Η Δ. Χατζησάββα διδάσκει στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Πολυτεχνείου Κρήτης εδώ και χρόνια το θέμα αυτού του βιβλίου. Επίσημα: θεωρία και αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, αλλά στην ουσία κινείται στο «πεδίο ανάμεσα στη σύγχρονη θεωρία, τη φιλοσοφία και την αρχιτεκτονική», σύμφωνα με το σύντομο βιογραφικό της σημείωμα. Η διευκρίνιση είναι απαραίτητη καθώς πραγματικό ίσως αντικείμενο του βιβλίου είναι ακριβώς αυτή η συχνά δυσεξιχνίαστη σχέση ανάμεσα σε θεωρία και πράξη, που μπορεί σήμερα ιδιαίτερα να θεωρείται απαραίτητη στις σπουδές αρχιτεκτονικής αλλά δεν παύει να δοκιμάζει τα όρια ανεξαρτησίας του κάθε τομέα σε καθημερινή βάση.
Ειδικά το βιβλίο καταπιάνεται με την πιο τρικυμιώδη ίσως περίοδο της σύγχρονης θεωρίας (1960-2020), περίοδο εκρηκτικής ανάπτυξης της θεωρίας και συνάμα απέραντο πεδίο πειραματισμών και νέων προσεγγίσεων της αρχιτεκτονικής πρακτικής. Με άλλα λόγια, καταπιάνεται με μια χοχλάζουσα περίοδο τολμηρών αναζητήσεων διεθνώς, όπου συνεισφέρουν πολλοί, διαφορετικής προέλευσης και θεωρητικής κατάρτισης, παλεύοντας με πρωτόγνωρες συνθήκες (τεχνολογική επανάσταση, παγκοσμιοποίηση).
Το πώς όλα αυτά συντήκονται και ποια είναι τα καινούργια αμαλγάματα που προκύπτουν μέσα από την επιρροή αυτών των «ρευμάτων», που ώρες-ώρες παίρνουν τη μορφή κατακλυσμών, απαιτεί πολύπλευρη κατάρτιση. Δεν αρκεί εκείνος που καταπιάνεται με τη χαρτογράφηση να παίζει στα δάχτυλα τις θεωρητικές αποχρώσεις ανάμεσα στις κεφαλαιώδεις ενότητες (φαινομενολογία, δομισμός, μεταδομισμός, νέος υλισμός) αλλά πρέπει συνάμα να μπορεί να παρακολουθήσει πώς αυτές οι θεωρητικές κατευθύνσεις συμβαδίζουν με συγκεκριμένες σχεδιαστικές τάσεις των πρωταγωνιστών σε διεθνές πια επίπεδο.
Δεν αρκεί, δηλαδή, να εμπεδώσεις τη θεωρία των ιερών τεράτων όπως του Derrida ή των Deleuze και Guattari, αλλά χρειάζεται να συλλάβεις πώς οι φιλοσοφικές προτάσεις τους αναλογούν, ίσως και αντανακλούν, στο πώς σκέφτεται ο Koolhaas, οι Herzog και de Meuron, ή ο «δικός μας» πλέον (επέκταση Αρχαιολογικού Μουσείου) Chipperfield καθώς σχεδιάζουν.
Η Χατζησάββα καταπιάνεται με τα δύσκολα αλλά είναι γερά γυμνασμένη και πολύπειρη. Με σπουδές στο ΑΠΘ Θεσσαλονίκης, μεταπτυχιακά στη Σχολή ETSAB Βαρκελώνης, με τη νοερή καθοδήγηση του εκεί καθηγητή της φιλοσόφου, ιστορικού και αρχιτέκτονα Solà-Morales, δεν έχει πάψει να σπουδάζει αυτούς τους ανάμεσα χώρους στους, όπως λέει, «ρευστούς καιρούς» που ζούμε, και να μεταλαμπαδεύει τις γνώσεις της πάνω στην «αξία της σκέψης για τον σχεδιασμό του χώρου και της αρχιτεκτονικής» στην τάξη.
Ενα ελάχιστο δείγμα, εκείνο το μαγικό απόσπασμα του Herman Melville: «Οι δύτες της σκέψης επιστρέφουν στην επιφάνεια με τα μάτια γεμάτα αίματα», κλεμμένο από τον Deleuze, για να δείξει τους κινδύνους που καιροφυλακτούν σε όσους δοκιμάζουν το «πέρασμα από τη θεωρία στη με νόημα πράξη». Κι ένα απειροελάχιστο σημάδι κρυμμένο μέσα στις σημειώσεις: η αφιέρωση του βιβλίου «στη σιωπηλή επικοινωνία με τους φοιτητές».
Το βιβλίο της αυτό αποτελεί ασφαλές μέτρο των ικανοτήτων της να διαπραγματευτεί τον (συχνότατα) πυκνό και δυσνόητο σύγχρονο θεωρητικό λόγο αλλά και να μεταφέρει συνοπτικά την ουσία σημαδιακών έργων αρχιτεκτονικής, που συμβαδίζουν μαζί του κι «έχουν γράψει ιστορία». Ο λόγος της στην περίπτωση αναφορών σε έργα-σταθμούς δεν είναι περιγραφικός αλλά στοχευμένα ερμηνευτικός, συνδέοντας, κάθε φορά, όσα έχουν ειπωθεί σε επίπεδο φιλοσοφικό με όσα προκύπτουν εξετάζοντας την υλική υπόσταση επιλεγμένων αρχιτεκτονικών έργων.
Η ύλη μοιράζεται σε ένα εισαγωγικό και πέντε χορταστικά κεφάλαια. Το εισαγωγικό είναι απαραίτητο για να φανεί από πού ξεπήδησαν οι θεωρίες του ’60. Για πολλούς από εμάς αυτό ήταν ένα όριο που διατηρήθηκε αναλλοίωτο και καθοριστικό σε όλη τη μετέπειτα συναρπαστική εξέλιξη των πραγμάτων. Οταν εκείνα τα αλλεπάλληλα κύματα του (λεγόμενου γενικά κι αόριστα) μεταμοντερνισμού χτύπησαν στις ελληνικές ακτές, ελάχιστοι καταλάβαιναν τι ακριβώς συνέβαινε, έτσι απορροφημένοι που ήταν με το πώς θα εξορκίσουν την απαράδεκτη ελαφρότητα μιας ιερόσυλης γι’ αυτούς αρχιτεκτονικής.
Οταν τα πράγματα πήραν ακόμα μεγαλύτερη στροφή, και αφήνοντας πίσω τους καλούς μας C. Alexander, R. Venturi, και τους Ιταλούς νέο-ρασιοναλιστές, πέφτοντας με φόρα πάνω στον J. Derrida και στον Deleuze, σκοτεινιάζοντας το τοπίο και προωθώντας την «απεδαφικοποίηση και την αποϋλοποίηση της αρχιτεκτονικής», ανατρέποντας τις ώς τότε βεβαιότητες για την «αντίληψη και βίωση του χώρου» — ήδη τα πράγματα είχαν ξεφύγει. Η Χατζησάββα φωτίζει με ψυχραιμία αυτό το καυτό πεδίο και μας καθοδηγεί στο πώς να το απολαύσουμε χωρίς περιττές ενοχές και προκαταλήψεις.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας