Η σχέση της κοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον στις κοινότητες του προβιομηχανικού παρελθόντος παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι, εκτός της οικολογικής διάστασης, άπτεται και της διαχείρισης των κοινών. Εάν δεν μπορούμε να μιλήσουμε για κάποια οικολογική συνείδηση, μπορούμε να αναφερθούμε σε μια βιωματική αειφορία, μια στάση απέναντι στο φυσικό περιβάλλον που δεν ήταν ληστρική αλλά διεπόταν από θεσμικές πρακτικές, τέτοιες που διασφάλιζαν την επιβίωση και αναπαραγωγή της κοινότητας μέσω της μη εξάντλησης των φυσικών πόρων από τους οποίους εξαρτιόταν.
Αυτές οι πρακτικές μπορεί να ήταν και θρησκευτικού χαρακτήρα, με τη μορφή του καθαγιασμού ενός σημαντικού κοινού φυσικού πόρου, ώστε να αποτρέπεται η ανεξέλεγκτη χρήση του, ακόμα και η ιδιοποίησή του. Τέτοιοι πόροι ήταν το νερό και τα δάση.
Με αφορμή τις πυρκαγιές και τις πλημμύρες ετούτου του καλοκαιριού ας θυμηθούμε λίγο τις πρακτικές των κοινοτήτων του παρελθόντος, με τις οποίες προστάτευαν τα δάση, που ήταν προστατευτικά των οικισμών, από διαβρώσεις, κατολισθήσεις λόγω πλημμυρών, δημιουργώντας παράλληλα ένα δροσερό μικροκλίμα στη γύρω περιοχή.
Αυτά τα προστατευτικά δάση, γνωστά ως κεφαλάρια, βακούφικα, κουριά κ.λπ., ήταν κατά κανόνα καθαγιασμένα με διάφορους τρόπους, συνήθως αφιερωμένα σε κάποιον προστάτη Αγιο.
Τα καθαγιασμένα αυτά δάση ήταν συνήθως δασύλλια ανάντη των οικισμών, τα οποία συγκρατούσαν τα νερά και προστάτευαν το έδαφος από κατολισθήσεις, ρύθμιζαν ταυτόχρονα και το μικροκλίμα του τόπου. Ο καθαγιασμός τα καθιστούσε ιερά και ως εκ τούτου προστατευόμενα. Η παραβίαση της απαγόρευσης ξύλευσης ή άλλης καταστροφικής παρέμβασης συνεπαγόταν υπερφυσικού χαρακτήρα τιμωρίες, σύμφωνα με τοπικές δοξασίες, οι οποίες ενισχύονταν και αναπαράγονταν στην τοπική προφορική παράδοση με συγκεκριμένα παραδείγματα «ιερόσυλων» που τιμωρήθηκαν από τον Αγιο προστάτη.
Επρόκειτο για πολύ συνειδητή επιλογή της κοινότητας προκειμένου να προστατεύσει ένα ωφέλιμο δάσος, η οποία παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν συνδυαζόταν με «αφιερώσεις» ιδιοκτησιών που εφάπτονταν του συγκεκριμένου δάσους. Κάποιες φορές μάλιστα δημιουργούνταν τέτοια ιερά δάση με την οικειοθελή παραχώρηση ιδιοκτησιών.
Ηταν μια «οικολογική» πρακτική με σημερινούς όρους, η οποία ωστόσο μας δείχνει πώς η σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον διαμεσολαβείται από την κοινωνία. Θα μπορούσαμε να πούμε, είναι προέκταση του ήθους που χαρακτηρίζει τις κοινωνικές σχέσεις σε μια κοινότητα. Πίσω από τις πρακτικές αυτές εντοπίζεται το κοινοτικό πνεύμα, η αίσθηση του «κοινού ανήκειν» και η βιωματική επίγνωση των ορίων των φυσικών πόρων και των αναγκαίων προϋποθέσεων αναπαραγωγής των υλικών και συμβολικών μέσων επιβίωσης του κοινωνικού συνόλου.
Στην κοινωνία της νεωτερικότητας η κατάσταση είναι διαφορετική. Τα κοινά όλο και περισσότερο γίνονται λιγότερο κοινά. Και αυτό δεν είναι παρά συνέπεια των νέων ηθών που προτάσσουν το ατομικό του συλλογικού, το ιδιωτικό του δημοσίου.
*Καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας