Τρίζει ο θρόνος του νομισματικού ηγεμόνα;

Η συζήτηση για το δολάριο είναι πολύ παλιά. Τη δεκαετία του 1960, ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, παραπονέθηκε ότι η κυριαρχία του δολαρίου των ΗΠΑ έδωσε στις Ηνωμένες Πολιτείες ένα «υπερβολικό πλεονέκτημα» να δανείζονται φτηνά από τον υπόλοιπο κόσμο και να ζουν πέραν των μέσων που διέθεταν. Από τότε οι σύμμαχοι και οι αντίπαλοι των ΗΠΑ απηχούσαν συχνά αυτό το παράπονο.

Η κυριαρχία του δολαρίου δεν είναι αδικαιολόγητη καθώς πηγάζει από τη ζήτηση που υπάρχει γι’ αυτό σε όλο τον κόσμο. Το ξένο κεφάλαιο ρέει στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή είναι ένα ασφαλές μέρος για να τοποθετήσεις χρήματα και επειδή υπάρχουν λίγες άλλες εναλλακτικές.

Αυτές οι εισροές κεφαλαίων υπερβαίνουν εκείνες που χρειάζονται για τη χρηματοδότηση του εμπορίου κατά πολλές φορές και κάνουν τις Ηνωμένες Πολιτείες να διατηρούν ένα μεγάλο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών. Με άλλα λόγια, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ζουν πέρα από τα μέσα που διαθέτουν, αλλά φιλοξενούν το περισσευούμενο κεφάλαιο του κόσμου.

Μπορεί τα δολάρια να επιλέγονται από κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για τη διεξαγωγή του εμπορίου και των επενδύσεων αλλά η διασυνοριακή ανταλλαγή σε εναλλακτικά νομίσματα σημειώνει πρόοδο. Και είναι πλέον πολύ πιθανόν η πρόοδος αυτή να επιταχυνθεί αφού τα εναλλακτικά νομίσματα στοχεύουν στον πυρήνα της ισχύος του δολαρίου: στις συναλλαγές του πετρελαίου!

Η χρήση δολαρίων για την πληρωμή του πετρελαίου θεωρείται σημαντικό στοιχείο για τη διατήρηση του ρόλου του δολαρίου ως του προεπιλεγμένου νομίσματος για τις διεθνείς πληρωμές. Η Κίνα, η Ρωσία και χώρες της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας προσπαθούν να απομακρυνθούν από τον εξοφλητικό διακανονισμό του πετρελαίου σε δολάρια. Η Κίνα και η Ρωσία προωθούν τα εθνικά τους νομίσματα.

Η Κίνα και η Σαουδική Αραβία καταρτίζουν σχέδια για την τιμολόγηση του πετρελαίου σε άλλο νόμισμα. Σε ανάλογες κατευθύνσεις κινούνται η Ρωσία και η Ινδία. Η Ρωσία και το Ιράν εξετάζουν τη χρήση ενός σταθερού κρυπτονομίσματος με αντίκρισμα χρυσού για διεθνείς πληρωμές. Δεν χρειάζεται κανείς να είναι οικονομολόγος για να αντιληφθεί τις επιπτώσεις που θα έχουν τέτοιου είδους διακανονισμοί.

Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το δολάριο, είναι το κόστος που επιβαρύνει την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση των ΗΠΑ και που ενδέχεται στο μέλλον να γίνει ακόμα βαρύτερο και πιο αποσταθεροποιητικό, καθώς το μερίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών στην παγκόσμια οικονομία θα συρρικνώνεται. Τα οφέλη της υπεροχής του δολαρίου προέρχονται κυρίως από χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και μεγάλες επιχειρήσεις αλλά το κόστος γενικά βαρύνει τους εργαζόμενους. Γι’ αυτόν τον λόγο η συνεχιζόμενη ηγεμονία του δολαρίου απειλεί να εμβαθύνει την ανισότητα καθώς και την πολιτική πόλωση στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μπορεί να μην ακούγεται τόσο δυνατά και να μην είναι τόσο άμεσο αλλά πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι στις επόμενες δεκαετίες ένα από τα σημαντικά θέματα που θα απασχολήσουν την παγκόσμια διακυβέρνηση είναι αν οι ΗΠΑ θα εξακολουθήσουν να έχουν τη νομισματική ηγεμονία και -το κυριότερο- τι είναι διατεθειμένες να κάνουν για να την υπερασπιστούν.

Και αυτό που είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό σχετίζεται με το κόστος που θα έχει η διαδικασία για την εξεύρεση ενός νέου σημείου ισορροπίας καθώς η νομισματική κυριαρχία συναρτάται και συνδέεται με τη γεωπολιτική ισχύ. Αυτό άλλωστε διδάσκει και η Ιστορία. Από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ο κυρίαρχος πιστωτής στον κόσμο και η λίρα στερλίνα ήταν το κυρίαρχο μέσο χρηματοδότησης του διεθνούς εμπορίου.

Κατά τη διάρκεια εκείνης της περιόδου, η αξία του χρήματος βασιζόταν στη δυνατότητα εξαργύρωσης σε χρυσό, σύμφωνα με τον λεγόμενο «κανόνα του χρυσού». Το Ηνωμένο Βασίλειο κατείχε τα μεγαλύτερα αποθέματα χρυσού στον κόσμο και άλλες χώρες διατηρούσαν τα αποθέματά τους σε χρυσό ή σε λίρες.

Στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, η βρετανική οικονομία συρρικνώθηκε και οι εξαγωγές της έγιναν λιγότερο ανταγωνιστικές. Αλλά επειδή το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν προσκολλημένο στον κανόνα του χρυσού, το να διατηρεί εμπορικό έλλειμμα σήμαινε τη μεταφορά χρυσού στο εξωτερικό, γεγονός που μείωσε το ποσό των χρημάτων σε κυκλοφορία και πίεσε προς τα κάτω τις εγχώριες τιμές.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ανέστειλε τον κανόνα του χρυσού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μαζί με πολλές άλλες χώρες. Αλλά μέχρι το τέλος του πολέμου ήταν ένα έθνος οφειλέτης και οι Ηνωμένες Πολιτείες, που είχαν συσσωρεύσει τεράστια αποθέματα χρυσού, το είχαν αντικαταστήσει ως τον κύριο πιστωτή του κόσμου.

Το Ηνωμένο Βασίλειο επέστρεψε στον κανόνα του χρυσού το 1925 αλλά το έπραξε με την προπολεμική συναλλαγματική ισοτιμία, πράγμα που σήμαινε ότι η στερλίνα ήταν πολύ υπερτιμημένη και με πολύ εξαντλημένα αποθέματα χρυσού. Οι βρετανικές εξαγωγές συνέχισαν να υποφέρουν και τα υπόλοιπα αποθέματα χρυσού της χώρας μειώθηκαν, αναγκάζοντάς την να περικόψει τους μισθούς και τις τιμές.

Η βιομηχανική ανταγωνιστικότητα της χώρας μειώθηκε και η ανεργία αυξήθηκε προκαλώντας κοινωνική αναταραχή. Το 1931 το Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειψε τον κανόνα του χρυσού για πάντα - πράγμα που σήμαινε στην πραγματικότητα την εγκατάλειψη της ηγεμονίας της στερλίνας.

Το 1902 ο Τζόζεφ Τσάμπερλεϊν, τότε υπουργός Εξωτερικών για τις αποικίες, χαρακτήρισε το Ηνωμένο Βασίλειο «κουρασμένο τιτάνα». Σήμερα ο όρος ταιριάζει κατάλληλα στις Ηνωμένες Πολιτείες, που βλέπουν την οικονομική τους δύναμη να εξασθενεί σε σχέση με εκείνη άλλων δυνάμεων, ιδίως της Κίνας.

*Δημοσιογράφος, συγγραφέας