Εσύ και το ΕΣΥ

Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, σε ένα δοκίμιο του 1926 με τίτλο «Το τέλος του Laissez-Faire», είχε υποδείξει τους κινδύνους της εμμονικής προσκόλλησης στον ρόλο του «αόρατου χεριού» για την προώθηση του συλλογικού συμφέροντος: «Ο κόσμος δεν κατευθύνεται από τον ουρανό με τρόπο ώστε πάντοτε να συμπίπτουν τα ιδιωτικά και τα κοινωνικά συμφέροντα».

Και υποστήριζε ότι «Ο σημαντικός ρόλος του κράτους δεν σχετίζεται με τις δραστηριότητες που ήδη εκπληρώνονται από την ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά με τις λειτουργίες που την ξεπερνούν, δηλαδή, με τις αποφάσεις που εάν δεν τις λάβει το κράτος, τότε κανένας δεν θα το κάνει. Το σημαντικό για την κυβέρνηση δεν είναι να κάνει πράγματα που ήδη τα κάνουν οι ιδιώτες και να τα κάνει λίγο καλύτερα ή λίγο χειρότερα, αλλά να αναλάβει εκείνες τις δραστηριότητες που, προς το παρόν, δεν θα αναλάμβανε κανένας». Εννοούσε αγαθά, όπως η υγεία; Η απάντηση είναι «ναι».

Στις μέρες μας, οι χώρες και οι πολυμερείς οργανισμοί ορίζουν τη δημόσια υγεία, συνήθως, μέσα από τις λειτουργίες της. Την περιγράφουν ως ένα διεπιστημονικό πεδίο δράσεων, κατανοήσεων και κοινωνικών αξιών μιας «ευρύτερης διαβούλευσης γύρω από την υγεία ενός πληθυσμού». Κι αυτό που λέμε «υγεία» –με βάση τον ορισμό που είναι διατυπωμένος από το 1946 στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΕ)– είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνον η απουσία “ασθένειας” ή ”αναπηρίας”». Το «όχι μόνον απουσία “ασθένειας” ή ”αναπηρίας”» του παραπάνω ορισμού –εκτός από την ιατρικοποίηση της υπόθεσης, τα άλματα της ιατρικής και τις θεραπείες ασθενειών και νόσων– βάζει στην κουβέντα κι άλλους παράγοντες, όπως είναι η οικονομία, η εκπαίδευση, η εργασία, το κλίμα, το περιβάλλον, η διαθεσιμότητα και η δυνατότητα προσέγγισης αναγκαίων πόρων κ.ο.κ.

Και για να μείνουμε λίγο στα βασικά, ο ΠΟΕ ορίζει τη δημόσια υγεία «ως τέχνη και επιστήμη της οποίας οι οργανωμένες προσπάθειες στοχεύουν στην πρόληψη ασθενειών και νόσων καθώς και στην προστασία και προώθηση της υγείας στην κοινωνία». Ορισμένοι άλλοι παραδεκτοί ορισμοί περιλαμβάνουν κι άλλες προτεραιότητες, όπως αξίες κοινωνικής δικαιοσύνης, ισότητας, ηθικές επιταγές και προβλεπτικότητα. Το δίχως άλλο, ένα σύστημα δημόσιας υγείας, σε χώρες όπως η δική μας, έχει ιδιωτικό και δημόσιο τομέα.

Τούτων λεχθέντων, μπορούμε να διατυπώσουμε ορισμένα συμπεράσματα πάνω στο θέμα. Πρώτον, η πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας έδειξε την ανάγκη ενίσχυσης και όχι απορρύθμισης του δημόσιου τομέα υγείας. Και κάτι άλλο. Εδειξε ότι ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορούσε και δεν επιθυμούσε να συνδράμει στις κοινωνικές ανάγκες. Δεύτερον, παρά το γεγονός ότι η εξάπλωση νοσοφόρων παραγόντων σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και άλλες παγκόσμιες κρίσεις στέλνουν σήματα για προετοιμασία και θωράκιση των δημόσιων τομέων υγείας ώστε να ανασχεθούν οι πιθανότητες μιας άλλης καταστροφής τύπου Covid, η κυβέρνηση κάνει το αντίθετο. Αντιμετωπίζει τη δημόσια υγεία όπως τα μακαρόνια ή την κινητή τηλεφωνία. Δεν ιδιωτικοποιεί άμεσα αλλά έμμεσα το ΕΣΥ, δίνοντας «κίνητρα αγοράς» στους εργαζόμενους στον τομέα της δημόσιας υγείας και δυνατότητες αξιοποίησης των δημόσιων δομών του ΕΣΥ στους ιδιώτες. Τρίτον, η κυβέρνηση παραβλέπει το γεγονός ότι η δημόσια υγεία –πιο συγκεκριμένα το ΕΣΥ στην Ελλάδα– ήταν μια κρίσιμη κατάκτηση μεταρρυθμίσεων του κοινωνικού κράτους προς όφελος της κοινωνικής σταθερότητας, της ανάπτυξης με κοινωνικό πρόσημο, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της μείωσης των ανισοτήτων. Τέταρτον, στις σημερινές αποδιαρθρώσεις του ΕΣΥ, οι όροι «προγράμματα» ή «υπηρεσίες» προκρίνουν ένα φάσμα αγοραίων λειτουργιών και ρόλων της υγείας εις βάρος των όρων «φροντίδα», «περίθαλψη» και «πρωτοβάθμια πρόληψη».

Η διακυβέρνηση του συστήματος Μητσοτάκη αποθεώνει το ιδιωτικό επειδή έχει μία, εξ ιδίων, κατανόηση του δημόσιου χώρου: να υπηρετεί και να ικανοποιεί, εν στενώ, τις ανάγκες της εκτελεστικής εξουσίας και των ημετέρων. Οταν το Δημόσιο κληθεί να ικανοποιήσει κοινωνικές ανάγκες, η κυβέρνηση Μητσοτάκη το καταγγέλλει ως μήτρα αγκυλώσεων, ως χώρο ανομίας και διαφθοράς, ως όμηρο συνδικαλιστών, τεμπέληδων και μνημείο αναποτελεσματικότητας. Βέβαια, το πράγμα μόνον έτσι δεν είναι.

Ως προς το πολιτικό συμπέρασμα, τέλος, είναι η πρώτη φορά στη Μεταπολίτευση που ελληνική κυβέρνηση, σε περιβάλλον παγκόσμιων επάλληλων κρίσεων, κατεδαφίζει καίριους πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης: αποδιαρθρώνει τις βάσεις του Δημοσίου Συστήματος Υγείας, έχοντας ήδη κατεδαφίσει τη Δημόσια Παιδεία, αποθεώνει την ιδιωτική αγορά, τους ημετέρους και τα κοράκια της «φιλανθρωπίας». Σε σχέση με την υγεία ο Ιπποκράτης το είχε πει: «Ουκ ένι ιατρικήν ειδέναι, όστις μη οίδεν ό,τι εστίν άνθρωπος» («Είναι αδύνατον να ξέρει την ιατρική αυτός που δεν ξέρει ακριβώς τι είναι ο άνθρωπος»).