Για τον Περικλή

Ο θάνατος του Περικλή Κοροβέση είναι απώλεια. Φίλος, συναγωνιστής, συγκάτοικος στην θρυλική Κορυδαλλέως – στον τρίτο όροφο η κυρία Μαρίκα και η Αλκηστη. Μας συνέδεαν πολλά: κοινοί αγώνες, κοινοί στόχοι, ιδέες, παρέες, ξενύχτια σε ταβέρνες, σε μπαρ, σε σπίτια, με συζητήσεις επί παντός επιστητού, με διαφωνίες, με χιούμορ, με άφθονο ποτό και τσιγάρο, με πάθος για ζωή.

Πρωτοδιάβασα τους συγκλονιστικούς «Ανθρωποφύλακες» στην περίοδο της δικτατορίας, όταν κάποια αντίτυπα ήρθαν παράνομα στην Ελλάδα από κάποιον Γάλλο συναγωνιστή και μοιράζονταν παράνομα από χέρι σε χέρι. Σε αυτό το βιβλίο ο Περικλής περιγράφει με ανεπανάληπτο λιτό τρόπο τα απάνθρωπα βασανιστήρια που υπέστη από Ελληνες αστυνομικούς κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Δεν έπαψε ποτέ να καταγγέλλει τη φαλκίδευση των ελευθεριών και τα βασανιστήρια, επισημαίνοντας ότι βασανιστήρια γίνονται και σήμερα, δίπλα μας.

Οταν απεγκλωβίστηκε από τα ιδεολογήματα της Αριστεράς δεν χωρούσε σε καμία ορθοδοξία και φυσικά δεν τον δέχθηκε καμία ορθοδοξία και γραφειοκρατία. Απρόβλεπτος και αθυρόστομος, ενοχλούσε τα κομματικά ιερατεία, ανέτρεπε τα στερεότυπα, τους καθωσπρεπισμούς και τις κανονικότητες. Ηταν ανοικτός στις νέες ιδέες, και οι διαφωνίες μαζί του εξελίσσονταν ομαλά με διάλογο, χωρίς φωνές και διαπληκτισμούς.

Ηταν έτοιμος να παραδεχθεί το νέο, να απαρνηθεί τις παλιές ιδέες, να αλλάξει – όπως και άλλαξε κάποιες φορές. Κινούμενος στα σύνορα του λογικού, εκεί όπου η σκέψη δεν έχει ακόμη εκφραστεί, ζούσε τη ζωή του ερωτικά και ποιητικά, ατενίζοντάς την με θαυμασμό και απορία, απολαμβάνοντας το καθημερινό, το στιγμιαίο, το τυχαίο. Ζούσε και πορευόταν «όπως εκείνοι που εμπιστεύονταν περισσότερο την πορεία τους στ’ αστέρια παρά στα σύνεργα της πλοιαρχίας».

Ανθρωποι σαν τον Περικλή είναι σπάνιοι, με προσφορά και ανιδιοτέλεια. Η χώρα παράγει πολύ λίγους. Ο Περικλής πλούτισε τη ζωή μας με ένα σωρό πράγματα: Ελευθερία, Αγώνα, Πολιτική, Δημοκρατία, Αναζήτηση, Διάβασμα, Γράψιμο, Φιλία, Ερωτα, Ποίηση, Συζήτηση, Διάλογο, Παρέες, Ευγένεια.

Θα ήθελα να παραθέσω μία τυχαία στιγμή από την αφήγηση των βασανιστηρίων στους «Ανθρωποφύλακες» που δείχνει όλη τη βαρβαρότητα των αστυνομικών, αλλά και τον σωματικό και ψυχικό κάματο του βασανιζόμενου: «Εγώ πεσμένος στο πάτωμα. Κάποιος μου ’τριβε το κεφάλι σε κάτι λάσπες. Ξερατά. Μου έτριβε το κεφάλι πάνω στους εμετούς. Με συμβούλευε: Φάε γουρούνι, φάε, γκρου γκρου γκρου. Είχα κάνει εμετό. Ποιος ξέρει πότε. Πόση ώρα με χτυπάγανε. Πρέπει να υπολογίσω. Υπολογίζω. Τρεις ώρες, μόνο. Τι απέραντος χρόνος μπορεί νάναι τρεις ώρες». Ωρες, ημέρες, μήνες που αφήνουν ανεξίτηλα σημάδια για όλη τη ζωή.

Επειδή ο Περικλής ήταν βαθύτατα πολιτικό άτομο, θα αναφέρω ένα σχετικό περιστατικό που τον πίκρανε. Ηταν άλλωστε η τελευταία φορά που τον έβλεπα, πολύ καταβεβλημένο. Ηταν στην εκδήλωση που έγινε για τα πενήντα χρόνια από την καταδίκη της Ελλάδας για τα βασανιστήρια της Δικτατορίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (1969). Βασικοί μάρτυρες στο Δικαστήριο ήταν άτομα που υπέστησαν απάνθρωπα βασανιστήρια από τους Ελληνες αστυνομικούς, ο Περικλής, η Κίττυ, η Νατάσα και άλλοι.

Ετσι έμαθαν στο εξωτερικό για τα σκληρά βασανιστήρια των δικτατόρων, αφυπνίσθηκαν, βοήθησαν στον αντιδικτατορικό αγώνα και απέβαλαν την Ελλάδα από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Σκανδιναβικές χώρες. Αυτό το ιστορικό γεγονός είχε μεγάλη πολιτική σημασία για τον μετέπειτα αντιδικτατορικό αγώνα.

Αυτή λοιπόν η εκδήλωση έλαβε χώρα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τον Δεκέμβριο του 2019, και διοργανώθηκε από τα Πολιτιστικά Ιδρύματα Σουηδίας, Δανίας, Νορβηγίας και Ολλανδίας. Ομως δεν παρέστη κανένα εγχώριο πολιτικό κόμμα και κανένα από τα ελληνικά ΜΜΕ (εξαίρεση η «Εφ. Συν.»)! Ο Περικλής, που είχε έρθει κατευθείαν από το νοσοκομείο, καυτηρίασε την απουσία αυτή και μίλησε για την ντροπή και την απογοήτευση που ένιωσε. Αργότερα έγραψε: «Δεν είχα ποτέ σε ιδιαίτερη εκτίμηση την υπάρχουσα πολιτική. Αλλά να είναι τόσο πολύ γουρούνια δεν το περίμενα». Ακόμη μια φορά ήταν καίριος. Η λέξη που ταιριάζει στους πολιτικούς είναι αυτή – διαθέτουν άφθονο κυνισμό, αδιαφορία και γενικευμένο αυτισμό.

Από την ελληνική βαρβαρότητα στα ελληνικά γουρούνια. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο προσπάθησε να ζήσει με αξιοπρέπεια. Οταν έχεις γνωρίσει τον Περικλή και έχεις πορευτεί μαζί του, είναι πολύ δύσκολο να μη συνεχίσεις να αγωνίζεσαι για κάποιες αξίες, τις οποίες οι πολλοί έχουν δυστυχώς διαγράψει. Αλλά η έλλειψη και η απουσία αυτών των αξιών καθιστά το σύστημα παρακμιακό και την κοινωνία αφασική.

Σε τέτοιες στιγμές, υπό το βάρος της απώλειας και του συναισθήματος, τα λόγια είναι αδέξια και φτωχά. Θα είναι πάντα μαζί μας. Η σκέψη μας είναι στη Μαρία και στον Χριστόφορο.

* διδάκτορας Φιλοσοφίας