Πράσινες επενδύσεις ή πράσσειν ά-λογα;

Πόσο «πράσινη» είναι μια «ηλεκτρική» Αστυπάλαια; Ή ένα αιολικό πάρκο; Ποιος και πώς αποτιμά το «πρασίνισμα»; Ποιος πληρώνει τυχόν λάθος; Δικαιολογείται εξαγορά συναίνεσης των κατοίκων; Οι όποιες απαντήσεις αποκαλύπτουν «κρυμμένα» συμφέροντα και κομματικές ιδεολογίες. Πολιτικά φορτισμένες έννοιες, όπως κλιματική κρίση, αειφορία, βιωσιμότητα, πράσινη επένδυση, οικολογικό αποτύπωμα κ.λπ., κοσμούν διακηρύξεις κομμάτων, επενδυτών και κινημάτων – πλην όμως, με κομματικά επιλεγμένες διαστροφές των ορισμών που προσφέρουν άλλοθι.

Η παραπλάνηση, ενίοτε επιστημονικοφανής, διασπείρεται μέσω στρατευμένων ΜΜΕ. Ουσιαστική δημόσια διαβούλευση για αξιολόγηση μιας επένδυσης καθίσταται αδύνατη, ίσως α-νόητη. Το παρακάτω πλαίσιο προβληματισμού προτείνεται ως μια διέξοδος.

Κάθε επένδυση, έργο ή πολιτική συνεπάγεται χρήση έξι κεφαλαίων: φυσικού (φυσικοί πόροι), ανθρώπινου, κοινωνικού (συστήματα διακυβέρνησης και κοινωνικής οργάνωσης), πολιτιστικού (πολιτιστική παρακαταθήκη), ανθρωπογενούς (υποδομές, τεχνολογία, πληροφορία) και χρηματικού. Κάθε κεφάλαιο έχει όρια στη χρήση του (φέρουσα ικανότητα).

Επειδή η αειφορία τεκμηριώνεται σε βάθος χρόνου και η αξία μιας επένδυσης εξελίσσεται διαχρονικά, ο χρόνος εκλαμβάνεται ως έβδομο κεφάλαιο. Κατά κανόνα, ως επένδυση νοείται η μετατροπή χρηματικού, φυσικού και ανθρωπογενούς κεφαλαίου σε επιπλέον χρηματικό ή/και ανθρωπογενές κεφάλαιο. Δημιουργείται, δηλαδή, μια νέα κατάσταση μέσω αλλαγών σε υποδομές, θεσμούς, νοοτροπίες, οικονομικά οφέλη, ανακατανομή εισοδημάτων κ.λπ. Για παράδειγμα, η κατασκευή συστήματος ανεμογεννητριών ή ενός φράγματος συνεπάγεται χρήση/μετατροπή, σήμερα, ενός συνδυασμού κεφαλαίων με στόχο έναν «καλύτερο» (αξιολογική διεργασία) συνδυασμό, αύριο. Καλύτερο για ποιον; Ποιος κρίνει; Βάσει ποιων κριτηρίων;

Η αξία (όχι μόνο οικονομική) μιας επένδυσης εξαρτάται από το μείγμα των χρησιμοποιούμενων κεφαλαίων (συν-θεωρούμενης της μεταξύ τους συνέργειας) και έχει νόημα μόνο αναφορικά με τη σκοπιά συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου (γειτονιά; δήμος; χώρα;) και με συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Το συγκεκριμένο κοινωνικό σύνολο εκλαμβάνει μια επένδυση, που το επηρεάζει, ως κατ’ αρχήν βιώσιμη/αποδεκτή εφόσον ικανοποιείται διαπιστωμένη ανάγκη του και οι μετατροπές/αλλοιώσεις των κεφαλαίων είναι αποδεκτές. Ανακύπτουν δύο ζητήματα με κοινωνικές και πολιτικές/κομματικές διαστάσεις:

Πρώτο, είναι θεμιτή η ανάγκη που ικανοποιείται; Μπορεί να ικανοποιηθεί αλλιώς; Π.χ. είναι θεμιτή μια αύξηση της ενεργειακής ζήτησης; Υπάρχουν εναλλακτικά συστήματα κάλυψης;

Δεύτερο, είναι κοινωνικά αποδεκτή η υποκατάσταση μιας μορφής κεφαλαίου από άλλη; Ποια κοινωνική ομάδα κερδίζει και ποια χάνει; Π.χ. μείωση του φυσικού κεφαλαίου (αποψίλωση δασών, εξορύξεις) ή του κοινωνικού (κατάργηση εργασιακών κεκτημένων) ενδεχομένως συνεπάγεται αύξηση του χρηματικού κεφαλαίου μιας ολιγομελούς κερδοσκοπικής ομάδας ή αύξηση του ανθρωπογενούς (ανεμογεννήτριες, φράγμα, αυτοκινητόδρομος) προς όφελος κάποιων άλλων κοινωνικών ομάδων. Η υποκατάσταση μεταξύ μορφών κεφαλαίων ναι μεν επιτρέπεται – πλην όμως, εντός ορίων.

Ζητούμενο: Ποιος τα καθορίζει;

Ας προσγειωθούμε. Δεδομένων των τεχνολογικών δυνατοτήτων μας και του πολιτικού συστήματος, δεν νοείται πλαίσιο κανόνων αξιολόγησης επενδύσεων για όλες τις περιπτώσεις και όλες τις σκοπιές όλων των κοινωνικών ομάδων, εις το διηνεκές. Δεν νοείται απόλυτα αειφορική (πράσινη) ή μη αειφορική επένδυση. Νοείται μόνο αλλαγή μιας κατάστασης.

Θεωρούμε ότι η αειφορική επίδοση μιας επένδυσης ή πολιτικής βελτιώνεται καθώς προσεγγίζονται οι εξής καταστάσεις:

1. Δεν παραβιάζεται η φέρουσα ικανότητα κανενός κεφαλαίου.

2. Αξιολόγηση και αποδοχή αναφέρονται στο σύνολο της κοινωνίας και στον πλήρη κύκλο ζωής της επένδυσης, συμπεριλαμβανομένων των μακροχρόνιων επιπτώσεων.

3. Η επένδυση συμβάλλει στον στόχο ενός ευρύτερου συστήματος προάγουσα την αειφορική του επίδοση.

Δεδομένης της ελεύθερης διακίνησης πόρων, αγαθών, ανθρώπων, χρήματος και αποβλήτων μεταξύ γεωγραφικών διαμερισμάτων, ενδιαφέρει μια Αστυπάλαια, ένα οροπέδιο, μια χώρα ή ο πλανήτης; Ενδιαφέρει η σκοπιά της τοπικής κοινωνίας ή κάποιου ευρύτερου συνόλου; Συμπερασματικά, ουσιαστικές αξιολογήσεις, αντιπαραθέσεις και συναινέσεις προϋποθέτουν καθορισμό, με πολιτικές διεργασίες, τουλάχιστον των εξής: κοινωνικό και γεωγραφικό σύστημα αναφοράς, χρονικός ορίζοντας, όρια υποκατάστασης μεταξύ κεφαλαίων. Η ασάφεια ενισχύει τον ισχυρό, αδρανοποιεί τον πολίτη.

*καθηγητής ΔΠΘ (σ), μέλος Κεντρικής Επιτροπής ΜέΡΑ25

Η επιστολή δημοσιεύτηκε στο φύλλο της «Εφ.Συν.» τη Δευτέρα 28/06/2021.