Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, οι κυβερνήτες ευνόησαν με συνέπεια τους πλούσιους διογκώνοντας την ανισότητα. Αδιαφορώντας για την κοινή λογική που λέει ότι όσο περισσότερος είναι ο πλούτος που συσσωρεύεται σε λίγα χέρια τόσο περισσότερη επιρροή και εύνοια αποκτούν οι πλούσιοι, οι πολιτικές ηγεσίες εφάρμοσαν πολιτικές με τις οποίες τα «ψίχουλα» των πτωχών και της μεσαίας τάξης έγιναν απόκτημα των ισχυρών.
Μερικοί ισχυρίζονται ότι η ανισότητα ήταν το αναπόφευκτο αποτέλεσμα βαθύτερων αλλαγών: παγκόσμιος ανταγωνισμός, φτηνά προϊόντα κινεζικής κατασκευής, τεχνολογικές μεταβολές. Παρότι οι παράγοντες αυτοί έπαιξαν τον ρόλο τους, δεν ήταν αποφασιστικοί. Ο αποφασιστικός παράγοντας υπήρξε η πολιτική ιδεολογία και η πολιτική αντίληψη: φορολογικοί συντελεστές, επιλογές στις δαπάνες, εργατική νομοθεσία, ρυθμίσεις και κυρίως η αντίληψη ότι η λιτότητα είναι η μοναδική διέξοδος για αντιμετωπιστούν οι οικονομικές κρίσεις.
Η λιτότητα -ο σκόπιμος αποπληθωρισμός των εγχώριων μισθών και των τιμών μέσω περικοπών στις δημόσιες δαπάνες- έχει σχεδιαστεί να μειώνει τα χρέη και τα ελλείμματα, να αυξάνει την οικονομική ανταγωνιστικότητα και να αποκαθιστά αυτό που αόριστα αναφέρεται ως «επιχειρηματική εμπιστοσύνη». Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι το κλειδί: οι υπέρμαχοι της λιτότητας πιστεύουν ότι η περικοπή δαπανών προσελκύει τις ιδιωτικές επενδύσεις, δεδομένου ότι σηματοδοτεί πως η κυβέρνηση ούτε θα παραγκωνίσει τον κόσμο των επενδύσεων με τις δικές της προσπάθειες τόνωσης της οικονομίας ούτε θα προσθέτει στο συσσωρευμένο χρέος της. Οι καταναλωτές και οι παραγωγοί, συνεχίζει το ίδιο επιχείρημα, θα αισθανθούν σιγουριά για το μέλλον και θα ξοδέψουν περισσότερα, επιτρέποντας έτσι στην οικονομία να αναπτυχθεί και πάλι.
Η απλότητα του κεντρικού της αξιώματος -ότι το χρέος δεν μπορεί να θεραπευτεί με περισσότερο χρέος- κάνει τη λιτότητα... ρεαλιστική. Αυτό θα ήταν αλήθεια, αν δεν υπήρχαν τρεις λιγότερο ευδιάκριτοι παράγοντες που θα ανέτρεπαν αυτή την αξιωματική «αλήθεια».
Ο πρώτος παράγοντας είναι εκείνος της κατανομής. Η λιτότητα δεν είναι οικονομικά και κοινωνικά ουδέτερη. Για να το πούμε απλά, τις επιπτώσεις της λιτότητας τις αισθάνονται με διαφορετικό τρόπο οι οικονομικές ομάδες που συνθέτουν την κοινωνία. Οσοι είναι στο χαμηλό μέρος της κατανομής του εισοδήματος χάνουν αναλογικά περισσότερα από όσα εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή, επειδή βασίζονται πολύ περισσότερο στις δημόσιες υπηρεσίες και έχουν λίγο πλούτο με τον οποίο μπορούν να αμβλύνουν τα χτυπήματα. Το να προσπαθεί κανείς να κάνει τους φτωχότερους να πληρώσουν το τίμημα της λιτότητας μέσω των περικοπών στις δημόσιες δαπάνες, είναι και βάναυσο και απάνθρωπο. Εκείνοι που μπορούν να πληρώσουν δεν πρόκειται να το κάνουν, ενώ όσοι δεν μπορούν να πληρώσουν καλούνται να το πράξουν.
Ο δεύτερος παράγοντας αφορά τη σχέση μεταξύ της αποταμίευσης και των δαπανών. Οι υπέρμαχοι της λιτότητας νομίζουν ότι η δημόσια λιτότητα θα προωθήσει τελικά τις ιδιωτικές δαπάνες. Παραγνωρίζουν όμως την πραγματικότητα, σύμφωνα με την οποία όταν κάποιος ξοδεύει, κάποιος άλλος εξοικονομεί. Αυτό σημαίνει ότι για να επωφεληθεί μια οικονομία από τη μείωση των μισθών και να γίνει πιο ανταγωνιστική από πλευράς κόστους, πρέπει να υπάρχει μια άλλη οικονομία πρόθυμη να δαπανήσει τα χρήματά της σε όσα παράγει η πρώτη χώρα. Εάν όλες οι οικονομίες προσπαθούν να μειώσουν ή να εξοικονομήσουν ταυτόχρονα, τότε δεν απομένει κανείς να κάνει τις απαραίτητες δαπάνες για να οδηγήσει στην ανάπτυξη. Ακόμα και αν υπήρχαν λίγες ευημερούσες αγορές πρόθυμες να απορροφήσουν αγαθά, ο ανταγωνισμός μεταξύ των «πωλητών» θα ήταν τόσο ισχυρός ώστε να ανατροφοδοτεί τη λιτότητα.
Ο τρίτος παράγοντας είναι της λογικής: η αντίληψη ότι η περικοπή των κρατικών δαπανών ενισχύει την εμπιστοσύνη των επενδυτών δεν ευσταθεί. Ο Πολ Κρούγκμαν και άλλοι οικονομολόγοι έχουν υποστηρίξει ότι ο ισχυρισμός αυτός προϋποθέτει πως οι καταναλωτές προβλέπουν και ενσωματώνουν όλες τις αλλαγές της κυβερνητικής πολιτικής στους λογαριασμούς του οικογενειακού τους προϋπολογισμού. Και εδώ είναι το σημείο που αρχίζει μια αλυσίδα ανακολουθιών. Οι υπέρμαχοι της λιτότητας υποστηρίζουν ότι όταν η κυβέρνηση σηματοδοτεί ότι σχεδιάζει να μειώσει τις δαπάνες της δραματικά, οι καταναλωτές συνειδητοποιούν ότι οι μελλοντικές φορολογικές επιβαρύνσεις τους θα μειωθούν. Αυτό τους οδηγεί στο να ξοδεύουν περισσότερο σήμερα από όσο θα έκαναν χωρίς τις περικοπές, με αποτέλεσμα τον τερματισμό της ύφεσης. Η υπόθεση ότι η συμπεριφορά αυτή θα εφαρμοστεί από ανθρώπους που εξαιτίας των πολιτικών της λιτότητας φοβούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους, στην καλύτερη περίπτωση, είναι ανόητη.
Επίσης, είναι αστείο να πιστεύει κάποιος ότι η οικονομική συμπεριφορά των ανθρώπων είναι ομοιογενής. Η εμπειρία διδάσκει ότι οι πλούσιοι που επωφελούνται από τη μείωση των φόρων «ασφαλίζουν» τα κέρδη τους σε κάποιο φορολογικό παράδεισο για να μην πληρώνουν καθόλου φόρο. Επίσης, οι εξαγγελίες για μειώσεις φόρων δεν επηρεάζουν το επίπεδο κατανάλωσης των φτωχών, επειδή γνωρίζουν ότι δεν τους αφορά, ενώ αντίθετα η περικοπή των δημόσιων δαπανών που τη συνοδεύει οδηγεί σε επιδείνωση της οικονομικής τους θέσης. Η μεσαία τάξη, καχύποπτη και επιφυλακτική από την εμπειρία της συρρίκνωσης, προτιμά να προετοιμάζει την άμυνά της για να αντιμετωπίσει το επόμενο πλήγμα, αντί να εκτίθεται υπερκαταναλώνοντας.
Η κυβέρνηση παρά τη ρητορική της ακολουθεί με αξιοζήλευτη προσήλωση την πολιτική του αποπληθωρισμού των μισθών, της συρρίκνωσης των δημόσιων δαπανών, της στοχευμένης μείωσης των φόρων και της ενίσχυσης της «επιχειρηματικής εμπιστοσύνης». Μπορεί να προβάλλει την επαγγελία των ίσων ευκαιριών για όλους, αλλά μεθοδικά χαρίζει στους πλούσιους και ισχυρούς τόσα πολλά χρήματα, ώστε να μπορούν να οργιάζουν με την κερδοσκοπία, ενώ όλους τους υπόλοιπους τους αφήνει χωρίς τα επαρκή μέσα για να επιβιώσουν. Μπορεί να ομνύει στην εμπιστοσύνη, αλλά σήμερα όλο και περισσότεροι πιστεύουν ότι το παιχνίδι είναι στημένο και ότι τα μεγάλα συλλογικά προβλήματα της κοινωνίας δεν είναι συλλογικά. Αν αυτό δεν είναι ναρκοθέτηση της δημοκρατίας, τότε τι είναι;
*Δημοσιογράφος, συγγραφέας
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας