Η Κύπρος μεταξύ μίσους και συμφιλίωσης

Ο ξυλοδαρμός μιας 25χρονης Τουρκοκύπριας από δύο Ελληνοκύπριους νέους στην Αγία Νάπα (3/6) φέρνει στο φως τις παθογένειες του άλυτου κυπριακού προβλήματος. Μία ακόμα γενιά Κυπρίων μεγαλώνει με το δηλητήριο του μίσους και της εχθρότητας να υποβόσκει στις σχέσεις τους.

Η Αγία Νάπα είναι το τουριστικό θέρετρο που ελκύει για ψυχαγωγία νέους από κάθε γωνιά της Ευρώπης. Αναπόφευκτα και Τουρκοκύπριους νέους που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα, τους ίδιους τρόπους διασκέδασης. Μια τέτοια στιγμή φυσιολογικής συνάντησης έγινε αφορμή για να βγάλουν ορισμένοι τα απωθημένα τους σε μια ανυπεράσπιστη κοπέλα από την άλλη κοινότητα.

Η πολιτική αντίδραση

Είναι επεισόδιο παραβατικότητας, όχι ρατσιστικής επίθεσης, υποστήριξε ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης στο τηλεφώνημα διαμαρτυρίας που δέχθηκε από τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ. «Δεν θέλω το περιστατικό αυτό να κλιμακωθεί σε ένταση και εχθρότητα μεταξύ των δύο κοινοτήτων», έγραψε με ωριμότητα στα κοινωνικά δίκτυα η Τουρκοκύπρια, θύμα του ξυλοδαρμού.

Η υπόθεση, βέβαια, θα πάρει τον δρόμο της Δικαιοσύνης, όπως δήλωσε (7/6) ο Χριστοδουλίδης: «Είμαστε κράτος δικαίου, όχι ψευδοκράτος». Αλλά, αυτό δεν είναι αρκετό για να προσπεράσει την ευθύνη που έχει ως ηγεσία να βγάλει τον τόπο από το μαύρο παρελθόν του. Το πραγματικό τεστ για τον Χριστοδουλίδη είναι μια σειρά από πρωτοβουλίες εντός Κύπρου, ακόμα και μονομερώς, για να αλλάξει ολικά τη διχοτομική πολιτική ατμόσφαιρα. Σε αυτό το «καλάθι», αν πράγματι το θέλει, εντάσσονται οι επαφές ανάμεσα σε νέους και από τις δύο κοινότητες και οι αλλαγές στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Εκπαίδευση της ειρήνης

Το ζωτικό θέμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης των δύο κοινοτήτων παραμένει ανοιχτό από το 2017. Ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες, κάθε έξι μήνες, υπενθυμίζει στις ηγεσίες και των δύο κοινοτήτων να αποδείξουν την ειλικρίνειά τους για επανένωση. Η κριτική του είναι καταιγιστική για τον αρνητικό ρόλο που παίζει η εκπαίδευση αναπαράγοντας την εχθρότητα.

Την κατέγραψε σε πρόσφατη έκθεση του, γι’ αυτό και το Συμβούλιο Ασφαλείας (Σ.Α.) υιοθέτησε ειδική παράγραφο στο ψήφισμά του (Ιούλιος 2022), καλώντας τους ηγέτες (τότε) Αναστασιάδη - Τατάρ να «αναλάβουν συνδυασμένες προσπάθειες για να προωθήσουν την εκπαίδευση της ειρήνης στο νησί». Φυσικά δεν έπραξαν τίποτα. Ούτε ο Χριστοδουλίδης έκανε μισό χιλιοστό μπρος.

Ο ΟΗΕ δεν μιλά γενικά και αόριστα, αλλά ζητά πράξεις: οι Κύπριοι ηγέτες «να δώσουν επιπρόσθετες δυνατότητες στην Τεχνική Επιτροπή (Τ.Ε.) για την Εκπαίδευση να εφαρμόσει τις γραπτές εισηγήσεις της». Η Τ.Ε. για την Εκπαίδευση συγκροτήθηκε το 2015 από τους Αναστασιάδη - Ακιντζί με Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους εκπαιδευτικούς και παιδαγωγούς.

Υστερα από εντατική εργασία, κατέθεσε (Οκτώβριος 2017) πολυσέλιδη έκθεση που συνοψίζει την τρέχουσα κατάσταση στα δύο εκπαιδευτικά συστήματα ως εξής: «Κυριαρχούν τα εθνοκεντρικά αφηγήματα που διαιωνίζουν μονολιθικές απόψεις και αντιλήψεις για την ανωτερότητα της εθνοτικής κοινότητας του καθενός και οδηγούν στην υποτίμηση των άλλων. Το σημαντικότερο, τα αφηγήματα αυτά φαίνεται να αγνοούν τις προηγούμενες εμπειρίες, τον πόνο και τα βάσανα των άλλων» - απόσπασμα από την εμπιστευτική 55σέλιδη έκθεση.

Στο ψήφισμά του, το Συμβούλιο Ασφαλείας εξέφρασε στήριξη ειδικά στην πρόταση της Τ.Ε. για «τη διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής και την απομάκρυνση εμποδίων για την ειρήνη με από κοινού αναθεώρηση σχολικού υλικού και βιβλίων, ώστε να συμβάλουν στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων».

Υποκρισία και ευθύνες

Η παντελής απουσία προόδου στα ζητήματα εκπαίδευσης αφήνει εκτεθειμένο τον Ν. Χριστοδουλίδη, που όπως και ο προκάτοχός του, Ν. Αναστασιάδης χρεώνονται εξ ημισείας με τον Ερ. Τατάρ τις ευθύνες για το στρατηγικό αδιέξοδο στο Κυπριακό.

Πριν από περίπου έναν μήνα, ο Χριστοδουλίδης συγκάλεσε στο Προεδρικό σύσκεψη των ελληνοκυπριακών ομάδων στις Τεχνικές Επιτροπές για να δώσει την εικόνα εγρήγορσης. Ομως, πολλοί που συμμετέχουν στις επιτροπές αυτές γνωρίζουν ότι όλα γίνονται εκ των υστέρων και δεν υπάρχει καμία συνέχεια.

Ποια τύχη είχε η έκθεση της Τ.Ε. για την Εκπαίδευση; O Ν. Αναστασιάδης ανέστειλε μονομερώς τη λειτουργία των πλείστων Τεχνικών Επιτροπών, όταν υπήρχε έγκυρος Τουρκοκύπριος συνομιλητής, ο Μουσταφά Ακιντζί. Η πολυσέλιδη έκθεση της Τ.Ε. μπήκε στο συρτάρι.

Ούτε εκείνος ασχολήθηκε ξανά για έξι χρόνια,ούτε ο Χριστοδουλίδης που ανέλαβε ΥΠΕΞ. Σε μεταγενέστερο χρόνο, το υπουργείο Εξωτερικών έθεσε… επιφυλάξεις: οι παρατηρήσεις που αφορούσαν το ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό σύστημα ήταν περισσότερες από τις αντίστοιχες για το τουρκοκυπριακό σύστημα.

Κι όμως, για πρώτη φορά στην ιστορία του Κυπριακού, η ελληνοκυπριακή κοινότητα κατέληξε σε συμφωνημένο έγγραφο με την τουρκοκυπριακή κοινότητα, με προτάσεις εκπαιδευτικής πολιτικής και μέτρα για συμφιλίωση.

Εθνοκεντρισμός και πολιτική

Ο εθνοκεντρισμός στην εκπαίδευση παραμένει κυρίαρχο αφήγημα στην ελληνοκυπριακή κοινότητα. Αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του κομματικού παιγνίου που εμποδίζει κάθε πρόοδο στο Κυπριακό. Διαμορφώνει πολιτικούς συσχετισμούς που ευνόησαν την εξουσία Αναστασιάδη για 10 χρόνια και στήριξαν τον Χριστοδουλίδη για να αναρριχηθεί στην προεδρία.

Ο Αναστασιάδης συμφώνησε να κάνει Τ.Ε. για την Εκπαίδευση με τον Ακιντζί, αλλά στην πράξη, την υπέσκαψε, σπρώχνοντας τον ΔΗΣΥ προς τη συντήρηση. Φρόντισε να έχει δίπλα του τον επικεφαλής της Εκκλησίας με αναχρονιστικό λόγο και επέλεξε υπουργό Παιδείας έναν σκληρό εθνικιστή. Ετσι, κράτησε κοντά του και τα μικρότερα κόμματα που σήμερα στηρίζουν την πολιτική Χριστοδουλίδη.

Η υποκριτική συμπεριφορά της ελληνοκυπριακής ηγεσίας την περίοδο Ακιντζί είναι δύσκολο να διαγραφεί από τον ΟΗΕ. Μόλις ανέλαβε το 2020, ο Τατάρ ακύρωσε το μεγάλο εκπαιδευτικό πρόγραμμα ανταλλαγών, το «Imagine», που έτυχε χρηματοδότησης από τη Γερμανία. Κι όμως, στον ελάχιστο χρόνο υλοποίησής του, 3.000 εκπαιδευτικοί και πάνω από 10.000 μαθητές πρόλαβαν και πήραν μέρος και από τις δύο κοινότητες σε εθελούσια βάση.

Η εφαρμογή μέτρων που προωθούν την ειρήνη και τη συμφιλίωση στα σχολεία είναι πολύ προωθημένη πολιτική. Τα εκπαιδευτικά συστήματα είναι χωριστά με βάση το Σύνταγμα του ’60 και θα παραμείνουν έτσι, ως αρμοδιότητες των κρατιδίων στην περίπτωση που γίνει ποτέ εφικτή η ομοσπονδιακή επανένωση.

Ωστόσο, αν ο Χριστοδουλίδης θέλει να ανοίξει τον δρόμο με συνδυασμένες κινήσεις που θα αλλάξουν την πολιτική ατμόσφαιρα, το μόνο που έχει να κάνει είναι να διαβάσει τα μηνύματα που του δίνει ο ΟΗΕ. Μια ισχυρή αφετηρία θα ήταν η διευκόλυνση των επαφών εκπαιδευτικών και μαθητών, η ανάπτυξη προγραμμάτων για νέους, η συνεργασία μεταξύ Πανεπιστημίων και η συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στα προγράμματα Erasmus. Ετσι, η κυπριακή ηγεσία θα αποδείξει ότι σχεδιάζει ένα κοινό μέλλον για όλα τα παιδιά της.

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου