Ενα κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο στην τεχνολογική και ψηφιακή εποχή μας έχει αποκτήσει τεράστιες, εκρηκτικές θα έλεγα, διαστάσεις, είναι αυτό που περιγράφεται με τον όρο «συνωμοσιολογία». Δεν συνδέεται μόνο με την πανδημία στη φάση που διανύουμε, αλλά πρόκειται για ένα καθολικότερο φαινόμενο που απειλεί την ίδια τη δομή και τη λειτουργία της σύγχρονης πολιτικής κοινωνίας.
Από τις αρχές του τρέχοντος έτους ολόκληρη η παγκόσμια πολιτική κοινωνία τελεί υπό το καθεστώς της πανδημίας εξαιτίας του κορονοϊού. Και όπως διαφαίνεται στον ορίζοντα, η πανδημία θα διαρκέσει, τη στιγμή που οι ειδικοί επιστήμονες δεν είναι ακόμη σε θέση να δράσουν αποτελεσματικά.
Το φαινόμενο της συνωμοσιολογίας έχει αποκτήσει εκρηκτικές διαστάσεις κατά τη φάση της πανδημίας, και αυτό είναι κάτι το οποίο αναλύουμε από τη σκοπιά της κριτικής πολιτικής φιλοσοφίας. Εντοπίζω, λοιπόν, δύο παράγοντες οι οποίοι παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην έκρηξη της συνωμοσιολογίας.
Και οι δύο αναφέρονται στην πολιτική διαχείριση της πανδημίας και ως προς το ορθολογικό φορτίο τους είναι καχεκτικοί. Ο πρώτος αναφέρεται στην προέλευση του κορονοϊού και ο δεύτερος στις κοινωνικο-πολιτικές επιπτώσεις που προκαλούν οι μέθοδοι αντιμετώπισής του. Με απλά λόγια, όσο η επιστημονική κοινότητα δεν επινοεί την ορθολογική θεωρία προέλευσης και καταγωγής του κορονοϊού, τόσο οι θεωρίες της συνωμοσίας θα κερδίζουν έδαφος.
Και όσο η επιστημονική κοινότητα δεν θέτει σε εφαρμογή προγράμματα άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού απέναντι στον κορονοϊό (βλ. εμβόλια, μοριακούς ελέγχους κ.λπ.), τόσο οι ανεξέλεγκτες φήμες και οι ψευδείς ειδήσεις θα έχουν τα πρωτεία στους επικοινωνιακούς τόπους.
Η σύνδεση ανάμεσα στην καχεκτική ορθολογικότητα των μηχανισμών και των μεθόδων της πανδημίας από τη μία και την πρωτοφανή έκρηξη της ανορθολογικής συμπεριφοράς των ατόμων, στο πλαίσιο της συνωμοσιολογίας από την άλλη είναι, όπως διαπιστώνει κανείς διά γυμνού οφθαλμού, διαλεκτική.
Αυτό σημαίνει ότι όταν δύο «πράγματα» στην ανθρώπινη κοινωνία συνδέονται διαλεκτικά, για να επιλυθεί η σύγκρουση υπέρ του ενός ή του άλλου, τότε επιβάλλεται να αναληφθούν πολιτικές πρωτοβουλίες κατίσχυσης του ενός πράγματος επί του άλλου.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση της διαλεκτικής σύγκρουσης ανάμεσα στον ορθολογισμό της πανδημίας και τον ανορθολογισμό της συνωμοσιολογίας, η λύση δεν είναι άλλη παρά να θριαμβεύσουν η επιστήμη και ο ορθολογισμός. Η επιστημονική κοινότητα, ως ανιδιοτελής κοινωνική οντότητα, οφείλει να απαντήσει με ουσιαστικό ορθολογικό τρόπο (και όχι μέσω της εργαλειακής λογικής του κέρδους) και στα δύο μείζονα και θεμελιώδη ερωτήματα: από πού προήλθε ο κορονοϊός (είναι φυσική εξέλιξη ή κατασκευή εργαστηρίου;) και πώς η αντιμετώπισή του (π.χ. εμβόλια, έλεγχοι κ.ά.) δεν θα ενταχθεί στη λογική του καπιταλιστικού εργαλειακού κέρδους.
Για να κατανοήσουμε πώς και γιατί θεριεύει η συνωμοσιολογία στη φάση της πανδημίας δεν έχουμε παρά να αναφερθούμε στα παραδείγματα των επινοητών της ψηφιακής κοινωνίας και των διαχειριστών τους, οι οποίοι απέκτησαν τεράστια κέρδη εν μέσω πανδημίας. Επιπλέον, ο ψηφιακός μετασχηματισμός της σύγχρονης κοινωνίας είναι δεδομένος και οι επιχειρήσεις που έχουν αναλάβει το σχετικό έργο μετατρέπονται σε πρωτοπορία όσον αφορά το κέρδος.
Με βάση αυτά τα δεδομένα, ο αφελής συνωμοσιολόγος, ο οποίος σκέπτεται αιτιοκρατικά (δηλαδή αίτιο – σκοπός – αποτέλεσμα), διατυπώνει τη θεωρία του, σύμφωνα με την οποία οι επιχειρήσεις ψηφιακής τεχνολογίας, οι οποίες αποκομίζουν τεράστια κέρδη, αυτές είναι που «κατασκεύασαν» τον κορονοϊό κ.λπ. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και σε πολλά άλλα παραδείγματα συνωμοσιολογίας, αλλά προτίμησα να αναπτύξω ένα καθολικό θεωρητικο-πολιτικό σχήμα, από το οποίο θα συναγάγουμε κάποια χρήσιμα και πρακτικά συμπεράσματα.
Ως γενικό πολιτικό συμπέρασμα διατυπώνω τα εξής: εάν ως ανθρώπινη παγκόσμια πολιτική κοινωνία δεν υπερασπιστούμε τις ορθολογικές κατακτήσεις μας, όπως π.χ. είναι η πολιτική και η επιστήμη ως συστήματα ορθολογικού πνεύματος και πράξης, τότε οποιαδήποτε τυχαία φυσική εξέλιξη (όπως π.χ. είναι η εμφάνιση του κορονοϊού) μπορεί να τινάξει την ίδια την ανθρωπότητα στον αέρα.
Επειδή υποστηρίζω ακράδαντα ότι η ορθολογικότητα είναι εγγενής δύναμη της ανθρώπινης κοινωνίας, δεν μπορώ να αποδεχθώ ότι η φυσική τυχαιότητα του κορονοϊού μπορεί να αμφισβητήσει το ίδιο το ορθολογικό, πολιτικό έργο του ανθρώπου και πολύ περισσότερο να αφήσει περιθώρια για να θριαμβεύει το τέρας της συνωμοσιολογίας.
*καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας