Ο αθέατος πόλεμος

«Γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε εμπόριο με βάση τα δικά μας νομίσματα; Ποιος ήταν αυτός που αποφάσισε ότι το δολάριο ήταν το νόμισμα μετά την εξαφάνιση του κανόνα του χρυσού;» ρώτησε.

Η ομιλία του Λούλα απηχούσε την άποψη σχετικά με το μέλλον του δολαρίου ως κυρίαρχου παγκόσμιου νομίσματος. Το δολάριο στα τέλη του 2022 αντιπροσώπευε περίπου το 60% των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών, σε σύγκριση με το 20% σε ευρώ και το 6% σε γεν. Μεμονωμένα, η βρετανική λίρα, το κινεζικό γουάν και το καναδικό και το αυστραλιανό δολάριο αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 5% των κυβερνητικών αποθεμάτων. Το δολάριο είναι επίσης κυρίαρχο, αν και σε μικρότερο βαθμό, στις ιδιωτικές αγορές.

Ο προβληματισμός του Λούλα για τον ρόλο του δολαρίου τα τελευταία χρόνια εκφράζεται δημόσια όλο και πιο συχνά, ακόμα και από σπουδαίους Αμερικανούς οικονομολόγους και πολιτικούς.

Πριν από τρία χρόνια ο Henry M. Paulson Jr., που από το 2006 ώς το 2009 διετέλεσε υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, έγραφε:

«Το status του δολαρίου θα δοκιμαστεί από την ικανότητα της Ουάσινγκτον να αντέξει την καταιγίδα Covid-19 και να αναδυθεί με οικονομικές πολιτικές που θα επιτρέπουν στη χώρα, με την πάροδο του χρόνου, να διαχειρίζεται το εθνικό της χρέος και να περιορίζει το διαρθρωτικό δημοσιονομικό έλλειμμά της [...] Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να διατηρήσουν μια οικονομία που εμπνέει παγκόσμια αξιοπιστία και εμπιστοσύνη. Εάν δεν το κάνουν αυτό, με την πάροδο του χρόνου, θα θέσουν σε κίνδυνο τη θέση του αμερικανικού δολαρίου».

Την ίδια χρονιά, οι Simon Tilford, οικονομολόγος στο «Forum for a New Economy», και Hans Kundnani, ανώτερος ερευνητικός συνεργάτης στο Chatham House, υποστήριξαν: «Τα οφέλη της υπεροχής του δολαρίου προέρχονται κυρίως από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και μεγάλες επιχειρήσεις αλλά το κόστος γενικά βαρύνει τους εργαζόμενους. Γι’ αυτόν τον λόγο, η συνεχιζόμενη ηγεμονία του δολαρίου απειλεί να εμβαθύνει την ανισότητα καθώς και την πολιτική πόλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες[...] Η ηγεμονία του δολαρίου έχει επίσης εγχώριες κατανεμητικές συνέπειες – δηλαδή, δημιουργεί νικητές και ηττημένους στις Ηνωμένες Πολιτείες.

»Οι κυριότεροι νικητές είναι οι τράπεζες, που ενεργούν ως μεσάζοντες και αποδέκτες των εισροών κεφαλαίων και ασκούν υπερβολική επιρροή στην οικονομική πολιτική των ΗΠΑ. Οι χαμένοι είναι οι παραγωγοί (σ.σ. εννοεί τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή) και οι εργαζόμενοι τους οποίους απασχολούν. Η ζήτηση για το δολάριο ανεβάζει την αξία του, γεγονός που καθιστά τις εξαγωγές των ΗΠΑ πιο ακριβές και περιορίζει τη ζήτηση γι’ αυτές από το εξωτερικό, οδηγώντας έτσι σε απώλειες κερδών και θέσεων εργασίας στη μεταποίηση».

Η Agathe Demarais, διευθύντρια Παγκόσμιων Προβλέψεων στην «Economist Intelligence Unit», πριν από περίπου 10 μήνες επισήμανε:

«Ενας τρόπος με τον οποίο οι χώρες έχουν γίνει πιο ανθεκτικές στις κυρώσεις είναι μέσω διμερών ανταλλαγών νομισμάτων, οι οποίες τους επιτρέπουν να παρακάμπτουν το δολάριο των ΗΠΑ. Οι συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων συνδέουν τις κεντρικές τράπεζες απευθείας μεταξύ τους, εξαλείφοντας την ανάγκη χρήσης ενός τρίτου νομίσματος για τις συναλλαγές. Η Κίνα έχει αγκαλιάσει αυτό το εργαλείο με ενθουσιασμό, υπογράφοντας συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων με περισσότερες από 60 χώρες, όπως η Αργεντινή, το Πακιστάν, η Ρωσία, η Νότια Αφρική, η Νότια Κορέα, η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, συνολικής αξίας σχεδόν 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Ο στόχος του Πεκίνου είναι σαφής: να επιτρέψει στις κινεζικές επιχειρήσεις να παρακάμπτουν τα χρηματοπιστωτικά κανάλια των ΗΠΑ όταν το επιθυμούν».

Η Rana Foroohar, των «Financial Times», έχει γράψει για έναν «κόσμο μετά το δολάριο», ο συνάδελφός της Martin Wolf ανησυχεί ότι η κυριαρχία του δολαρίου θα δώσει τη θέση της σε ένα διπολικό διεθνές νομισματικό σύστημα, με τις Ηνωμένες Πολιτείες στο ένα άκρο και την Κίνα στο άλλο. Η Gita Gopinath, αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, θεωρεί ότι οι κυρώσεις οδηγούν σε μια κατακερματισμένη, πολυπολική νομισματική τάξη. Οι Cristina Tessari και Zach Pandl, της «Goldman Sachs», προειδοποίησαν ότι το δολάριο ίσως ακολουθήσει την τύχη της βρετανικής λίρας και γίνει νόμισμα δεύτερης κατηγορίας.

Οι κινήσεις επιταχύνθηκαν με τον πόλεμο στην Ουκρανία και την επιβολή των κυρώσεων. Για παράδειγμα, οι διαπραγματεύσεις για την αναζήτηση εναλλακτικών τρόπων πληρωμής του πετρελαίου. Η Κίνα, η Ρωσία και χώρες της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας προσπαθούν να απομακρυνθούν από τον εξοφλητικό διακανονισμό του πετρελαίου σε δολάρια και αν τα σχέδιά τους πραγματοποιηθούν και οι συναλλαγές πετρελαίου γίνονται σε άλλα νομίσματα, τότε ο ρόλος του δολαρίου θα μειωθεί, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα εκθρονιστεί.

Η αλήθεια είναι ότι η αμφισβήτηση του δολαρίου έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό. Τον Μάρτιο του 2009, λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, ο διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κίνας, Zhou Xiaochuan, δημοσίευσε ένα δοκίμιο στην ιστοσελίδα της τράπεζας, στο οποίο επέκρινε το διεθνές νομισματικό σύστημα για «τις εγγενείς ελλείψεις που προκάλεσε η χρήση εθνικών νομισμάτων που βασίζονται σε πιστώσεις».

Σήμερα όμως οι «απορίες» του Λούλα είναι κάτι παραπάνω από λεκτικές αντιρρήσεις. Στην πραγματικότητα εκφράζουν σχέδια μάχης. Σίγουρα ο δρόμος που θα πρέπει να διανυθεί μέχρι να υπάρξει -αν υπάρξει- πολυπολικό νομισματικό σύστημα είναι μακρύς και δεν θα είναι αναίμακτος, αφού τα νομίσματα αντανακλούν τη γεωπολιτική ισχύ.

«Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν μεγάλα νομίσματα», σχολίασε ο νομπελίστας Robert Mundell, υπονοώντας σαφώς ότι οι νομισματικοί πόλεμοι δεν διαφέρουν σε τίποτα από τους υπόλοιπους και αυτό θα πρέπει να προβληματίζει για το μέλλον.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας