Από τις φιλόξενες στήλες της «Εφημερίδας των Συντακτών» θα ήθελα να απευθύνω ένα «αντίο» στον μεγάλο χαρισματικό ιστορικό επιστήμονα Γιώργο Δερτιλή. Δεν με συνδέουν ιδιαίτεροι επιστημολογικοί δεσμοί μαζί του παρά μόνο δύο επιστημονικές συναντήσεις σε δύο συνέδρια και μία κοινωνική βραδιά στα Κύθηρα που κωδικοποιήθηκε σε προσωπική συνθήκη ανθρώπινης συνύπαρξης.
Ο Γιώργος Δερτιλής (1939-2023) υπήρξε κορυφαίος ιστορικός επιστήμονας, ο οποίος είχε αντιληφθεί ότι η Ιστορία είναι το «υποσυνείδητο» της ανθρώπινης ατομικής και συλλογικής ύπαρξης. Η Ιστορία ως υπαρκτική κατάσταση του ανθρώπου σ’ αυτή την εκδοχή της δεν μπορεί ποτέ να «μεταφραστεί» σε επιστημολογικό πρόγραμμα. Πολύ περισσότερο να μετατραπεί σε διαδικασία κοινωνικοποίησης ως δημόσια Ιστορία.
Ως επιστήμων και ως ερευνητής βρέθηκε μπροστά σ’ αυτή την επιστημολογική συνθήκη: θα έπρεπε να «ανακατασκευάσει» μια ιστορική εξέλιξη, της νεοελληνικής κοινωνίας, η οποία έχει ως υλικό υπόστρωμα δεδομένα πράγματα που δεν εντάσσονται στο ενιαίο επιστημολογικό πρόγραμμα της σύγχρονης επιστήμης της Ιστορίας.
Το επιστημονικό έργο του Δερτιλή απαρτιώνεται στο βιβλίο του με τον τίτλο: «Ιστορία του ελληνικού κράτους 1830-1920». Σ’ αυτό το έργο του καταγράφονται τα συνειδησιακά ιστορικά δεδομένα της νεοελληνικής ιστορικής εξέλιξης. Θα τολμήσω να κάνω τώρα, ύστερα από χρόνια, την ακόλουθη σύγκριση: όπως ο Nίτσε δουλεύει με το «σφυρί» στη φιλοσοφική παράδοση, το ίδιο έκανε και ο Δερτιλής με το ιστορικό υλικό που είχε μπροστά του.
Με άλλα λόγια τονίζω την εξής παράμετρο στις ιστορικές έρευνες: ο Δερτιλής δουλεύει με το «σφυρί», επειδή γνωρίζει ότι το υλικό που επεξεργάζεται στο επίπεδο των εννοιών είναι ακατέργαστο. Οπότε τι άλλο θα μπορούσε να κάνει;
Βρισκόμαστε ως πολιτική και διανοητική κοινωνία στον εικοστό πρώτο αιώνα και δεν θέλουμε να ακολουθήσουμε τα βήματα μιας διαφωτιστικής οντότητας που αυτοπροσδιορίζεται. Ο Γιώργος Δερτιλής δεν έλαβε μέρος στους εορτασμούς των 200 χρόνων από την ένδοξη Ελληνική Επανάσταση (1821-2021), επειδή το έργο του υποστηρίζει ότι η ιστορική εξέλιξη κάθε οντότητας υπερ-καθορίζεται από πράγματα που η ίδια δεν μπορεί να εποπτεύει.
Στον Γιώργο Δερτιλή οφείλει η επιστημονική κοινότητα να υποκλιθεί. Προσφάτως, μόλις τον Οκτώβριο του 2022, η Ακαδημία Αθηνών τον αναγόρευσε μέλος της. Σήμερα, τον Μάρτιο του 2023, τον θρηνούμε. Το πνεύμα του όμως και η ιστορική έρευνά του για τους παράγοντες που παίζουν ρόλο σε κάθε ιστορική εξέλιξη μας καθορίζουν. Η θεωρητική κληρονομιά όλων μας από το επιστημολογικό πρόγραμμα του Δερτιλή συνοψίζεται ως εξής: οι επόμενες γενιές των ιστορικών να ερευνήσουν όσα στοιχεία (ορατά ή αόρατα) συγκροτούν την κάθε κοινωνία και την ιστορική εξέλιξή της.
*Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας