Χρυσά διαβατήρια! Το νέο πάρτι στην Κύπρο

Πριν από έξι χρόνια, η Κύπρος κατέβαλε με το «κούρεμα» καταθέσεων στις κυπριακές τράπεζες το πιο ακριβό τίμημα από την ανεξέλεγκτη εκμετάλλευση της ιδιότητάς της ως κράτους-μέλους της ευρωζώνης. Πρωταγωνιστές ήταν τότε μια ολιγαρχία τοπικών συμφερόντων που πίστεψαν ότι το «πάρτι» θα ήταν ατελείωτο.

Σήμερα η Κύπρος βρίσκεται ξανά στη δίνη του κυκλώνα ότι έστησε έναν νέο συνδυασμό ανάλογων τοπικών συμφερόντων με αυτό που καθιερώθηκε διεθνώς να ονομάζεται ευθέως από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή βιομηχανία πώλησης «χρυσών διαβατηρίων».

Το «κούρεμα» του 2013 δεν ήρθε ξαφνικά και μόνο του. Προηγήθηκαν επανειλημμένες προειδοποιήσεις της Ευρω­παϊκής Επιτροπής προς τη Λευκωσία, ήδη από το 2009, για την παραμορφωτική διόγκωση των τραπεζικών δραστηριοτήτων, τη μεταφορά κεφαλαίων ολιγαρχών δισεκατομμυρίων ευρώ (money transfer), την επίσης ανεξέλεγκτη οικοδομική δραστηριότητα από το 2006, την ακρίβεια των ακινήτων, καθώς και το τεράστιο κυπριακό ιδιωτικό χρέος που δημιούργησε – το οποίο η χώρα κουβαλά μέχρι σήμερα.

Την περασμένη εβδομάδα, συνέβη κάτι ανάλογο, ως κόκκινη προειδοποίηση, με την κυκλοφορία έκθεσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κυπριακή πολιτική πολιτογραφήσεων έναντι επενδύσεων. Το διαβατήριο είναι «χρυσό», όχι φυσικά γιατί είναι κυπριακό και σχετίζεται με τον ήλιο και τη θάλασσα της Μεσογείου, αλλά γιατί προσφέρει ανέλπιστα ευεργετήματα σε διάφορους ενδιαφερομένους, κυρίως Ρώσους (όπως στο παρελθόν), αλλά και Κινέζους. Το χρυσό διαβατήριο στην Κύπρο είναι τόσο γενναιόδωρο που δεν προϋποθέτει καν τη φυσική παρουσία του προσώπου που αποκτά την ιδιότητα του Ευρωπαίου πολίτη.

Στην έκθεσή της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αξιολογεί τις πολιτικές και πρακτικές σε όλα τα κράτη-μέλη και επικεντρώνει την κριτική της στην Κύπρο, τη Μάλτα και τη Βουλγαρία. Οι «τρεις» υιοθέτησαν την πρακτική της αυτόματης πολιτογράφησης, αντί της συνήθους πρακτικής των υπόλοιπων εταίρων για χορήγηση βίζας-καθεστώτος «επί μακρόν διαμένοντος».

Στη δημοσιοποίηση της έκθεσης, ο Κύπριος πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης αντέδρασε έντονα, παίρνοντας όλο το βάρος της απάντησης πάνω του. Εκανε λόγο για άδικη «στοχοποίηση» της Κύπρου από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που οφείλεται «σε σκοπιμότητες και ανταγωνισμό». Υπερασπίστηκε την αποκλειστική αρμοδιότητα που έχει κάθε κράτος-μέλος στα ζητήματα πολιτογράφησης και απέρριψε τον μαζικό χαρακτήρα «πωλήσεων χρυσού διαβατηρίου»: «Η Κύπρος παραχωρεί μόνο το 0,3% του συνόλου των υπηκοοτήτων που δίνονται στην Ε.Ε…».

Ομως η αρχική αντίδραση του Κύπριου προέδρου φάνηκε αρκετά πρόχειρη – έγινε μάλιστα στα εγκαίνια ενός νηπιαγωγείου! Σχεδόν παρορμητικά ο Ν. Αναστασιάδης έκανε υπαινιγμούς για δυο μέτρα και δυο σταθμά και κατέληξε: «Εχουμε τα αυστηρότερα κριτήρια από όλες τις 20 χώρες που προσφέρουν τη δυνατότητα απόκτησης της ευρωπαϊκής υπηκοότητας…».

Η μελέτη των στοιχείων που έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της, όμως, επιβεβαιώνει την κριτική και διαψεύδει τα λόγια του Κύπριου προέδρου.

Το «χρυσό διαβατήριο» δίδεται εντός μηνών, δεν απαιτεί επιβεβαίωση διαμονής ή οποιουδήποτε δεσμού με την Κύπρο πέρα από την πραγματοποίηση μιας επένδυσης δύο εκατομμυρίων ευρώ σε ακίνητο. Η χορήγηση του διαβατηρίου γίνεται μαζικά. Καμία μαθηματική σύγκριση ως προς τους αριθμούς χορήγησης δεν υφίσταται με οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ε.Ε., ούτε καν με τις άλλες δύο που βρίσκονται υπό διερεύνηση, τη Μάλτα και τη Βουλγαρία. Το επενδυτικό σχέδιο λειτουργεί με αποκλειστική κατεύθυνση την αγορά ακίνητης ιδιοκτησίας. Η «επένδυση» μπορεί να πωληθεί μετά την πάροδο μόλις δύο ετών.

Η κυπριακή κυβέρνηση εξήγγειλε το πρόγραμμα προσέλκυσης επενδύσεων έναντι παραχώρησης ευρωπαϊκού διαβατηρίου μετά το «κούρεμα» του 2013 με πολλαπλό σκοπό: να προσελκύσει άμεσα ξένους επενδυτές, να δημιουργήσει νέα πηγή εσόδων για το κράτος, να προσφέρει οξυγόνο σε καταχρεωμένους μεγαλοεργολάβους και μαζί με τις κατασκευαστικές εργασίες να ευεργετηθούν συναφείς υπηρεσίες μεσαζόντων δικηγόρων και λογιστών. Γύρω στους 4.000 είχαν επωφεληθεί μέχρι τα μέσα του 2018. Πριν από δύο χρόνια ανακοινώθηκε μέγιστος ετήσιος αριθμός: 700 διαβατήρια.

Η «κατ’ εξαίρεση» πολιτογράφηση παραμένει μέχρι σήμερα σε ισχύ με εντυπωσιακή ροή. Από τη φύση της, η απόφαση είναι πολιτική και τυπικά και μόνο συνδέεται με τις αρμόδιες κυπριακές υπηρεσίες και τη γραφειοκρατία. Ελάχιστα είναι γνωστά για το πώς ακριβώς υλοποιείται. Μια πολιτική εντολή στο χαρτί για επίσπευση είναι αρκετή ώστε το διαβατήριο να παραχωρηθεί σε χρόνο-ρεκόρ. Οι διαδικασίες επίσης βρίσκονται σε απόλυτο πολιτικό έλεγχο, ενώ από πολλούς οικονομικούς και επιχειρηματικούς κύκλους κυκλοφορεί η φήμη ότι τα «χρυσά διαβατήρια» λειτουργούν ως ένα στενό κανάλι αλυσιδωτών δραστηριοτήτων με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καταστήσει κατηγορηματική τη θέση της ότι θα ασκήσει έλεγχο γιατί οι πολίτες ανησυχούν για φαινόμενα φοροαποφυγής, ξεπλύματος βρόμικου χρήματος και για την τρομοκρατία. Μετά την πάροδο κάποιων ημερών, η Λευκωσία φαίνεται να πήρε το μήνυμα και άρχισε να ρίχνει τους τόνους. Δεν μπορεί να στηριχθεί μόνο στο επιχείρημα περί αποκλειστικής αρμοδιότητας. Ούτε προφανώς ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης μπορεί να ενεργεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως ένας άλλος Βίκτορ Ορμπαν, με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέναντί του. Ο διεθνής διασυρμός επίσης παραπέμπει σε μια προηγούμενη εποχή, την οποία η Κύπρος δεν θα ήθελε να επαναλάβει.

Ο πρόεδρος Αναστασιάδης βρίσκεται ενώπιον ακόμη ενός ανοιχτού μετώπου για το οποίο η διεθνής κριτική θα συνεχιστεί, εν μέσω πληροφοριών για εις βάθος έρευνα των χιλιάδων πολιτογραφήσεων. Παράλληλα, στην εσωτερική κοινή γνώμη διαχέεται έντονα η ύπαρξη συμφερόντων ενός συγκεκριμένου κύκλου παραγόντων. Η αντίληψη περί συλλογικού οφέλους από τα «χρυσά διαβατήρια» δέχεται ρωγμές και την ευθεία κριτική όσων βλέπουν τον κίνδυνο μιας νέας φούσκας ακινήτων.