Αυτομαστίγωμα

«Αντικαπνιστικός νόμος στην Ψωροκώσταινα δεν πρόκειται να εφαρμοστεί ποτέ», ακούω να σχολιάζει μεσήλικας άνδρας δίπλα μου, καθώς συζητά με την παρέα του την πρόσφατη εγκύκλιο του υπουργείου Υγείας για την ενεργοποίηση της πολύπαθης σχετικής διάταξης.

Το αυτομαστίγωμα είναι, μάλλον, ένα από τα χαρακτηριστικά της φυλής. Αντλούμε κάποιο είδος ηδονής, κατά πώς φαίνεται, από τον αυτοπροσδιορισμό μας ως «Ψωροκώσταινας» κι από τη μακροσκελή λίστα υποτιμητικών ιδιοτήτων και μειωτικών επιθέτων, τα οποία θεωρούμε ότι μας χαρακτηρίζουν σχεδόν από γεννησιμιού μας, σαν εγγενές πολιτιστικό κληροδότημα κάποιου αδιευκρίνιστου προπατορικού αμαρτήματος. Συγκρινόμαστε σε διάφορα πεδία με φαντασιακές κοινωνίες της Εσπερίας -ποτέ της Ανατολής ή άλλων γεωγραφικών μηκών, άλλωστε τα υπόλοιπα μέρη δεν υπάρχουν στο κοσμοθεωρητικό μας μοντέλο- και βγαίνουμε πάντοτε ελλειμματικοί στο τελικό ζύγι.

Κι όμως, η κοινωνία μας έχει κάνει άλματα στο ζήτημα του περιορισμού του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν είναι μακριά η εποχή που τους θεριακλήδες δεν τους σταμάταγε τίποτε και κανένας. Σε δημόσιες υπηρεσίες, γραφεία, μαγαζιά και σούπερ μάρκετ το τσιγάρο δεν έσβηνε ποτέ· στην καλύτερη περίπτωση, ο καπνιστής απλώς φρόντιζε να πετάει τα αποτσίγαρά του σε σταχτοδοχεία ή κάδους σκουπιδιών και όχι να τα σβήνει στο πάτωμα, με τη χαρακτηριστική στριφτή κίνηση του παπουτσιού. Ακόμα και σε λεωφορεία και ταξί, σε νοσοκομειακές κλινικές και αναρρωτήρια, το κάπνισμα πήγαινε σύννεφο· σε χώρους, δηλαδή, που σήμερα κάποιος ούτε που θα διανοούνταν να ανάψει τσιγάρο.

Προφανώς στους ανθρώπους τότε, το ενδεχόμενο να επιβληθεί αποτελεσματικά μια καθολική απαγόρευση του καπνίσματος σε κάθε δημόσιο χώρο θα φάνταζε εξίσου αδιανόητο, όπως η πιθανότητα εφαρμογής του αντικαπνιστικού νόμου σε καφετέριες και εστιατόρια σε εμάς σήμερα. Κι όμως, μέσα στο σύντομο σχετικά διάστημα της μιας γενιάς, το τσιγάρο πήρε έξωση όχι μονάχα από τα παραπάνω μέρη, αλλά ακόμη και από τους εσωτερικούς χώρους των στρατοπέδων.

Η απόπειρα αλλαγής εμπεδωμένων συνηθειών σε μια κοινωνία χρειάζεται χρόνο ωρίμασης, αλλά και συνεχή ανατροφοδότηση. Η θέσπιση νόμων και η προσπάθεια εφαρμογής τους είναι ένας τρόπος. Παρ' όλα αυτά, ο πιο αποτελεσματικός τρόπος είναι να γίνει κοινή συνείδηση ότι ο διαχωρισμός καπνιστών και μη καπνιστών σε χώρους εστίασης και καφετέριες λειτουργεί προς όφελος του συλλογικού και ατομικού συμφέροντος.

Ως τότε, ας αναγνωρίσουμε ότι ως κοινωνία έχουμε ήδη διανύσει πολύ δρόμο, ότι έχουμε επιδείξει αξιόλογη προσαρμοστικότητα σε πάμπολλες περιστάσεις κι ας πάψουμε ν’ αναζητούμε άλλη μία αφορμή για αυτομαστίγωμα.