Εσωστρέφεια, υπέρ ή κατά;

Μια πρώτη παρατήρηση: η εσωστρέφεια, όπως και πολλές άλλες γενικές έννοιες, δεν σημαίνει πάντα το ίδιο πράγμα. Στην πολιτική όμως και στα καθ’ ημάς η αποφυγή της αποτελεί κοινό τόπο επειδή αυτή η στροφή προς τα μέσα, προς τη δική μας στάση και κυρίως τα δικά μας λάθη, δίνει το έναυσμα για ατέρμονες συζητήσεις που ενίοτε καταλήγουν σε «συντροφικά μαχαιρώματα» (κατά το κοινώς λεγόμενο) χωρίς να λύσουν το πρόβλημα· αντίθετα ανοίγουν κι άλλες πληγές, με αποτέλεσμα η ανάκαμψη να γίνεται ακόμα πιο δύσκολή.

Νομίζω ότι ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και μεγάλος. Τα πράγματα όμως περιπλέκονται γιατί η εσωστρέφεια, που στη συχνά ακατάληπτη γλώσσα των φιλοσόφων συνδυάζει την «αυτοσυνειδησία» με τον «κριτικό αναστοχασμό», είναι η δυνητική προϋπόθεση και συνάμα η πλέον χαρακτηριστική κίνηση της νεωτερικότητας, στην οποία ζούμε τους τελευταίους πέντε ή έξι αιώνες. Τον παλιό καλό καιρό, στις προνεωτερικές ή παραδοσιακές κοινωνίες, ο κόσμος ήταν δεδομένος και συνεπώς αδιαπραγμάτευτος. Για μας είναι εξ ορισμού επίμαχος, δηλαδή μπορεί και πρέπει να αλλάξει επειδή ανακαλύπτουμε μέσα μας τη δυνατότητα να τον διαβάσουμε όχι όπως τον διάβασαν οι γονείς μας. Φυσικά το ίδιο θα κάνουν και τα παιδιά μας.

Για να προσγειωθούμε από τα ύψη της φιλοσοφίας στην πεζή πραγματικότητα, η εσωστρέφεια, όσον αφορά την Αριστερά, δηλαδή ο κριτικός αναστοχασμός, δεν έχει καμία σχέση με την ομφαλοσκόπηση -το αντίθετο θα έλεγα- και πάνω απ’ όλα δεν πρέπει να εκληφθεί ως ευκαιρία κάποιοι να χάσουν την καρέκλα τους και να υποκατασταθούν από άλλα αναρριχητικά φυτά. Θα μου πείτε: μα αυτά συμβαίνουν στα αστικά κόμματα, όχι στη θωρακισμένη από το ηθικό πλεονέκτημα Αριστερά.

Είναι κι αυτό μια άποψη… Και επειδή το 'φερε η κουβέντα, ενώ πληθαίνουν οι καταγγελίες ότι ο λόγος του ΣΥΡΙΖΑ έχει γίνει τελευταία τοξικός και ακραίος, σκέφτομαι πως ακόμα κι αν ευσταθούν, δεν βρίσκουν στόχο. Διότι το μέγα πρόβλημα για την Αριστερά δεν είναι ότι φιλοτεχνεί μια υπερβολικά αρνητική εικόνα του αντιπάλου της, αλλά μια υπερβολικά κολακευτική εικόνα του εαυτού της.

Αν όμως η εσωστρέφεια με την καλή έννοια είναι απαραίτητη, δηλαδή αν όντως θέλουμε να αλλάξουμε τον κόσμο -κάτι αδιανόητο για τους προνεωτερικούς προγόνους μας- θα πρέπει να συγκρουστούμε με όσους θέλουν να παραμείνει ο ίδιος. Εδώ τα πράγματα έρχονται τα πάνω κάτω. Διότι η εσωστρέφεια μετατρέπεται από προϋπόθεση σε εμπόδιο.

Με πιο απλά λόγια, το καλό και το δίκαιο, στο όνομα το οποίου ριχνόμαστε στην εκλογική μάχη, θεωρείται δεδομένο και αδιαπραγμάτευτο κι όχι κάτι που θα υποστεί τον έλεγχο του κριτικού αναστοχασμού. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ο πόλεμος δεν σταματάει ποτέ. Θέλω να πω ότι δεν υπάρχουν διαλείμματα που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να σταθούμε για λίγο, για να εξετάσουμε τι κάναμε σωστό και τι λάθος. Ο εχθρός καραδοκεί. Και ο πόλεμος για την Αριστερά δεν σταματάει ποτέ. Τούτου δεδομένου η ύψιστη αρετή του αριστερού, ιδίως τώρα που βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο, δεν είναι να σκέφτεται, αλλά να πολεμάει.

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Αλέξης Τσίπρας επικαλέστηκε αυτή ακριβώς τη λογική: η πρώτη του αντίδραση, είπε, ήταν να παραιτηθεί. Αλλά έκανε πίσω επειδή η εν λόγω πράξη θα συνιστούσε λιποταξία. Δηλαδή αποδέχτηκε την ευθύνη για την πανωλεθρία του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές, αλλά όχι τις συνέπειες που τον αφορούν προσωπικά. Με άλλα λόγια, φταίω για τα λάθη που έγιναν, επειδή όμως τα λάθη αυτά μας έφεραν σε πολύ δύσκολη θέση, θα παραμείνω στις επάλξεις επειδή είμαι μαχητής και δεν το βάζω κάτω. Για την Αριστερά, ρε γαμώτο!

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη οξύνοια για να δει κανείς ένα τόσο προφανές και ιδιοτελές ρητορικό τέχνασμα. Το σημαντικό όμως δεν είναι η πολιτική σταδιοδρομία του Αλέξη Τσίπρα. Είναι η αντιφατική και ταυτόχρονα αναγκαία συμβίωση στον λόγο της Αριστεράς του εσωστρεφούς κριτικού αναστοχασμού και της εξωστρεφούς αγωνιστικότητας. Το αν και πώς συνδυάζονται όχι μόνο δεν το ξέρω, αλλά δεν ξέρω κάποιον που να το ξέρει. Θα έλεγα λοιπόν ότι, ως πρώτο βήμα τουλάχιστον, καλά θα κάνουμε να συνειδητοποιήσουμε πως όντως υπάρχει πρόβλημα.