Στην εξαιρετική «Μύηση στη φιλοσοφία για τους μη φιλοσόφους» (εκδόσεις Εκτός Γραμμής, 2019), γράφει ο Λουί Αλτουσέρ: «Μέσα στις μεγάλες μάζες που δεν έχουν ακόμη αφυπνιστεί στον αγώνα ή επίσης σε όσους πάλεψαν και ηττήθηκαν, υπάρχει ένα υπόβαθρο ηττοπάθειας. Τούτη η ηττοπάθεια έρχεται από τα βάθη της ιστορίας που ήταν πάντα η ιστορία ταξικών κοινωνιών, επομένως της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης. Οι άνθρωποι του λαού που διαπλάστηκαν από αυτήν την ιστορία μπορεί να εξεγέρθηκαν -καθώς όμως οι εξεγέρσεις πάντοτε γνώριζαν την ήττα, δεν είχαν άλλη επιλογή παρά μόνο να παραιτούνται και να αποδέχονται “με φιλοσοφία” την αναγκαιότητα που υφίσταντο».
Η ηττοπάθεια, λοιπόν, σύμφωνα με τον μεγάλο μαρξιστή φιλόσοφο, αποτελεί υπαρκτική συνθήκη για τους πολλούς. Διαχρονική, μάλιστα, εφόσον έρχεται από το βάθος χιλιετιών ανθρώπινης ιστορίας.
Νομίζω πως εμείς, οι σημερινοί Ελληνες και Ελληνίδες, στην πλειονότητά μας κατανοούμε βιωματικά αυτήν τη συνθήκη, ακόμη κι όταν δεν τη «φιλοσοφούμε». Ζώντας, εδώ και πολλά χρόνια πια, μια διαδοχή κρίσεων και επιθέσεων στη ζωή μας, με εκμηδενισμένες -ή, σωστότερα, έντονα αρνητικές- προσδοκίες, σε μια κατάσταση εντεινόμενου ζόφου, διεκδικούμε, ατελέσφορα, φυσικά, σχεδόν πάντα, ατομικές λύσεις.
Συγκροτούμε εδώ και καιρό, όπως χαρακτηριστικά σημείωνε πρόσφατα ο Γιάννης Μαυρής, μια κοινωνία ταξικά πολύ περισσότερο πολωμένη, πιο απομακρυσμένη από τη συλλογική δράση, πιο παραιτημένη, πιο ιδιωτικοποιημένη και ιδεολογικά πιο συντηρητική. Κατά συνέπεια, και πιο επισφαλή και πιο χειραγωγήσιμη.
Πιο ηττοπαθείς, άρα και πιο χειραγωγήσιμοι. Πώς θα μπορούσε να είναι αλλιώς, όταν ο οποιοσδήποτε θετικός ορίζοντας προσμονής είναι ολοκληρωτικά αόρατος;
Αυτή είναι μια συνθήκη, η οποία επηρεάζει τους πάντες, ακόμη κι όσους «δεν παραδέχτηκαν την ήττα».
Οι εξελίξεις σε ολόκληρο τον κόσμο, ιδίως, όμως, για μας, οι πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας, με αποκορύφωμα τη μεγάλη καμπή, την κολοσσιαία ματαίωση του ’15, έχουν εγκαθιδρύσει την ηττοπάθεια ως φυσική κατάσταση.
Η ηττοπάθεια συνιστά τη νέα ορθολογικότητα.
Η νεοφιλελεύθερη συμμορία επιτίθεται από παντού, διαμορφώνοντας όρους πλήρους εργασιακής και εισοδηματικής επισφάλειας, ολοκληρωτικής αποδιάρθρωσης της κοινωνικής πρόνοιας, αλλά και του στοιχειώδους κράτους δικαίου ακόμα. Οι μακρο-επιλογές στην Υγεία -υποχρηματοδότηση και ιδιωτικοποιήσεις- προλειαίνουν το έδαφος για ακόμη μεγαλύτερη υγειονομική διακινδύνευση, ενώ η ενεργειακή φτώχεια και η διατροφική, ακόμη, ανασφάλεια αφορούν ένα πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Υπό «κανονικές συνθήκες», λοιπόν, η αντίσταση και η αντεπίθεση θα έπρεπε να βρίσκονταν διαρκώς στην ημερήσια διάταξη. Η δε Αριστερά, με πρακτικές Ενιαίου Μετώπου, με όλες τις διαφορές θα έπρεπε να πρωτοστατεί.
Οχι μόνο δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, αλλά το πλειοψηφικό της ιδίως κομμάτι πορεύεται κάνοντας business as usual, προτείνοντας –«κοστολογημένα», μάλιστα- οριακές διαχειριστικές μεταβολές. Τη στιγμή που τα πράγματα εξελίσσονται ραγδαία σε βάρος της κοινωνικής πλειοψηφίας και προδιαγράφονται ακόμη χειρότερα στο άμεσο μέλλον, κάνοντας μονόδρομο την επιλογή ριζοσπαστικών παρεμβάσεων, η ιδέα είναι πως η «προοδευτική εκλογική αλλαγή» θα αποτελέσει τη λύση στο πρόβλημα.
Οταν το σύνολο των ερευνητών και των πολιτικών επιστημόνων, ανεξαρτήτως προτίμησης, επισημαίνουν ως κύριο πρόβλημα για την αξιωματική αντιπολίτευση την αδυναμία της να διατυπώσει ένα πραγματικά διαφορετικό πρόταγμα, που θα τη διακρίνει σαφώς από τη υπερδεκαετή πεπατημένη, η αναζήτηση (!) στους κόλπους της ανασύρει διαρκώς τις πιο παρωχημένες «κεντροαριστερές» επιλογές. Οπως έγραψε πρόσφατα ο -υπεράνω υποψίας για αντισυριζισμό- Κώστας Δουζίνας, «δεν μπορώ να φανταστώ ένα κόσμο που θα βγει στους δρόμους με σημαίες που θα γράφουν “επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές στη μεσαία τάξη” [...] Δεν υπάρχει άνθρωπος πιστεύω που θα ακολουθήσει ένα κόμμα γιατί προτείνει ένα “μεσαίο” σχέδιο». Ούτε καν κάποιοι, έστω, «μεσαίοι», λέω εγώ.
Με το μεγαλύτερο αντιπολιτευόμενο κόμμα σε αυτήν την κατάσταση και την ανταγωνιστική Αριστερά σε μεγάλη απόσταση από τις απαιτήσεις της περιόδου, υπάρχει ελπίδα;
Παραδόξως, νομίζω ναι.
Η επιδείνωση των συνθηκών ζωής διαμορφώνει όρους μαζικής κινητοποίησης -που, αν δεν αξιοποιηθούν, βέβαια, θα δώσουν νέες ευκαιρίες στην ακροδεξιά -και στη ναζιστική ακόμη. Αρα, οι ευθύνες είναι ακόμη μεγαλύτερες.
Από την άλλη, η νεολαία στην Ελλάδα, έχοντας εμπλακεί αρχικά στην πολιτική με την εκκίνηση της μεγάλης κρίσης, διαθέτει μια ριζοσπαστική, με έντονα ταξικά χαρακτηριστικά, πολιτική κουλτούρα, η οποία αποτελεί την κυτταρική της μνήμη. Το καθόλου λαϊκιστικό «ή εμείς ή αυτοί» εκείνης της περιόδου, μέσω του οποίου βρήκαν οι νέοι τη θέση τους στην άγρια και διαυγή πολιτική σύγκρουση της εποχής εκείνης, είναι η εισαγωγική τους πρόσληψη των πραγματικών και διαρκών διαχωριστικών.
Η ήττα και η ματαίωση αδρανοποίησαν, αλλά δεν σκότωσαν αυτό το μνημονικό φορτίο. Ολα παραμένουν ανοιχτά.
* εκπαιδευτικός
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας