Η απολύτως στρατευμένη τέχνη μπορεί να μην πείθει όλους, η ενσωμάτωση όμως ενός πολιτικού μηνύματος σε κάθε μορφή τέχνης ασκεί καταλυτική κοινωνική επιρροή.
Γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται με λυσσαλέο φανατισμό από τους αντιπάλους του μηνύματος.
Πολιτισμός, επομένως και η τέχνη ως καθοριστικό στοιχείο του, σημαίνει «τη φροντίδα και τελειοποίηση ενός κατάλληλου βελτίωσης και εξευγενισμού αντικειμένου από τους ανθρώπους και ειδικότερα από την ανθρώπινη βιοτική δραστηριότητα» (Armin Klein, «Πολιτιστική πολιτική και σοσιαλισμός», στο Λεξικό του Σοσιαλισμού, Κολονία 1986, σελ. 390-393).
Από τα αρχικά του στάδια το εργατικό κίνημα έγινε αντιληπτό και κατανοητό και ως πολιτιστικό κίνημα.
Η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιούργησε στη Γερμανία τις προϋποθέσεις ενός ευρύτατου φάσματος πολιτικών αλλά και πολιτιστικών δεδομένων.
Δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι, εκτός από τον «πολιτισμό της εργατικής τάξης» μέσα από την ανάπτυξη της βιομηχανίας του πολιτισμού (ιδίως ραδιόφωνο και κινηματογράφος), δημιουργήθηκε και «ο πολιτισμός για την εργατική τάξη», προ παντός με τη δημιουργία των μέσων για την ψυχαγωγία και τον ελεύθερο χρόνο της (θέατρο, μουσική και μουσειακός πολιτισμός).
Αλλωστε κατά τον Μαρξ «ο ατομικός πλούτος κάθε ανθρώπου εξαρτάται από τον πλούτο των πολιτιστικών του σχέσεων».
Ο εθνικοσοσιαλισμός πολέμησε με υστερική έξαρση τον εργατικό πολιτισμό και εξόρισε ή δολοφόνησε τους πρωταγωνιστές του.
Στη Μαδρίτη το 1936 ιδρύθηκε η Ενωση Αντιφασιστών Διανοουμένων για την Υπεράσπιση του Πνευματικού Πολιτισμού.
Υπό την αιγίδα της Ενωσης η δημοκρατική παράταξη εξέδιδε την εποχή του εμφυλίου πολέμου το περιοδικό «El mono azul», το οποίο φιλοξενούσε έργα μεγάλων δημοκρατών διανοητών.
Μεταξύ άλλων, ποιήματα των Μάρκος Ανα, Ραφαέλ Αλμπέρτι και Πάμπλο Νερούδα (Μάρκος Ανα, «Πείτε μου πώς είν’ το δέντρο», Αναμνήσεις από τη φυλακή και τη ζωή», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2014, σελ. 324-325).
Ο φρανκικός φασισμός θεώρησε το περιοδικό κορυφαίο αντίπαλό του, διαρκούντος του εμφυλίου, και καταδίωξε απηνώς και αμειλίκτως τους συντελεστές του.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργήθηκαν στην Ευρώπη νέα πολιτιστικά ρεύματα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου πολιτιστικού κινήματος, σύμφωνα με το οποίο «από την πρόσμειξη του δημοκρατικού, του κοινωνικού και του δικαιικού στοιχείου οφείλει το κράτος να εξελιχθεί σε πολιτιστικό κράτος, το περιεχόμενο του οποίου προσδιορίζεται από τις κοινωνικές δυνάμεις και οφείλει να υπηρετεί τη δημιουργική πνευματικότητα των ανθρώπων» (πρόγραμμα του SPD, Γκότεσμπεργκ 1959).
Τα αριστερά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αποτύπωσαν τους σκοπούς μιας εμπεριστατωμένης έννοιας «πολιτιστικής δημοκρατίας», η οποία εμπεριείχε τα στοιχεία της ισότητας των ευκαιριών στον πολιτισμό, της συμμετοχής και της πλουραλιστικής χειραφέτησης (ενεργητική συμμετοχή όλων στο πολιτιστικό αποτέλεσμα, σε μια κοινωνία πολλαπλότητας και συνύπαρξης διαφορετικών πολιτιστικών αξιών και παραδόσεων).
Ετσι, ως συνέχεια της «πολιτιστικής δημοκρατίας» δημιουργήθηκε η νέα διευρυμένη έννοια του πολιτισμού, ως «πολιτισμού από τα κάτω» ή Soziokultur, ανταποκρινόμενη στην αυτοαντίληψη μιας κοινωνίας, όλα τα μέλη της οποίας συμμετέχουν ενεργά στην πολιτιστική ζωή και στην οποία αίρεται ο διαχωρισμός μεταξύ τέχνης και κοινωνικής ζώσης πραγματικότητας («Λεξικό του Σοσιαλισμού», Κολονία 1986, σελ. 393).
Συντηρητικά κόμματα και Εκκλησία αντιτάχθηκαν με σφοδρότητα στις νεωτερικές αυτές αντιλήψεις για την τέχνη και τον πολιτισμό, θεωρώντας ότι «ανατρέπονται παραδοσιακές ευρωπαϊκές αξίες».
17 Νοέμβρη 1973. Η ιστορική ηρωική έξοδος του Πολυτεχνείου.
Την επομένη η δικτατορική στρατιωτική κυβέρνηση κηρύσσει τον στρατιωτικό νόμο σε όλη την επικράτεια.
Στο πρώτο ανακοινωθέν του «Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων» τονίζεται και υπενθυμίζεται ότι απαγορεύονται «διά ροπάλου τα τραγούδια του κομμουνιστή συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη».
Ο πολιτικός εξεργετικός συμβολισμός της μουσικής τέχνης καθ’ υπέρβασιν ακόμα και του πιο ενθουσιαστικού και νεανικού αντιστασιακού πολιτικού λόγου.
Ας έρθουμε και στα πιο πρόσφατα. Η Αμερικανική Ακαδημία Κινηματογράφου απονέμει το σημαντικότερο Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας για το 2017 στην ταινία «Moonlight» του Μπάρι Τζένκινς.
Το έργο αυτό της κινηματογραφικής τέχνης πραγματεύεται την ενηλικίωση ενός ομοφυλόφιλου Αφροαμερικανού σε γκέτο της Φλόριντα.
Ετσι αναγνωρίστηκαν και προβλήθηκαν δύο θεμελιακά στοιχεία διάκρισης στις σύγχρονες «δυτικές» κοινωνίες.
Το χρώμα και ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Η ακατανίκητη τελικά κοινωνική επιρροή της τέχνης ενάντια στον φυλετικό και ερωτικό ρατσισμό.
Το συμβολικό πολιτικό και κοινωνικό μήνυμα εύληπτο και σαφές παγκοσμίως.
Και βεβαίως η «καλύτερη» αφορμή για ολομέτωπη επίθεση στον πολιτισμό και την τέχνη από τους ρατσιστές ακροδεξιούς νέους ένοικους του Λευκού Οίκου.
*Καθηγητής της Πολιτικής Κοινωνιολογίας, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας