υποστηρίζουν ότι η θετική ατζέντα της Τουρκίας δεν μπορεί να επισκιάζεται από το Κυπριακό. Αν δεν υπάρξει ομοφωνία στους «27», οι χειρισμοί Χριστοδουλίδη θα δεχτούν δεύτερο «άδειασμα» μετά την άρνηση της Ε.Ε. να ορίσει δικό της απεσταλμένο στο Κυπριακό.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου