Πώς θα σπάσει το αδιέξοδο;

Με μπαράζ δηλώσεων ο νέος πρόεδρος της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης βάζει μπροστά το Κυπριακό. Από την πρώτη ημέρα της εκλογής του διακηρύσσει: «η παρούσα κατάσταση πραγμάτων δεν μπορεί να αποτελεί τη λύση του Κυπριακού» και «πρέπει να επαναρχίσουν οι συνομιλίες το συντομότερο».

Μαζί με τις δημόσιες τοποθετήσεις, ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης αναλαμβάνει ορισμένες πρωτοβουλίες. Ζήτησε και είχε συνάντηση με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ την Πέμπτη (23/2) στη Λευκωσία. Τον Μάρτιο θα συμμετάσχει στο πρώτο του Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις Βρυξέλλες. Από τώρα προβάλλει τη θέση ότι η Ε.Ε. πρέπει να αναλάβει «πρωταγωνιστικό ρόλο» και να λειτουργήσει ως «καταλύτης» σε μια νέα προσπάθεια επίλυσης. Θα ζητήσει διορισμό Ευρωπαίου απεσταλμένου και θέλει να είναι πολιτική προσωπικότητα. Στις Βρυξέλλες θα είναι και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες. Θα του ζητήσει να ενεργοποιήσει ξανά την εντολή που έχει από το Συμβούλιο Ασφαλείας για να προσφέρει τις καλές υπηρεσίες του.

Σημείο μηδέν

Ο νέος Κύπριος πρόεδρος μοιάζει να θέλει να φτάσει στο... ρετιρέ, αλλά ξέρει πολύ καλά ότι το Κυπριακό βρίσκεται στο σημείο μηδέν. Θέλει τον ΟΗΕ και την Ε.Ε. να κινήσουν τα γρανάζια του Κυπριακού για να επαναληφθούν οι συνομιλίες «από το σημείο που διακόπηκαν το 2017». Εχει επίγνωση όμως, ότι περπατά πάνω στα ερείπια ενός διαλυμένου τοπίου στο Κυπριακό, όπως το άφησε ο Νίκος Αναστασιάδης και για το οποίο έχει κι αυτός ευθύνη τόσα χρόνια ως στενός συνεργάτης του. Πώς θα αρχίσουν συνομιλίες χωρίς καν βάση συζήτησης; Πώς θα γίνουν συνομιλίες, χωρίς καθυστέρηση, ανεξάρτητα από τις επικείμενες εκλογές στην Ελλάδα και την Τουρκία;

Ο Χριστοδουλίδης βγάζει «θετική ενέργεια» απέναντι στην καχύποπτη διεθνή κοινότητα, δεσμεύεται να αποφύγει την εχθρική ρητορική και προς στιγμή αιφνιδιάζει: «Θα κάνω ό,τι είναι δυνατόν για να υπάρξει αποτέλεσμα»! Κανείς όμως, δεν πιστεύει ότι οι δύο –Χριστοδουλίδης και Τατάρ- είναι διατεθειμένοι να προχωρήσουν και να καλύψουν το τελευταίο μίλι, από εκεί που έμειναν οι συνομιλίες στο Κραν Μοντανά. Αλλο είναι να επιζητεί κανείς κάποια μορφή συνομιλιών, εκ του σύνεγγυς ή επαφές «πήγαινε – έλα», κι άλλο να θέλει να ανοίξει τα χαρτιά του στα καίρια ζητήματα –τα 6 σημεία του πλαισίου Γκουτέρες– και να λύσει ένα χρονίζον πρόβλημα που έχει τόσο ωριμάσει με κίνδυνο να... σαπίσει.

Ο Χριστοδουλίδης επισήμανε ανήμερα της συνάντησης με τον Τατάρ ότι οι τεχνικές επιτροπές και τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης «δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τον στόχο της επίλυσης του Κυπριακού». Εχει δίκιο, αλλά πώς θα αποδείξουν οι δύο πλευρές τις ειλικρινείς προθέσεις τους; Η Ε.Ε. γιατί να ενεργοποιηθεί; Οι θεσμικοί εκπρόσωποι της Ε.Ε. θα ακούσουν τα αιτήματα Χριστοδουλίδη, αλλά θα θέλουν να δουν και έμπρακτα βήματα στο νησί

Το Κυπριακό δεν προσφέρεται ούτε για παιχνίδια ευθυνών. Ο ΟΗΕ δεν πρόκειται να συμπράξει σε μια διαδικασία για να περνά ο καιρός με αλληλοκατηγορίες. Μπορούν να το κάνουν οι δύο πλευρές και μόνες τους για να ικανοποιήσουν το εσωτερικό ακροατήριο τους. Αν πάλι πρόκειται απλώς για μάχες εντυπώσεων, ξέρει και ο Ερσίν Τατάρ το παιχνίδι. Πρότεινε συνεργασία των δύο πλευρών για την αντιμετώπιση του κινδύνου ενός σεισμού, μια πρόταση επίκαιρη, αφού η Κύπρος βρίσκεται στη ζώνη κινδύνου. Η δε προσφορά βοήθειας της Ελλάδας προς την Τουρκία βοήθησε να αλλάξει η αντιπαραθετική ατμόσφαιρα των τελευταίων χρόνων.

Ο Χριστοδουλίδης αναζητεί τον τρόπο να ξεκινήσει από κάπου και δηλώνει ότι έχει σχέδιο για να το πετύχει. Από πού, όμως, θα αρχίσει; Κανένα σχέδιο δεν λειτουργεί όταν βασίζεται μόνο σε όσα υπαγορεύει από τηλεοράσεως για να κάνουν οι άλλοι, είτε ο ΟΗΕ είτε η Ε.Ε. – τα «θέλω» του Χριστοδουλίδη, όπως γράφει ο φιλοκυβερνητικός Τύπος. Είναι προφανές ότι οι διεθνείς συνομιλητές του θα τα καταγράψουν για λόγους διπλωματικής αβρότητας, αλλά δεν είναι υπάλληλοί του για να τα υλοποιήσουν.

Η διεθνής καχυποψία

Εδώ και καιρό ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. είναι απελπισμένοι με τα πολιτικά «καπρίτσια» στην Κύπρο. Για παράδειγμα, ο ΟΗΕ επιμένει ότι για να αναστραφεί η πορεία προς τη διχοτόμηση πρώτιστη ανάγκη είναι η καλλιέργεια εμπιστοσύνης, οι σχέσεις των δύο Κοινοτήτων ως «συστατικό στοιχείο» της λύσης, ενώ αυτές τα τελευταία χρόνια έχουν καταστραφεί. Ο ΟΗΕ κατακρίνει την παράλυση των μικτών τεχνικών επιτροπών Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με την προβολή κάθε είδους προσκομμάτων στη δικοινοτική συνεργασία. Περαιτέρω, επιμένει ότι η διαχείριση του μεταναστευτικού μπορεί να γίνει μόνο με συνεργασία στην Πράσινη Γραμμή κι όχι με μονομερείς ενέργειες και φράκτες στη νεκρά ζώνη. Η κριτική Γκουτέρες στις εκθέσεις του είναι καταιγιστική! Μιλά για τον ρόλο ΜΜΕ στον δηλητηριασμό της κοινής γνώμης, την εχθρότητα που χύνεται μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα στα σχολεία. Πολύ θα ήθελε να ακούσει κάτι διαφορετικό, παρά τα χιλιοειπωμένα.

Ο Χριστοδουλίδης επισήμανε ανήμερα της συνάντησης με τον Τατάρ ότι οι τεχνικές επιτροπές και τα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης «δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τον στόχο της επίλυσης του Κυπριακού». Εχει δίκιο, αλλά πώς θα αποδείξουν οι δύο πλευρές τις ειλικρινείς προθέσεις τους; Η Ε.Ε. γιατί να ενεργοποιηθεί; Οι θεσμικοί εκπρόσωποι της Ε.Ε. θα ακούσουν τα αιτήματα Χριστοδουλίδη, αλλά θα θέλουν να δουν και έμπρακτα βήματα στο νησί.

Για παράδειγμα, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ κατέθεσε πρόταση για μια περιφερειακή διάσκεψη υπό την Ε.Ε. για τα ζητήματα της ενεργειακής συνεργασίας. Ο ύπατος εκπρόσωπος Ζοζέπ Μπορέλ αναζητεί φόρμουλα για τα κοιτάσματα φυσικού αερίου για να αποτραπεί η συνεχής αντιπαράθεση στις ΑΟΖ, ώστε η Ε.Ε. να αναπτύξει σχέσεις σύμπραξης με την Τουρκία. Η πρόεδρος της Ευρ. Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πρότεινε δικοινοτικά φωτοβολταϊκά πάρκα και την κοινή αξιοποίηση φυσικού αερίου. Οι δε υπηρεσίες της Ε.Ε. ζητούν από την κυπριακή κυβέρνηση να επιτρέψει συμπεριληπτικές πολιτικές των Τουρκοκυπρίων σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Μαζί, ΟΗΕ και Ε.Ε. απαιτούν προσεγγίσεις που θα ενισχύσουν την ύπαρξη των Τουρκοκυπρίων απέναντι στην αυξανόμενη εξάρτηση της Τουρκίας και τον κίνδυνο απορρόφησης.

Ο πολιτικός ορίζοντας

Ο νέος πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης κοιτάζει τον πολιτικό ορίζοντα μπροστά του. Κέρδισε μια πλήρη πενταετία μέχρι το 2028, αλλά χρειάζεται σταθεροποιημένο κομματικό σκηνικό. Θα είναι απίθανο να σκεφτεί πώς θα κινηθεί στρατηγικά με το Κυπριακό προτού κλείσουν οι εκκρεμότητες διαδοχής στον ΔΗ.ΣΥ. Είναι αδήριτη ανάγκη για εκείνον να κερδίσει σταδιακά τη στήριξη του μεγαλύτερου κόμματος, του ΔΗ.ΣΥ., για να το ενσωματώσει στην κυβέρνηση. Οι μικρότερες πολιτικές δυνάμεις που τον στήριξαν αναθεματίζουν τον ΟΗΕ. Ακόμα χειρότερα, διαφωνούν με τις συγκλίσεις μέχρι το Κραν Μοντανά κι ο ίδιος αμφιταλαντεύεται.

Είναι αμφίβολο αν μπορεί ο Χριστοδουλίδης να πάρει στρατηγικές αποφάσεις, όπως αυτές που έχει περιλάβει στο προεκλογικό του πρόγραμμα, περί διασύνδεσης των ευρωτουρκικών σχέσεων «με την επανέναρξη ουσιαστικών διαπραγματεύσεων προς επίλυση του Κυπριακού». Εκεί καταγράφει ως τέτοια κίνητρα «την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης, τη φιλελευθεροποίηση των θεωρήσεων εισόδου, την αεροπορική συμφωνία, τα θέματα αμυντικής συνεργασίας της Ε.Ε. και τα “παγωμένα” κεφάλαια της ενταξιακής της πορείας». Ομως η διεθνής κοινότητα δεν είναι υπεραγορά για να πάει κανείς να ψωνίσει με βάση το shopping list του! Αν ανοίξει τα χαρτιά του δεν θα έχει αυτή τη φορά δίοδο διαφυγής, όπως έκανε ο προκάτοχός του. Το ερώτημα εν τέλει είναι: για πόσο χρόνο θα κάνει διακήρυξη προθέσεων, χωρίς να αναλαμβάνει ο ίδιος το βάρος της ευθύνης να αποδείξει τι θα κάνει;

* Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου