Βρισκόμαστε στην Ουκρανία το 2014. Ολη τη μέρα από νωρίς το πρωί ακούγονται μεμονωμένες εκρήξεις, «πότε συχνά και εντατικά και πότε πιο αραιά», ενδιάμεσα επικρατεί μια σιωπή όλο ένταση. Η πόλη, που δεν κατονομάζεται, βρίσκεται υπό πολιορκία, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης εμπόλεμης ζώνης, με τον θάνατο αναπαυτικά εγκατεστημένο, φρέσκο αίμα παντού ένα γύρο, λάσπη, κατάσταση χαώδης.
Ενας νεαρός δάσκαλος επιχειρεί να φέρει τον δεκατριάχρονο ανιψιό του στο σπίτι του από το ορφανοτροφείο, οικοτροφείο και σχολείο, στην άλλη άκρη της πόλης. Η εργαζόμενη αδελφή του δασκάλου έχει παρατήσει εκεί τον γιο, αλλά πλέον δεν υπάρχει η παραμικρή ασφάλεια. Ομως, η διαδρομή από τη μία άκρη της πόλης στην άλλη διαρκεί μία ολόκληρη μέρα.
Ο Σέρχι Ζαντάν, σύγχρονος Ουκρανός πεζογράφος, δοκιμιογράφος, ποιητής, μουσικός, ακτιβιστής, δημόσιο πρόσωπο, βραβευμένος το 2022 με το Βραβείο Ειρήνης που του απένειμε η Ενωση Εκδοτών και Βιβλιοπωλών της Γερμανίας στη Διεθνή έκθεση της Φρανκφούρτης «για το καλλιτεχνικό και ανθρωπιστικό του έργο», εξέδωσε το Ορφανοτροφείο το 2017, όταν η κατάσταση στο Ντονιέτσκ και σε άλλα κατεχόμενα ουκρανικά εδάφη ήταν έκρυθμη, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, και τρόπον τινά εξεικονίζει μέσω της βιωματικής παρατήρησης μια συνθήκη περίπλοκη, διάστικτη από τον φόβο, «ένα αόρατο πράγμα που κυριεύει τους πάντες και τα πάντα», όπως και στις μέρες μας με τον πόλεμο στην Ουκρανία σε πλήρη εξέλιξη.
Το τραύμα της πατρίδας του παραμένει ανοιχτό και αυτό ακριβώς ανιχνεύει. Ανιχνεύει, κυρίως, τις συνέπειες που η εμπόλεμη σύρραξη επιφέρει στον ψυχισμό των ανθρώπων «της διπλανής πόρτας», στον «άμαχο πληθυσμό»· και, από αυτή την άποψη, η οπτική του αποκτά διαστάσεις οικουμενικές, με την οπλή της Ιστορίας επίμονα, εκκωφαντικά να ακούγεται. Ανιχνεύει, συγχρόνως, το αίσθημα ευθύνης όλων όσοι εμπλέκονται στην ανθρωποσφαγή, επιμένοντας στις λεπτομέρειες, επίπονες και τρομώδεις, δίνοντάς μας μια ποιητική της σφαγής, χάρη και στην κρουστή μετάφραση του Δημήτρη Τριανταφυλλίδη, χωρίς να περιγράφει ή έστω να εξεικονίζει την παραμικρή αψιμαχία.
Ο κεντρικός ήρωας, ο τριάντα πέντε ετών Πάσα, καθηγητής στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, διδάσκει την ουκρανική γλώσσα – ουκρανική και γερμανική φιλολογία στο Χάρκοβο έχει σπουδάσει και ο Ζαντάν, ο οποίος μεγάλωσε σε ρωσόφωνο περιβάλλον, αλλά επιμένει να γράφει στα ουκρανικά. Ο Πάσα, όταν βλέπει τον πατέρα του να ετοιμάζεται για τη ριψοκίνδυνη αποστολή, αποφασίζει να πάει εκείνος, να διαβεί εκείνος τα συντρίμμια, αντιμέτωπος με τον όλεθρο, για να απεγκλωβίσει τον Σάσα.
Εως τότε δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει γύρω του, ούτε ότι η ταυτότητά του ως Ουκρανού διακυβεύεται. «Μια ζωή αναβάλλω τα πράγματα, δεν έχω χρόνο για το σημαντικότερο, δεν έχω την τόλμη να πω αυτό που σκέφτομαι και να σκεφτώ αυτό που θέλω. Ποτέ δεν θα τελειώσει αυτό;» αναρωτιέται και «άρχισε να λυπάται τον εαυτό του και να τον λυπάται πολύ». Ενεργοποιείται, λοιπόν, παίρνει κυριολεκτικά τη ζωή του στα χέρια του, όπως και αυτήν του ανιψιού του.
Η πορεία μέσα στον αχό της μάχης, με τις μαινόμενες φωτιές να σχηματίζουν τοπίο ομιχλώδες, τοπίο αποκάλυψης, στα χνάρια, λόγου χάριν, ενός Ταρκόφσκι, τοπίο που δεν παρέχει σημεία προσανατολισμού, συγκροτεί και συστήνει μια αφηγηματική επιφάνεια, πανόραμα μιας χώρας, ενός τόπου καταγωγής, που δοκιμάζεται από έναν επιθετικό πόλεμο, και ενός κοινωνικού σχηματισμού που προασπίζεται με σθένος το δικαίωμά του στην εθνική του ταυτότητα υπό κρίσιμες συνθήκες, ανείπωτης δυστυχίας και δοκιμασίας, για πολλούς ξεριζώματος, εξορίας.
Ακριβώς γι’ αυτήν τη συνθήκη συζητά, εμμέσως πλην σαφώς, ο Ζαντάν, μια συνθήκη ανεπίστροφη, μια ανεπανόρθωτη απώλεια, μια αμετάκλητη αποστέρηση, αφού συνεπάγεται την απώλεια του πλέον καθοριστικού στοιχείου που διαμορφώνει την ταυτότητα του ανθρώπου, την ιστορία και τη γεωγραφία του. Ακριβώς ο ξεριζωμός, η εξορία, είναι η βίαιη και αθέλητη απώλεια όλων των ζωντανών συμβόλων της ταυτότητας κάποιου, όπως πολύ ωραία έχει δείξει η γεννημένη στον Λίβανο Ετέλ Αντνάν (Ταξίδι, πόλεμος, εξορία, Αγρα, 2023).
Αλλά ο Ζαντάν μας δείχνει πως παρότι ο ξεριζωμός συνοδεύεται από ένα αίσθημα βαθιάς ταπείνωσης, οιστρηλατεί το πάθος της δημιουργίας: «η λογοτεχνία, η ποίηση, το θέατρο, η μουσική δημιουργούν ακριβώς την απαραίτητη σύνδεση με τη ζωή, τη χαμένη κανονικότητα της κοινότητας», ιδίως όταν η ανθρώπινη ζωή, η ίδια η ύπαρξη και η ταυτότητά της τίθενται υπό αμφισβήτηση. Πάντοτε, ωστόσο, το σπίτι μας μάς περιμένει…
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας