Λεκτικά εργόχειρα για το παρελθόν

Ποιητές, πεζογράφοι, κριτικοί λογοτεχνίας αλλά και πανεπιστημιακοί απαντούν στο αρχετυπικό, δαιδαλώδες και ολισθηρό ερώτημα «Γιατί γράφω;»... Ενα ψηφιδωτό κειμένων που προσπαθεί να φωτίσει τη σκοτεινή ρίζα της γραφής. Απαντά η Ρίκα Μπενβενίστε.*

Γιατί γράφω; Αμήχανη απέναντι στο ερώτημα, κάνω ένα βήμα στο πλάι και πλαγιοκοπώ. Ξέρω τι έχω γράψει: αμέτρητες μακροσκελείς επιστολές, με λεπτομερείς περιγραφές δραστηριοτήτων και συναντήσεων, γράμματα που απευθύνονταν σε αγαπημένα πρόσωπα, όταν βρισκόμουν μακριά τους. Μια διατριβή Ιστορίας, επίσης, πριν από είκοσι οκτώ χρόνια· έκτοτε βιβλία και μελέτες στο πεδίο αυτό. Η γραφή ως καταφυγή στο παρελθόν ή μήπως το παρελθόν ως καταφύγιο της γραφής;

Ξέρω, επίσης, πώς γράφω, καθώς και όλα αυτά που απολαμβάνω όταν γράφω. Πρώτα απ’ όλα τη σχεδόν τελετουργική «χειροτεχνία», που αρχίζει κατά προτίμηση νωρίς το πρωί και μπορεί να διαρκεί πολλές ώρες χωρίς διακοπή. Πριν από χρόνια με καλοξυμένα μολύβια και λευκές κόλλες· σβήσε, γράψε, ανάτρεξε στα εκατοντάδες δελτία με σημειώσεις, σελίδες ολόκληρες αντιγραμμένες μέσα στην ησυχία κάποιας βιβλιοθήκης ή ενός αρχείου. Κάποτε οι παράγραφοι μετακινούνταν με ψαλίδι και κόλλα. Τώρα πια, και πάλι με εκατοντάδες χειρόγραφα δελτία σημειώσεων, αλλά μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή, με τον ήχο των πλήκτρων να διακόπτεται από περιπλανήσεις σε άλλες οθόνες-σελίδες. Οι λέξεις τώρα αλλάζουν πιο συχνά, οι προτάσεις αναδιατάσσονται ευκολότερα· το αρχικό πλάνο αναθεωρείται το ίδιο σπάνια. Και τότε, όπως και τώρα, οι λέξεις που χαράσσονται στο χαρτί ή στην οθόνη έχουν ιδιότητες μαγικές· αυτές οι ίδιες, οι συνώνυμές τους, η μετάφρασή τους, η ακολουθία τους, μου αποκαλύπτουν δρόμους που ούτε τους φανταζόμουν. Σηκώνομαι, κάνω λίγα βήματα, στέκομαι μπροστά στο ράφι και ξεφυλλίζω στην τύχη ή συνειρμικά παλιά και καινούργια διαβάσματα. Επιστρέφω στο τραπέζι. Ελέγχω τη συνοχή και τις επαγωγές. Οδηγούμαι σιγά σιγά σε κάτι που μοιάζει να ήθελα εξαρχής να πω και δεν ήξερα πώς· αλλά μπορεί και να μην ήξερα ποιο ακριβώς ήταν αυτό. Πάνω στο χαρτί θα φανεί. Οπερ έδει δείξαι. Ικανοποίηση. Καλοδεχούμενες οι διορθώσεις από φίλους ή τον επαγγελματία διορθωτή, τις απολαμβάνω κι αυτές.

Κάτι ακόμη: Στα γραπτά αυτά, που αφορούν το παρελθόν και άλλους, υπάρχει συχνά ένα εγώ ή ένα κομμάτι αυτοβιογραφίας**, που κάπως αναγνωρίζω και ηθελημένα σβήνω. Δεν πρέπει να με εμποδίσει να καταλάβω τις διαφορές με τους άλλους και με το χθες. Μια αυτοβιογραφία, ένα πρόσωπο, που με παράδοξους τρόπους, μαγικούς, το βρίσκω μονάχα γράφοντας για άλλους και για το παρελθόν.

** Βάλε την αυτοβιογραφία εντός / του εβραϊκού κειμένου, αποκατάστησε το Εγώ –το ει / δικό απ’ όπου ανατέλλει το καθολικό-, /επιβεβαίωσε το πρόσωπο, μετά προχώρησε στο / αργό σβήσιμο της επιβεβαίωσης αυτής. [Edmond Jabès, «Le Livre du Partage» (1987). Μτφρ. Κώστας Χατζηκυριάκου].

*Η Ρίκα Μπενβενίστε είναι ιστορικός και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Τελευταίο βιβλίο της είναι «Αυτοί που επέζησαν. Αντίσταση, Εκτόπιση, Επιστροφή. Θεσσαλονικείς Εβραίοι στη δεκαετία του 1940» (Πόλις).