Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, ο διεθνής ανταγωνισμός, αλλά και μια σειρά από προκλήσεις όπως η επερχόμενη 4η Βιομηχανική Επανάσταση και η κλιματική αλλαγή επιβάλλουν στις επιχειρήσεις τη διαρκή αναζήτηση της καινοτομίας. Με δεδομένο ότι η συμπίεση των μισθών και ο βαθμός εκμετάλλευσης των εργαζομένων έχουν εγγενείς περιορισμούς, η καινοτομία είναι αυτή που εξασφαλίζει στις επιχειρήσεις τη μοναδική διέξοδο για τη διατήρηση της κερδοφορίας τους. Η νέα γνώση που μετασχηματίζεται σε ένα καινοτομικό προϊόν ή υπηρεσία δίνει σε μια επιχείρηση και για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα συγκριτικά πλεονεκτήματα έναντι των ανταγωνιστών της, δημιουργεί νέες αγορές και αυξάνει την παραγωγικότητα. Οταν η καινοτομία αφομοιωθεί πλήρως από την αγορά, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα χάνονται και ο συγκεκριμένος τομέας φτάνει σε ένα σημείο ισορροπίας. Τότε η καινοτομία πρέπει να αντικατασταθεί από μια νέα για να συνεχιστεί ο κύκλος.
Παρ' όλα αυτά ο ιδιωτικός τομέας, σε διεθνές επίπεδο, είναι εξαιρετικά απρόθυμος στο να επενδύει στις διαδικασίες παραγωγής της νέας γνώσης. Η έρευνα απαιτεί μακροχρόνιες και μεγάλες επενδύσεις σε κεφάλαιο, υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό και έχει μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας ως προς τα τελικά της αποτελέσματα.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αποδεχθεί αυτό το γεγονός ως μια «αστοχία της αγοράς» και έχει θεσπίσει ειδικές διατάξεις για την κατ’ εξαίρεση επιδότηση των επιχειρήσεων με τεράστια ποσά κρατικών ενισχύσεων για τις δαπάνες έρευνας και καινοτομίας. Τα προγράμματα των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών Ταμείων, ο Αναπτυξιακός Νόμος και ένα πλήθος φοροαπαλλαγών παρέχουν πολλά δισ. επιχορηγήσεων για τον σκοπό αυτό.
Ο θεσμός των βιομηχανικών διδακτορικών που πρόσφατα εξήγγειλε η κυβέρνηση ανήκει σε αυτό το πλαίσιο επιδότησης του ιδιωτικού τομέα για να πράξει αυτό που θα έπρεπε ούτως ή άλλως να κάνει στην προσπάθεια να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητά του.
Σύμφωνα με τον υφιστάμενο σχεδιασμό, τα βιομηχανικά διδακτορικά στοχεύουν στην εξεύρεση μιας επιστημονικά τεκμηριωμένης λύσης σε συγκεκριμένο τεχνικό πρόβλημα μιας επιχείρησης που είναι, κατά κανόνα, και ο παραγγελιοδόχος της έρευνας.
Η πρακτική αυτή θα οδηγήσει στην υποβάθμιση του εγχώριου ερευνητικού και ακαδημαϊκού οικοσυστήματος και, ενάντια στις σύγχρονες ανάγκες της χώρας, θα αποτελέσει εμπόδιο για την ανάπτυξη ενός νέου παραγωγικού προτύπου που οφείλει να βασίζεται στην οικονομία και στην κοινωνία της γνώσης.
Ο θεσμός των βιομηχανικών διδακτορικών:
■ Αλλοιώνει τον χαρακτήρα της έρευνας. Η εκπόνηση ενός διδακτορικού στοχεύει στην παραγωγή νέας πρωτότυπης γνώσης για την προαγωγή της επιστήμης, στο πλαίσιο ελεύθερης (βασικής) έρευνας και όχι στην επίλυση ενός τεχνικού προβλήματος με διεξαγωγή βιομηχανικής έρευνας ή πειραματικής ανάπτυξης. Υπάρχουν άλλα πιο πρόσφορα εργαλεία για τα δύο τελευταία είδη.
■ Ακυρώνει το πλεονέκτημα και τη δυναμική της έρευνας να παράγει αποτελέσματα σε τομείς συχνά διαφορετικούς από την αρχική της κατεύθυνση. Ολα τα σημαντικά επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής, σε επιστημονικές περιοχές όπως η Βιοτεχνολογία, η Νανοτεχνολογία και η Πληροφορική, προέρχονται ή στηρίχτηκαν από ερευνητικές δραστηριότητες σε τομείς όπως τα Αφηρημένα Μαθηματικά και η Θεωρητική Φυσική που δεν είχαν αρχικά προφανή σχέση με την τελική εφαρμογή και φυσικά καμία προοπτική εμπορικής εκμετάλλευσης.
■ Εμποδίζει την ελεύθερη διακίνηση της γνώσης. Στο πλαίσιο των βιομηχανικών διδακτορικών, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας ανήκουν σε όλους τους εμπλεκομένους και ορίζονται με ιδιωτικό συμφωνητικό. Η κατοχύρωση πατεντών, η βιομηχανική ιδιοκτησία και το εμπορικό απόρρητο θα δυσχεράνουν την απρόσκοπτη διάχυση της γνώσης, τις δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά και τις ανακοινώσεις σε συνέδρια.
■ Διαμορφώνει επιστήμονες που δεν μαθαίνουν να σκέπτονται ελεύθερα, «out of the box», αλλά κοντόφθαλμα, με περιορισμένο οπτικό πεδίο. Ομως αυτός ακριβώς ο ρηξικέλευθος τρόπος σκέψης είναι το προσόν που αναζητούν όλες οι καινοτόμες εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο στα νέα ταλέντα που προσλαμβάνουν.
■ Σε χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες και λόγω μεγέθους δεν συμμετέχουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση των διεθνών αποφάσεων για την κατεύθυνση της έρευνας, είναι άστοχος και επικίνδυνος ο εγκλωβισμός του επιστημονικού δυναμικού στις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς. Οι αποφάσεις της αγοράς είναι απρόβλεπτες, ευμετάβλητες, με βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και σίγουρα δεν λαμβάνονται με κύριο γνώμονα το ευρύτερο κοινωνικό όφελος και τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.
■ Ως τελευταίο σημαντικό σημείο, αξίζει πραγματικά να αναρωτηθούμε για την τύχη των Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών στο πλαίσιο του θεσμού των βιομηχανικών διδακτορικών.
Η Ελλάδα είναι πραγματικά μία από τις χώρες που αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες στη μετάβαση των νέων από την εκπαίδευση στην απασχόληση. Η προοπτική βρίσκεται στην ενίσχυση της δημόσιας εκπαίδευσης και στην υποστήριξη θεσμών που στηρίζουν την ελεύθερη έρευνα, όπως το Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας, ώστε η νέα γενιά επιστημόνων να συμβάλει αποφασιστικά στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας θέτοντας τη γνώση στην υπηρεσία της κοινωνίας.
* διδάκτορας Φυσικής
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας