H δουλειά του ποιητή και το μάθημα της ποίησης

Οκτώ συλλογές αποτελούν το συνολικό ποιητικό έργο του ποιητή, βιβλιογράφου και μελετητή της νεοελληνικής λογοτεχνίας Δημήτρη Δασκαλόπουλου –αν και η πιο πρόσφατη συλλογή του, με τον τίτλο «Με δίχτυ τον άνεμο» (εκδ. Κίχλη) αναφέρεται ως η δέκατη κατά σειράν· πιθανότατα συναριθμούνται και οι δύο συγκεντρωτικοί τόμοι που έχουν προηγηθεί. «Στον ελεύθερο χρόνο του / προτιμά να διαβάζει ολιγοσέλιδα βιβλία / κυρίως για τα ίχνη αίματος / που αφήνουν στα δάχτυλα / καθώς τα ξεφυλλίζεις», έγραφε ο ποιητής, αυτοβιογραφούμενος, στην προηγούμενη συλλογή του. Ολιγοσέλιδο είναι και αυτό το βιβλίο του Δημήτρη Δασκαλόπουλου· δεκαπέντε ποιήματα χωρισμένα σε τρεις ενότητες: «Πλάγιος λόγος» ο τίτλος της πρώτης όπου διερευνάται, κυρίως, η κοινή ανθρώπινη μοίρα, «Τοπογραφίες» της δεύτερης, ποιήματα για τόπους της Ελλάδας και την ιστορία που έχει γίνει παρόν, και «Τάξαι περί του οίκου σου» της τρίτης, η προσωπική ιστορία του ποιητή, η γέννηση, οι νεκροί του.

Οσο για τα ίχνη αίματος που ο αναγνώστης θα διακρίνει στα δάχτυλά του καθώς θα ξεφυλλίζει το βιβλίο, προέρχονται τόσο από την τραγικότητα της ανθρώπινης συνθήκης που εξιστορείται ή υποβάλλεται στις σελίδες του, όσο και από τις ακριβείς τομές που ο λόγος του ποιητή προκαλεί: «Για ένα ρήμα / για μια προστακτική / για εκείνο το άχρηστο / γεμάτο αυταπάρνηση / το αγέρωχο ρήμα βλώσκω / αφανίστηκαν τρακόσιες / τρακόσιες υπερήφανες ψυχές / στον Αδη. // Πλήθος αίμα ελληνικό» [Θερμοπύλες]. Οπως το αίμα εκείνης της τέλεια ερωτικής γυναίκας του 1920, σ’ ένα άλμπουμ φωτογραφιών, που «έχασε σ’ ένα βράδυ δύο νήπια» και σε λίγο έσβησε κι η ίδια. Το αίμα των κυνηγημένων του πολέμου τής κάποτε Γιουγκοσλαβίας, που τρέχουν για να σωθούν «αφήνοντας πίσω τους / τις μικρές και τις μεγάλες πατρίδες». Το αίμα της Ιωάννας που πνίγηκε στο ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα». Αίμα ζωντανών ανθρώπων, ιστορίες ενός χρονικά αδιαίρετου και τοπικά προσδιορισμένου παρελθόντος που είναι διαρκώς παρόν: στα Γιάννενα, στον Μυστρά, θάνατοι, θρίαμβοι, προδοσίες, «τυφλώσεις, εξορίες και καρατομήσεις / από Τούρκους και Σαρακηνούς / εαμίτες και χίτες», στην Αλεξάνδρεια.

Στην Αλεξάνδρεια (το 1941 μ.Χ.) κρύβονται και φανερώνονται και οι ποιητικοί πρόγονοι του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ο Γιώργος Σεφέρης και ο Κ. Π. Καβάφης: «Και κείνος ο Γέρος άφαντος / και παρών, αμίλητος και λαλίστατος / κυκλοφορούσε ανάμεσα στις αστραπές / κι ύστερα κατέβαινε αλώβητος και χθόνιος / να ξαναπάρει τη θέση του στα καθημερινά». Την απλότητα και την ηρεμία της ποιητικής ομιλίας που κάποτε ευχήθηκε ο Σεφέρης έχει κατορθώσει ο Δασκαλόπουλος· και την ιστορική του αίσθηση. Με ήπιο, κατασταλαγμένο και παρηγορητικό λόγο κάνει τον αναγνώστη κοινωνό της εποχής και συμμέτοχο του προσωπικού του αγώνα για ποιητική έκφραση διασώζοντας από την πραγματικότητα και από τις λέξεις που την αφηγούνται ό,τι αξίζει να σωθεί. Αυτή υπήρξε ανέκαθεν η δουλειά του ποιητή.

Αυτό είναι το όγδοο κατά σειράν ποιητικό βιβλίο και της Ανθής Μαρωνίτη. Ποιήματα με μαστορικά ελεγχόμενη λυρική και στοχαστική ένταση που δεν ξεχειλίζει στην επιφάνεια του ποιήματος, αλλά ούτε χάνεται στα βάθη του, καθώς η ποιήτρια υποβάλλει σκέψεις, αισθήσεις και αισθήματα, χωρίς όμως να εξηγεί, να περιγράφει ή να αφηγείται: «Και που υπήρξες κάποτε / ποιος θα το θυμάται / Σε μαύρη αχλή βουλιάζουμε». Η ποίηση, όπως την αντιλαμβάνεται η Μαρωνίτη, ή ίσως κάθε ποιητής, είναι ό,τι μπορεί να μας κρατήσει έξω απ’ αυτή τη μαύρη αχλή, από το θράσος των ανθρώπων, τη λαγνεία, την απληστία, τον θάνατο, τους φόβους: «Α! Τα άψογα της άνοιξης / ξεχνάς τον άγριο χειμώνα». Κι είναι ό,τι δικό μας θα διασωθεί, ενδεχομένως, από το πέρασμα του χρόνου.

Η συλλογή, έπειτα από ένα εισαγωγικό ποίημα το οποίο ανοίγει τον δρόμο, παραμερίζοντας τη σιωπή, για να ακουστεί η φωνή της ποιήτριας, «κι ευχαριστώ τη δύστροπη σιωπή: / υποχωρεί για λίγο / αρθρώνοντας φωνή», οργανώνεται σε δύο μέρη με έντεκα ποιήματα το καθένα. Το πρώτο μέρος τιτλοφορείται «Πορτρέτα» και περιλαμβάνει αδρά σχεδιασμένες αλλά εναργείς εικόνες ανθρώπινων τύπων και μυθικών προσώπων, που κάποτε μοιράζονται, κατά πώς φαίνεται, χαρακτηριστικά τους με την ποιήτρια και άλλοτε τη βοηθάνε να ορίσει την πραγματικότητα. Είναι μεταξύ άλλων η Ελένη, «Αναίσθητη εσύ / μόνο το μύθο σου ζωντάνευες / στο αιώνιο πέρασμά σου», η Κλυταιμνήστρα, ο Οδυσσέας, ο Ωριμος, η Γυναίκα, ο Νέος, «Ωρες πολλές στην καφετέρια / Κρυμμένες καλά οι φιλοδοξίες», Ο ποιητής, ο Γέρος, «Εκρήξεις ακατέργαστου εγωισμού / τρόπος να επιβιώνει / Σφιχτό το χέρι του // Κάποτε αδύναμη λεπτή φωνή / Μείγμα ματαίωσης και νοσταλγίας».

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, με τον τίτλο «Σήμερα», διακρίνεται καθαρότερα, αδιαμεσολάβητα θα λέγαμε, η κατάσταση του κόσμου και η στάση της ποιήτριας μέσα σ’ αυτόν, όπου οι ευθείες επιθέσεις και οι παράπλευρες απώλειες είναι καθημερινές: «Μαζί με άλλα λιγόστεψαν και τα πουλιά // Κανένα μήνυμα χελιδονιού / Καμιά άνοιξη δεν ξημερώνει // Κάποιο σπουργίτι πότε πότε / τολμάει την αξεπέραστη ελαφράδα του» και είναι αβέβαιο «αν σώζεται ακόμη ο ήλιος / αν σώζεται και το φεγγάρι». Η αγάπη, αίσθημα ακατανόητο, η μοναξιά, δίκοπο μαχαίρι, άλλοτε σφάζει άλλοτε προστατεύει «Κι εμείς, δίχως έπη / δίχως ήρωες και θεούς / Χιλιάδες χρόνια». Μόνη διέξοδος η μνήμη, «τούτο το μυστήριο / ορχήστρα του περασμένου χρόνου», που είναι όμως πάντα παρούσα μέσα μας, και η στιγμή, το παρόν που ζούμε: «αγάπησέ την έτσι λειψή και άπονη / Οι καταθέσεις της σε αρχεία σκονισμένα / η μόνη σου περιουσία». Αυτό το μέγιστον μάθημα της ποίησης.