Το αναπτυσσόμενο εμπόριο τροφίμων συρρικνώνει την αυτάρκεια

Καθώς οι κοινωνίες φτάνουν στα όρια των διαθέσιμων γεωργικών εκτάσεων και του προσιτού νερού άρδευσης, πολλές χώρες έχουν στραφεί στις διεθνείς αγορές για να καλύψουν την εγχώρια ζήτηση τροφίμων.

Οι εισαγωγές δημητριακών σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν υπερπενταπλασιαστεί μεταξύ 1960 και 2013. Ωστόσο, οι εισαγωγές των τροφίμων ως συνέπεια της σπανιότητας των πόρων δημιουργούν εξάρτηση από τις διεθνείς αγορές, αναφέρει νέα ανάλυση του Ινστιτούτου Worldwatch που διερευνά τις τάσεις και τις συνέπειες της διεθνούς αγοράς τροφίμων.

Το 2013, περισσότερο από το ένα τρίτο των εθνών διεθνώς -ένα ποσοστό που αντιστοιχεί σε 77 κράτη- προχώρησαν σε εισαγωγές τουλάχιστον του ενός τετάρτου των δημητριακών που χρειάζονταν σε σύγκριση με μόλις 49 χώρες το 1961, μια αύξηση της τάξης του 57% σε περίπου μισό αιώνα. Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των χωρών που εξάγουν δημητριακά αυξήθηκε κατά μόλις 6 μεταξύ των ετών 1961 και 2013.

Ακόμη πιο ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 51 χώρες -περίπου το ένα τέταρτο της κοινότητας των εθνών- εισήγαγαν πάνω από το ήμισυ των δημητριακών τους το 2013, ενώ 13 εισήγαγαν ολόκληρη την ποσότητα των δημητριακών που χρειάστηκαν.

Η εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων έχει πολλές παραμέτρους. Ενα πρόβλημα είναι η σταθερή απώλεια της εύφορης γης και του γλυκού νερού. Σε 62 χώρες, η έκταση της γεωργικής γης είναι ανεπαρκής για την κάλυψη των εγχώριων αναγκών και σε 22 χώρες η κατανάλωση γεωργικών προϊόντων (όχι μόνο δημητριακών) απαιτεί περισσότερο γλυκό νερό από όσο μπορούν να αντλήσουν.

Παρά τη σπουδαιότητα της γεωργικής γης, αυτή εξακολουθεί να υποβαθμίζεται ή να αφανίζεται. Αγροτικές εκτάσεις που βρίσκονται κοντά σε πόλεις πολύ συχνά αλλάζουν χρήση χάριν της στέγασης, της βιομηχανίας και άλλων αστικών αναγκών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, έχασαν 9,3 εκατ. εκτάρια γεωργικής γης, μια έκταση που ισοδυναμεί με το μέγεθος της Πολιτείας της Ιντιάνα, για τις ανάγκες της «ανάπτυξης», μεταξύ των ετών 1982 και 2007.

Εξάλλου, η πίεση στα αποθέματα νερού για τις ανάγκες της γεωργίας εντείνεται διαρκώς. Σύμφωνα με μελέτη του 2012 που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature», το 20% των υδροφόρων οριζόντων του κόσμου αντλούνται ταχύτερα από ό,τι ανατροφοδοτούνται από βροχοπτώσεις, συχνά από βασικούς τομείς που αφορούν την παραγωγή τροφίμων.

Η αρπαγή γης

Μια άλλη απειλή για τον εθνικό πλούτο της γεωργικής γης αναδεικνύεται η πρακτική της «αρπαγής γης», δηλαδή η αγορά ή η ενοικίαση γαιών σε πολλές χώρες από επενδυτικές επιχειρήσεις, παραγωγούς βιοκαυσίμων, αγροτικές επιχειρήσεις μεγάλης κλίμακας και κυβερνήσεις. Από το 2000, έχουν συναφθεί συμφωνίες για αλλοδαπά νομικά πρόσωπα για την αγορά ή τη μίσθωση περισσότερων από 42 εκατομμυρίων εκταρίων, μια έκταση περίπου ίση με το μέγεθος της Ιαπωνίας.

Η πιο εκτεταμένη «αρπαγής γης» συντελείται στην Αφρική, με την Ασία να είναι η επόμενη πιο συνηθισμένη περιοχή για εξαγορές. Η μεγαλύτερη «πηγή» αρπαγέων γης είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς οι επενδυτές βλέπουν μια ευκαιρία για να βγάλουν λεφτά από έναν ολοένα και πιο περιορισμένο πόρο. Ωστόσο, οι συμβάσεις που υπογράφονται συχνά δεν λαμβάνουν υπόψη τα συμφέροντα των μικροκαλλιεργητών, οι οποίοι μπορεί να έχουν εργαστεί για τη γη που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια μιας μακράς περιόδου.

Η εισαγωγή τροφίμων ως απάντηση στην έλλειψη πόρων έχει δύο σαφείς κινδύνους. Πρώτον, δεν μπορούν όλες οι χώρες να είναι καθαροί εισαγωγείς τροφίμων, καθώς κάποια στιγμή η ζήτηση για εισαγόμενα τρόφιμα θα μπορούσε να υπερβεί την προσφορά. Δεύτερον, η υπερβολική εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων μπορεί να καταστήσει μια χώρα ευάλωτη στη διακοπή των προμηθειών της, είτε για φυσικούς λόγους (όπως η ξηρασία ή η προσβολή των καλλιεργειών από επιβλαβείς οργανισμούς στις προμηθεύτριες χώρες) είτε για λόγους πολιτικής χειραγώγησης.

Είναι αξιοσημείωτο ότι ο προσδιορισμός της εξάρτησης από τις εισαγωγές τροφίμων των ανθρώπων, και όχι των χωρών, είναι πιο δύσκολο να υπολογιστεί, επειδή τα εισαγόμενα τρόφιμα συχνά καταναλώνονται σε μερικές περιοχές (όπως στην πρωτεύουσα μιας χώρας) και έτσι η κατανομή τους δεν είναι ισότιμη εντός ενός ολόκληρου λαού.

Ωστόσο, μια μελέτη του 2013 διαπίστωσε ότι το 2000, περίπου 950 εκατομμύρια άνθρωποι ή το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού χρησιμοποιούσαν το διεθνές εμπόριο ώστε να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες, αν και τα ευρήματα δεν αφορούσαν μόνο τα δημητριακά.