Το τέλος του εφιαλτικού «πινοσετισμού»

Ο Ενγκελς επέλεξε να μελετήσει τη Γαλλία σαν εργαστήριο πολιτικών ανατροπών και αλλαγών στην Ευρώπη, όπου τα γεγονότα θα εξελίσσονταν με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο, από την Επανάσταση του 1789 μέχρι την Επανάσταση του 1848, μέχρι να φτάσει στην Παρισινή Κομμούνα.

Η Χιλή είναι η χώρα που συσσώρευσε τις πιο εκφραστικές πολιτικές ριζοσπαστικές εμπειρίες στη Λατινική Αμερική τους τελευταίους δύο αιώνες. Είναι η μόνη χώρα της Λατινικής Αμερικής όπου οι ιθαγενείς Μαπούτσε ουδέποτε ηττήθηκαν και παραδόθηκαν στους «κονκισταδόρες».

Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Χιλή ήταν το σκηνικό της εμφάνισης των πρώτων μορφών οργάνωσης της εργατικών συνδικάτων και συλλογικοτήτων, λόγω της ύπαρξης των ορυχείων στα κεντρικά και βόρεια της χώρας. Στις αρχές του 20ού αιώνα, στο Colegio Santa María de Iquique, στη βόρεια Χιλή, έγινε η πρώτη μεγάλη σφαγή του αιώνα και των εργατικών συνδικάτων.

Στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του αιώνα ιδρύθηκαν τα Σοσιαλιστικά και Κομμουνιστικά Κόμματα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Λουίς Εμίλιο Ρεκαμπάρεν, ιδρυτής του Κ.Κ. στη Χιλή και την Αργεντινή, ήταν υποψήφιος για την προεδρία της χώρας.

Στη δεκαετία του 1930, η Χιλή ήταν η μόνη χώρα στη Λατινική Αμερική που είχε κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου, με υπουργούς από τα δύο συνδικαλιστικά εργατικά κέντρα εκείνης της εποχής. Στη δεκαετία του 1950, ο Σαλβαδόρ Αλιέντε ήταν κοινός υποψήφιος από το Σοσιαλιστικό και το Κομμουνιστικό Κόμμα για την προεδρία της Χιλής. Υποψήφιος που έθεσε ξανά υποψηφιότητα άλλες τρεις φορές, πριν εκλεγεί ο πρώτος Σοσιαλιστής πρόεδρος της Δύσης το 1970.

Η Χιλή οδήγησε έτσι τη μοναδική προσπάθεια οικοδόμησης του σοσιαλιστικού μοντέλου μέσω της εκλογικής διαδικασίας, από το 1970 έως το 1973. Ως βίαιη αντίδραση σε αυτή την προσπάθεια, η Χιλή είχε από τις πιο σκληρές και αιματοβαμμένες στρατιωτικές δικτατορίες της περιόδου σε ολόκληρη την ήπειρο, υπό τον στρατηγό Αουγκούστο Πινοσέτ.

Ηττημένος σε δημοψήφισμα που είχε προκηρύξει ο ίδιος, ο Πινοσέτ δεν μπορούσε να συνεχίσει στην προεδρία της Χιλής, σύμφωνα με το Σύνταγμα που επέβαλε ο ίδιος, αφού οι φυλακές ήταν γεμάτες από δημοκράτες, αριστερούς και κομμουνιστές πολίτες και η χώρα σε μια ακραία κατάσταση πολιορκίας. Ετσι ξεκίνησε, το 1990, η δημοκρατική αστική μετάβαση, η οποία είχε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στη Χιλή.

Ενας συνασπισμός χριστιανοδημοκρατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων έπαιξε ηγετικό ρόλο στις μεταδικτατορικές στρατιωτικές κυβερνήσεις στη Χιλή, διατηρώντας όμως την κληρονομημένη νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική, καθώς και το Σύνταγμα του καθεστώτος Πινοσέτ, με ορισμένες «λάιτ» τροποποιήσεις. Ηταν, επομένως, μια μετάβαση που συνδύασε τη φιλελεύθερη δημοκρατία ως πολιτικό σύστημα με τη νεοφιλελεύθερη οικονομία. Η Σχολή του Σικάγου είχε πετύχει τους βασικούς στόχους της. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός κατάφερε μια τακτική νίκη στη Χιλή.

Η συσσώρευση άλυτων αντιφάσεων ξέσπασε μόλις το 2019, μετά από έναν κύκλο πρωτοφανών μαζικών κινητοποιήσεων, με μεγάλη συμμετοχή της νεολαίας, που πραγματοποιήθηκαν σε ολόκληρη την χώρα. Τα κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα γρήγορα μετατράπηκαν σε δυναμικές κινητοποιήσεις που άρχισαν να ζητούν Συντακτική Συνέλευση, η οποία θα τελείωνε τα κληροδοτήματα της περιόδου Πινοσέτ, καθώς και την υπέρβαση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου.

Το ξέσπασμα της πανδημίας διέκοψε αυτές τις διαδηλώσεις χωρίς να αποτρέψει τη συνεχιζόμενη διάβρωση της υποστήριξης από την κυβέρνηση Πινιέρα, μέχρι που οι διαδηλώσεις επανήλθαν και οδήγησαν στη σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης και στις προεδρικές εκλογές του 2021.

Ηταν μια νέα γενιά ηγετών, που απαρτίζουν τη νέα ενωμένη χιλιανή Αριστερά, οργανωμένη γύρω από το Ευρύ Μέτωπο, το οποίο συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό νέων κοινωνικών ριζοσπαστικών οργανώσεων. Η νέα Αριστερά προκήρυξε δημοψήφισμα για να ορίσει τον υποψήφιό της για την προεδρία της Χιλής, με τον υποψήφιο του Ευρύτερου Μετώπου, Γκάμπριελ Μπόριτς -ο οποίος ήταν ηγέτης των φοιτητών-, να θριαμβεύει έναντι του υποψηφίου του ριζοσπαστικού και ιδιαίτερα δημοφιλή στη νεολαία του Κομμουνιστικού Κόμματος, Ντανιέλ Χάουντε.

Εν τω μεταξύ, συγκλήθηκε η Συντακτική Συνέλευση, εξελέγησαν οι συντακτικοί βουλευτές. Ξεκίνησε η οικοδόμηση των νέων θεσμών της Χιλής, παράλληλα με την εκλογή του νέου προέδρου της χώρας.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι ο Γκάμπριελ Μπόριτς, ο υποψήφιος του Ευρύτερου Μετώπου, με τον ακροδεξιό υποψήφιο Χοσέ Αντόνιο Καστ (απόγονος ναζιστή αξιωματικού, που μετανάστευσε στη Χιλή μετά τον πόλεμο με πλαστά έγγραφα) πρέπει να περάσουν στον δεύτερο γύρο. Ο Μπόριτς είναι το φαβορί για τον θρίαμβο στον δεύτερο γύρο. Ακολουθούν οι υποψήφιοι Γιάνα Προβόστε (συντηρητικός σοσιαλδημοκράτης) και Σεμπαστιάν Σίχελ (ακροδεξιός), υποστηριζόμενοι από τον σημερινό πρόεδρο Πινιέρα.

Η εδραίωση του Καστ ως υποψηφίου της Δεξιάς και της Ακροδεξιάς συμβαδίζει με την υποβάθμιση της εικόνας του Πινιέρα, η οποία αντικατοπτρίζεται στη μεταφορά ψήφων από τον Σίχελ σε αυτόν.

Από τότε που η Χιλή καταψήφισε τη συνταγματική υποχρεωτική ψηφοφορία, η προσέλευση των ψηφοφόρων μειώθηκε πολύ, σε λιγότερο από το μισό, με τους νέους να απουσιάζουν ιδιαίτερα, κάτι που ενθαρρύνεται από τα κυρίαρχα εγχώρια ΜΜΕ. Αυτή τη φορά αναμένεται μεγαλύτερη συμμετοχή, αλλά το εκλογικό αποτέλεσμα της 21ης Νοεμβρίου στον πρώτο γύρο και της 19ης Δεκεμβρίου στον δεύτερο θα εξαρτηθεί, σε μεγάλο βαθμό, από το ποσοστό συμμετοχής.

Ετσι, η Χιλή επαναλαμβάνει τον χαρακτήρα της ως εργαστήριο πολιτικών και κοινωνικών ανατροπών στη Λατινική Αμερική, όχι μόνο επειδή στη χώρα ηγείται μια πλατιά ενωμένη Αριστερά, αλλά και επειδή έχει παράλληλη ανάπτυξη της πρωτοπόρας συνταγματικής συνέλευσης, κοινωνικό-πολιτικό γεγονός που συμβαδίζει με τα δρώμενα στην μπολιβαριανή Βενεζουέλα, τη Βολιβία και ίσως στο νέο δημοκρατικό Περού. Η Κουβανική Επανάσταση παραμένει φάρος για τους λαούς και ενθαρρύνει τα νέα απελευθερωτικά, αριστερά κινήματα.

Η Ουάσινγκτον βλέπει μια χώρα και έναν λαό της Λατινικής Αμερικής με μια ηρωική Αριστερά, την αδούλωτη κοινότητα των ιθαγενών Μαπούτσε, τους μαχητικούς φοιτητές και μαθητές, τις εργατικές ενώσεις, παρά τις μαζικές και φρικιαστικές ατιμώρητες σφαγές και την καταπίεση του πινοσετικού εφιάλτη, να ξανάρχεται στο προσκήνιο.

Οσοι στη χώρα μας θεωρούν ακόμη τον ευρωατλαντισμό και τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό ανίκητο, καλό θα είναι να αντιλαμβάνονται ότι ο νέος πολυπολικός και πολυκεντρικός κόσμος είναι εδώ για να μείνει και είναι αδύνατο να ανατραπεί η πορεία παρακμής της βορειοαμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας.

* Ο Κώστας Ησυχος διετέλεσε αναπλ. υπουργός Εθνικής Αμυνας και βουλευτής στην πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ. Σήμερα συμμετέχει στην προσπάθεια για την ενότητα της Αριστεράς μέσα από την πρωτοβουλία για τον διάλογο και την κοινή δράση της Αριστεράς.