Η ελληνική Μακεδονία είναι ελληνική

Οσοι ήμασταν μαθητές στη Θεσσαλονίκη το 1992, θυμόμαστε τη σχεδόν υποχρεωτική παρουσία στα συλλαλητήρια για το «Σκοπιανό», όπου μας έσερναν «οι εξάρσεις του εθνικού μας βίου κι ο προγυμναστής του φροντιστηρίου», σε μια πανηγυρική φρενίτιδα που είχε καταλάβει όλη την πόλη και για μας έμοιαζε γιορτή. Πολύ σύντομα, εκείνη η απελευθερωτική αίσθηση νόμιμου σκασιαρχείου θα έδινε τη θέση της στη μελαγχολική συνειδητοποίηση ότι από την επαγγελία εθνικών θριάμβων απέμενε ένα μουντό κλίμα διαβρωτικού συντηρητισμού να στοιχειώνει την πόλη για τα επόμενα χρόνια.

Η εθνικιστική πλειοδοσία είναι ένα αποδοτικό πολιτικό σπορ, ανεξαρτήτως γεωγραφίας. Στην απέναντι όχθη, λ.χ., το 2010 η κυβέρνηση Γκρούεφσκι παρουσίαζε το σχέδιο «Σκόπια 2014»: μια φαραωνική ανάπλαση της πόλης, με μνημεία, ανδριάντες και αγάλματα που παραπέμπουν σε μια επινοημένη εθνική παράδοση ευθείας καταγωγής από τον Μακεδόνα στρατηλάτη, υποβαθμίζοντας μέχρις εξαφάνισης την οθωμανική ή τη γιουγκοσλαβική κληρονομιά. Μια πόλη-θεματικό πάρκο ενός ένδοξου παρελθόντος, κάτι το ωραίον δηλαδή (βλ. Αθηνά Σκουλαρίκη, «“Είδαμε τα Σκόπια σαν σε όνειρο”. H μνημειακή αναπαράσταση της εθνικής αφήγησης», Σύγχρονα Θέματα, τχ. 136, 2017).

Θεσσαλονίκη και Σκόπια, η ιστορία δύο πόλεων ταλαιπωρημένων από μια φαντασιακή διαμάχη. Η κατασίγαση των εθνικιστικών παθών στη δική μας μεριά, αφού άλλα πάθη ενέσκηψαν εν τω μεταξύ, η ανάδειξη στην κυβέρνηση της FYROM του μετριοπαθούς σοσιαλδημοκράτη Ζόραν Ζάεφ, βοηθούσης και της ΝΑΤΟϊκής σκοπιμότητας να ενταχθεί η μικρή χώρα στους κόλπους του, ώστε να προληφθεί η επιρροή της Ρωσίας, άνοιξαν ένα παράθυρο ευκαιρίας για συναινετική λύση. Ηταν όμως ταυτόχρονα μια ευκαιρία για την αναζωπύρωση του σύγχρονου «μακεδονικού αγώνα», έστω ως φάρσα.

Αν και πολυπληθές, το συλλαλητήριο του 2018 δεν θύμιζε το 1992 (έλειπε και η πρωταγωνιστική, τότε, παρουσία του αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου). Ωστόσο, ήταν ένα πολιτικό γεγονός, για το οποίο ας επιτραπεί να διατυπώσουμε μια υπόθεση εργασίας που μένει να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί.

Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε τα συλλαλητήρια όχι σαν ένα δεύτερο κύμα «εθνικο-λαϊκισμού», δεξιόστροφο αυτή τη φορά, μετά το αριστερόστροφο αντιμνημονιακό, αλλά σαν την πρώτη μαζική κινητοποίηση της μετα-μνημονιακής εποχής, κινητοποίηση που παρουσιάζει, εξάλλου, ενδιαφέρουσες α-συνέχειες με τις κινητοποιήσεις της αντιμνημονιακής περιόδου: ο εθνεγέρτης στρατηγός της εξέδρας, μόλις δύο χρόνια πριν, βρισκόταν στο στρατόπεδο του «Μένουμε Ευρώπη», τα δύο κόμματα που σφυρηλατήθηκαν στις πλατείες των «Αγανακτισμένων» (ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝ.ΕΛΛ.) συγκυβερνούν έχοντας διαμετρικά αντίθετες απόψεις για το ζήτημα, ενώ, εάν στην αλήστου μνήμης «πάνω πλατεία» του 2011 η εθνικιστική και αντικοινοβουλευτική τονικότητα ήταν ηχηρή, ωστόσο στο συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης πρωταγωνιστές ήταν η Χρυσή Αυγή, ενώσεις αποστράτων και αντισημιτικοί «ακτιβισμοί».

Ακούγεται παραδοξολογία, εφόσον η εποχή της δημοσιονομικής εποπτείας κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. Αυτό που όμως ίσως φτάνει στο τέλος είναι οι πολιτικές συνέπειες της χρεοκοπίας μιας χώρας που από το 2010 πέρασε από την άρνηση στην οργή, στην (αδύνατη) επανα-διαπραγμάτευση και πλέον στην καταθλιπτική συμφιλίωση με έναν στενό ορίζοντα ατομικών και συλλογικών προσδοκιών.

Σε όλη αυτή την περίοδο, η αντίθεση «μνημόνιο-αντιμνημόνιο» αναδείχθηκε ως η μεγάλη τομή που δίχασε τους Ελληνες. Τομή χωρίς ιστορικό βάθος, που υπήρξε το σύμπτωμα μιας σφοδρής συγκυρίας, η μεγάλη πόλωση που συμπύκνωσε (ή απέκρυψε) πολλές επιμέρους αντιθέσεις και συγκρούσεις.

Μένει να φανεί εάν το συλλαλητήριο θα είναι ο καταλύτης για μια σταδιακή επαναφορά της πολιτικής τοπογραφίας στην κανονικότητα. Εάν δηλαδή θα επανακάμψει η πιο οικεία διαχωριστική γραμμή ανάμεσα σε προοδευτικές και συντηρητικές δυνάμεις, που θόλωσε με την πόλωση «μνημόνιο-αντιμνημόνιο», επιτρέποντας απρόβλεπτες μέχρι πρότινος πολιτικές συγκολλήσεις, όπως η συγκυβέρνηση ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ. ή ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. Το βέβαιο είναι ότι επιτρέπει να αναπτυχθούν όχι μόνο συγκυριακοί τακτικισμοί αλλά και κομματικές στρατηγικές που φέρνουν τους πολιτικούς παίκτες αντιμέτωπους με τον εαυτό τους.

Ο ΣΥΡΙΖΑ, βλέποντας να εξαντλείται η προωθητική ισχύς της ηρωικής αντιμνημονιακής περιόδου, βρίσκει στο συλλαλητήριο μια καλή ευκαιρία να επανατοποθετηθεί στον πόλο της «προόδου», να ξαναπιάσει νήματα της δικής του πολιτικής κληρονομιάς που ξέφτισαν με την εφαρμογή του τρίτου Μνημονίου -ωστόσο όχι εντελώς πειστικά όσο δεν λογαριάζεται με την κυβερνητική συγκατοίκησή του με ένα κόμμα που στο συλλαλητήριο βρίσκει τη φυσική του θέση.

Από την άλλη, μόνο εκ πρώτης όψεως μοιάζει παράδοξο ότι η ηγεσία της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που αναδείχθηκε υποσχόμενη ένα φιλελεύθερο προφίλ, έσπευσε να αγκαλιάσει τα συλλαλητήρια, απόδειξη ότι πίσω από έναν επιφανειακό πολιτικό φιλελευθερισμό η βαθιά ψυχή της παράταξης είναι πάντα εδώ. Ισως μόνο η Κεντροαριστερά τοποθετείται απέναντι στην εθνικιστική έξαρση χωρίς πολλές εσωτερικές εντάσεις, ακριβώς γιατί βρίσκεται σε φάση αναθεώρησης της προηγούμενης στρατηγικής σύμπλευσής της με τη Ν.Δ., επιχειρώντας να επανατοποθετηθεί στον προοδευτικό-αριστερό πόλο του πολιτικού παιχνιδιού.

Η νέα σύγκρουση ενδέχεται να επαναφέρει αριστερές και δεξιές πολιτικές δυνάμεις πιο κοντά σε αυτό που ο πολιτολόγος Angelo Panebianco ονομάζει «γενετικό κώδικά» τους. 'Η μπορεί απλώς η ελληνική πολιτική να βρίσκεται σε ένα μεταίχμιο, όπου η προηγούμενη φάση πεθαίνει αλλά η καινούργια δεν μπορεί ακόμα να γεννηθεί.

*Ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης είναι πολιτικός επιστήμονας ([email protected]). Από τις εκδόσεις Πόλις κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ευρωκομμουνισμός. Από την κομμουνιστική στη ριζοσπαστική ευρωπαϊκή Αριστερά».