Κλιμακώσεις στοχαστικής ποίησης

Με την πρώτη κιόλας ποιητική του συλλογή Το περιεχόμενο του υπόλοιπου (2011), ο Αλέξιος Μάινας είχε δώσει δείγματα παιδείας και λογιότητας, παρά το νεαρόν της ηλικίας του, και είχε φτάσει στις καταληκτικές μικρές λίστες πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα τόσο για το Κρατικό Βραβείο όσο και για το αντίστοιχο του περιοδικού Διαβάζω. «Παιδί φανατικό για γράμματα» αποδεικνύεται και με το δεύτερο ποιητικό του βιβλίο.

Με τον έξυπνο όσο και περίεργο τίτλο Το ξυράφι του Οκαμ προβληματίζει τον μη υποψιασμένο αναγνώστη. Πρόκειται για τη φιλοσοφική αρχή της απλότητας ή αλλιώς της οικονομίας. Οφείλεται στον Αγγλο φιλόσοφο της Λογικής, φραγκισκανό μοναχό του 14ου αιώνα, Γουλιέλμο Οκαμ. «Κανείς δεν θα πρέπει να προβαίνει σε περισσότερες εικασίες από όσες είναι απαραίτητες», μας λέει. Το ίδιο θα διατυπώσει διαφοροποιημένο κάπως και ο Αϊνστάιν: «Μια θεωρία πρέπει να είναι όσο απλή είναι δυνατόν, αλλά όχι απλούστερη»∙ η αρχή εφαρμόζεται σε ποικίλους κλάδους του επιστητού.

Επιλέγοντας τον τίτλο, ο Μάινας υποδηλώνει έμμεσα και τον -εκ του αποτελέσματος επιτυχημένο- αγώνα του για αφαίρεση και πύκνωση του υλικού που είχε στη διάθεσή του. Συχνά ευρηματικές είναι και οι σαν τίτλοι κεφαλίδες πολλών ποιημάτων, που συνοδεύονται κάποτε από χρονικό προσδιορισμό∙ ενδεικτικά: «(Προχθές βράδυ) Η απόσβεση της ζωής», ή «(Είδα τη σιωπή σου στον ύπνο μου, 16:33) Φρόνηση και υδροηλεκτρισμός» ή «(19:16) Ηταν αργά και ζούσα» κ.ά.

Τα ποιήματά του άλλοτε είναι αμέσως κατανοητά και άλλοτε προκαλούν τον αναγνώστη να τα αποκρυπτογραφήσει. Η ποιητική και φιλοσοφική αλληλεγγύη των εποχών, που δείχνει και τις γνώσεις του ποιητή, διαρκώς παρούσα. Επιτυχημένες στιγμές οι προβληματισμοί ποιητικής, τα ερωτήματα γραφής, οι δρόμοι που ψάχνει να ανακαλύψει. «Το ποίημα γράφεται ενώ γράφω ένα άλλο / που δε θα γραφεί./ Η συμβολή της μούσας στην ολοκλήρωση του έργου / είναι το αίσθημα της παραίτησης». Κάποτε ο λόγος δείχνει θεατροποιημένος, με επιτυχία. Στα μικρά ποιήματα ο Μάινας ευστοχεί πάντα. Δεν συμβαίνει το ίδιο σε λίγα από τα μεγαλύτερα και κυρίως σε εκείνα που έχουν φιλοσοφική χροιά, όπου υπάρχει μικρό πρόβλημα εντοπιζόμενο στην επιλογή των λέξεων (σ. 30, για παράδειγμα)∙ στη σ. 37 όμως, φιλοσοφικού στοχασμού επίσης, δεν ισχύει αυτό. Παρήγορα νεανική η διάθεση ανατροπής: «Δεν υπάρχει ποίηση / υπάρχει μόνον ποιητική πρόσληψη κειμένων», «Δεν υπάρχει τέχνη / υπάρχουν μόνο καλλιτέχνες. / Τους αναγνωρίζεις απ’ τον τρόπο / που περιφρονούν / τις πλαστικές καρέκλες μπαλκονιού»∙ το ανικανοποίητο, η προσωπική αντιμετώπιση του έρωτα, η μνήμη, η ομορφιά, δίπλα στα μεγάλα θέματα του χρόνου, του πολέμου και του θανάτου αποτυπώνονται λελογισμένα στους στίχους του Μάινα.

Πέντε ενότητες με κοινό παρονομαστή τη λέξη Σημείο, άλλοτε κυριολεκτικά, άλλοτε συνεκδοχικά και άλλοτε μεταφορικά φορτισμένη [«Σημεία γεωμετρικά», «Σημεία στίξης», «Σημεία των καιρών», Σημεία και τέρατα», «Σημείο 0 (μηδέν)»] απαρτίζουν την πρώτη ποιητική σύνθεση της Μαρίας Αρχιμανδρίτη και σηματοδοτούν την προσωπική νεανική της βιοφιλοσοφία. Το σημείο, ως γεωμετρική έννοια αλλά και ως μονάδα δομής ιδεών και σχέσεων.

«Πες μου όπως εσύ ξέρεις για την κάμψη που / ο χρόνος φέρνει μαζί με τον πόνο / […] Δεν ψυχορραγούν όλα σε κύκλους, λες./ Μίλα μου λοιπόν / για τη μοναξιά της καμπύλης», γράφει στο ομώνυμο με τη συλλογή ποίημα. Ο χρόνος, η κυκλική ροή των πραγμάτων, η μνήμη, το σώμα, ο έρωτας, και πάλι η λήθη, η προδοσία, η μοναξιά. Ο κύκλος, σε αντιπαράθεση προς την ευθεία και τη γωνιώδη σχέση, λέξη που ανακυκλώνεται από ποίημα σε ποίημα.

Οι αδιέξοδες ή ναυαγισμένες σχέσεις υποστηρίζονται με τη συχνή χρήση λέξεων που δηλώνουν έλλειψη: ημιμαθείς, ατελείς ημιευθείες, μισό χαμόγελο, μισή ευχή, σκιές∙ και καθορίζονται από όνειρα, ρωγμές και θραύσματα: «Οι λέξεις θραύσματα θα μοιράζονται / στη μνήμη σου». Οι ήχοι, ως κραυγή, σιωπή ή αντίλαλος ακόμη και ως τρίξιμο «από τη σπονδυλική σου / μνήμη συνεχές» πλαισιώνουν τις άλλοτε κινούμενες: «Ξημέρωμα στο ξημέρωμα / οι μάσκες εναλλάσσονται / σ’ έναν χορό δίχως έξοδο προς το φως» και άλλοτε στατικές της εικόνες: «Και εσύ πίσω από το μισάνοιχτο / παράθυρο κρυφοκοιτάς / πλέκοντας διαθέσεις». Νοηματική πύκνωση, εν είδει κορύφωσης στους καταληκτικούς στίχους κάθε ποιήματος. Η επανάληψη, σε λέξεις ή νοηματικά σύνολα, αγαπημένο σχήμα της Αρχιμανδρίτη.

Μια ζυγιασμένη, θεμιτή επιρροή από την ποίηση της Κικής Δημουλά πιστοποιούν φράσεις όπως: «βαθιά στη μήτρα της λήθης / […] τρέφομαι με τον πλακούντα / της άρνησης», ή «Εδώ / στη στέπα του μυαλού μου / […] Που τη σιωπή τεμαχίζω / και την τυλίγω / για μετά./ Και λίγη από αυτή τη στιλπνή ηρεμία / στα ερμάρια της ψυχής μου».