Πώς θα βγει το Κυπριακό από το αδιέξοδο;

Ο διάλογος Ελλάδας-Τουρκίας μπήκε στις ράγες: το νέο ραντεβού Μητσοτάκη-Ερντογάν κλείδωσε στις 18/9 στη Νέα Υόρκη. Η συνάντηση των ΥΠΕΞ Γεραπετρίτη και Φιντάν διαμόρφωσε οδικό χάρτη και προχωρά: πολιτικός διάλογος, μέτρα εμπιστοσύνης, συνεργασία σε οικονομικούς τομείς. Σε αυτή τη χρονική συγκυρία, μια αμυδρή κινητικότητα αναπτύσσεται και στο Κυπριακό. Μπορούν να υπάρξουν εξελίξεις που να σπάσουν το παρατεταμένο αδιέξοδο έξι χρόνων;

O πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης ρίχνει το βάρος να πείσει τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες να αναλάβει την ευθύνη για επανάληψη των συνομιλιών για το Κυπριακό. Ο Γκουτέρες έστειλε στην Κύπρο τέλη Αυγούστου τον βοηθό γενικό γραμματέα Μίροσλαβ Γέντζια. Αυτός, ακολούθως, ταξίδεψε στην Αγκυρα (1/9), όπου συναντήθηκε με τον επικεφαλής σύμβουλο του Ερντογάν, Ακίφ Κίλιτς. Είναι προφανές ότι στον ΟΗΕ, με τη σύμφωνη γνώμη και των ΗΠΑ και της Ε.Ε., ωριμάζει η σκέψη ότι «κάτι» πρέπει να γίνει για να βγει το Κυπριακό από την ακινησία.

Ενας απεσταλμένος…

Ενόψει της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ο γενικός γραμματέας εξετάζει τι μπορεί να κάνει, αλλά είναι επιφυλακτικός. Ο Χριστοδουλίδης έγραψε νέα επιστολή -την τρίτη τις τελευταίες εβδομάδες- ζητώντας από τον Γκουτέρες «να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του Συμβουλίου Ασφαλείας για τον διορισμό ενός ειδικού αντιπροσώπου, ο οποίος θα διερευνήσει τις προοπτικές των συνομιλιών» (7/9).

Ο Κύπριος πρόεδρος βλέπει ότι ο χρόνος μετρά αντίστροφα για τις αποφάσεις που θα ληφθούν στις Βρυξέλλες σχετικά με τις σχέσεις Ε.Ε.-Τουρκίας. Ξέρει ότι η αναζωογόνηση της διαδικασίας υπό τον ΟΗΕ συνιστά προϋπόθεση για να τεκμηριώσει οποιοδήποτε αίτημα στην Ε.Ε. για διορισμό και ενός Ευρωπαίου απεσταλμένου. Αλλιώς, το φθινόπωρο θα βρεθεί σε δύσκολη θέση για το πώς θα χειριστεί τη νέα ευρωτουρκική σχέση για την οποία υπάρχει ευρεία συναίνεση να προχωρήσει.

Παράλληλα, η Λευκωσία βλέπει ότι μένει απομονωμένη από το θετικό κλίμα μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας: η «νέα εποχή» χτίζεται με καλά προετοιμασμένες συναντήσεις υπουργών, χρονοδιαγράμματα, με υφυπουργούς με ειδική ευθύνη. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι για πρώτη φορά πέρασε το καλοκαίρι με μια άνευ προηγουμένου ατμόσφαιρα ηρεμίας στο Αιγαίο – ούτε μία παραβίαση στον εναέριο χώρο. Εγιναν επιμέρους λάθη (αναφορές Ερντογάν για τη Σμύρνη, διάβημα Ελλάδας στο ΝΑΤΟ), αλλά δεν επηρέασαν το θετικό κλίμα. Μοιάζουν με υπολείμματα ρητορικής της προηγούμενης αντιπαραθετικής τακτικής.

Καθηλωμένοι έξι χρόνια

Το Κυπριακό, όμως, συναντά πιο δομικά εμπόδια στον σκληρό πυρήνα του. Ο Γκουτέρες δεν ενδιαφέρεται μόνο να ορίσει άλλον έναν απεσταλμένο, χάριν της κινητικότητας. Προηγήθηκαν καμιά τριανταριά απεσταλμένοι. Από το μοιραίο καλοκαίρι του 2017 στο Κραν Μοντανά, ο Γκουτέρες συγκάλεσε άτυπη σύνοδο στη Γενεύη (2021), όπου διαπίστωσε ξανά το απόλυτο αδιέξοδο. Ο τελευταίος απεσταλμένος, η Αμερικανίδα Τζέιν Χολ Λουτ, απηύδησε από τον συνεχή εμπαιγμό Αναστασιάδη και μετά την εκλογή Τατάρ δεν άντεξε και παραιτήθηκε.

Στη φάση αυτή, ο Γκουτέρες έθεσε τις ελάχιστες απαιτήσεις του: αφενός, αποδείξεις για την ειλικρίνεια των προθέσεων του Νίκου Χριστοδουλίδη, που δεν χάνει ευκαιρία να ζητά «συνομιλίες», και αφετέρου, απευθύνεται στην Αγκυρα –όχι στον Τατάρ– για να ξεκαθαρίσει τι αξιώνει, προβάλλοντας την «κυριαρχική ισότητα». Για τη λήψη απόφασης για απεσταλμένο του ΟΗΕ –κάποια ονόματα ακούγονται ήδη– ο Γκουτέρες χρειάζεται έγκριση και από τις δύο πλευρές και δεν έχει πράσινο φως από την Αγκυρα.

Ο προβληματισμός, όμως, επεκτείνεται, πέραν του απεσταλμένου. Δεν είναι βέβαιο ότι θα γίνει εφικτή η επανάληψη συνομιλιών. Ο Γκουτέρες είναι ο τελευταίος που ενδιαφέρεται για ατέρμονες συζητήσεις. Τι συνομιλίες θα γίνουν; Πώς και πότε θα καταλήξουν σε αποτέλεσμα;

Το κενό των έξι χρόνων ακινησίας είναι δύσκολο να καλυφθεί. Σε σχέση με το περιεχόμενο των συνομιλιών, ο Χριστοδουλίδης δεσμεύεται μόνο με το γενικό πλαίσιο (Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία, ψηφίσματα, ευρωπαϊκό κεκτημένο κτλ) και θέλει να συνεχίσει από εκεί που έμειναν οι συνομιλίες το 2017.

Αποφεύγει ρητές αναφορές σε όσα συμφωνήθηκαν και καταγράφηκαν με λεπτομέρεια από τον ΟΗΕ, ιδίως στο Συνταγματικό (πολιτική ισότητα, εκ περιτροπής προεδρία, αποτελεσματική συμμετοχή) και το Περιουσιακό (δικαιώματα ιδιοκτήτη και χρήστη). Ο δε Ερσίν Τατάρ έχει ανοίξει διάπλατα το ζήτημα της ασφάλειας, των εγγυήσεων και των στρατευμάτων. Εκμεταλλεύεται το διεθνές κλίμα (Ουκρανία), ακόμα και τα ρατσιστικά επεισόδια στην Πάφο και τη Λεμεσό, απαιτώντας τουρκικές εγγυήσεις.

Οι γνώστες του Κυπριακού ξέρουν ότι αν έτσι αρχίσουν συνομιλίες, δεν πρόκειται να καταλήξουν ποτέ, ούτε στα επόμενα 50 χρόνια! Το χαοτικό περιβάλλον θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να ξεπεραστεί, αν οι δύο ηγέτες δεσμεύονταν στα 6 σημεία που πρότεινε ο γενικός γραμματέας – το Πλαίσιο Γκουτέρες της 30ής Ιουνίου 2017.

Η άρνησή τους δημιουργεί ακόμα ένα εμπόδιο. Ποια διαδικασία διαπραγματεύσεων θα ακολουθηθεί; Θα πρόκειται για συνομιλίες ανοιχτού τέλους, με ξεχωριστές κατά κεφάλαιο διαπραγματεύσεις, ομάδες εργασίας, διαπραγματευτές, κτλ; Ούτε να το σκεφτούν, διαμηνύει ο γενικός γραμματέας. «Αυτή τη φορά τα πράγματα είναι διαφορετικά»: το στάτους κβο δεν είναι βιώσιμο, χρειάζεται χρονικός ορίζοντας κατάληξης, με συνέπειες για το κόστος της αποτυχίας στην πλευρά που θα επωμιστεί την ευθύνη.

Επί του εδάφους

Ο γενικός γραμματέας έχει ακόμα αμφιβολίες κατά πόσο οι ηγεσίες των δύο Κοινοτήτων θέλουν ειλικρινά να υπάρξει πρόοδος. Επί του εδάφους κυριαρχούν η δυσπιστία, η καχυποψία. Τα πρόσφατα γεγονότα στην Πύλα –μικτό χωριό στη νεκρή ζώνη– δημιούργησαν μια πρόσκαιρη διπλωματική νίκη για την ε/κ πλευρά, το Συμβούλιο Ασφαλείας καταδίκασε την άσκηση βίας σε βάρος ειρηνευτών από προσωπικό της τ/κ διοίκησης, αλλά ο δρόμος μέσα στη νεκρή ζώνη τελικά θα προχωρήσει. Ο ΟΗΕ χρεώνει τα επεισόδια στην εθνικιστική ηγεσία των Τ/κ και βλέπει τις σκοπιμότητες. Ο Ερσίν Τατάρ δεν έχει κανένα ενδιαφέρον να προχωρήσει το Κυπριακό γιατί έτσι χάνεται η «χρησιμότητά» του για την Τουρκία, που τον χρησιμοποιεί για να φράζει κάθε εξέλιξη.

Ο ΟΗΕ αιφνιδιάστηκε και από τη στάση των συνεργατών του Χριστοδουλίδη που χειρίζονται με σκληροπυρηνική λογική κάθε επιμέρους ζήτημα. Σε χρόνο-ρεκόρ διέρρευσαν στα ΜΜΕ πληροφορίες της ΚΥΠ για να προκαλέσουν κλίμα ανασφάλειας ανάμεσα στον πληθυσμό. Στην πραγματικότητα, όμως, το ζήτημα αφορούσε ακόμα μία δίοδο επικοινωνίας, όπως άλλες 10 που συμφωνήθηκαν στη νεκρή ζώνη κατά μήκος της γραμμής αντιπαράταξης, και επιμέρους ρυθμίσεις για τις καλλιέργειες και την οικιστική ανάπτυξη.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου