Το βάδισμα είναι η φυσιογνωμία του σώματος

Στον τρόπο συμπεριφοράς, όπως και στη λογοτεχνία,

το μυστικό του ωραίου βρίσκεται στις μεταβάσεις.

Eνα ιδιότυπο δοκίμιο του Μπαλζάκ, γραμμένο στα 1832 και δημοσιευμένο μια χρονιά αργότερα σε τέσσερις συνέχειες στην επιθεώρηση Europe Littéraire, προστέθηκε μόλις στη σειρά «Πολύτιμοι λίθοι» (διεύθυνση Χ. Βλαβιανός) των εκδόσεων Πατάκη, από την οποία έχουν ήδη εκδοθεί ορισμένα άλλοτε λησμονημένα άλλοτε προκλητικά και πάντως ιδιαίτερα ελκυστικά δοκίμια στοχαστών ή λογοτεχνών, όπως των Σοπενχάουερ, Νίτσε, Ντοστογιέφσκι, Γκιμπράν, Μπένγιαμιν...

Φυσικά, ο αναγνώστης του Μπαλζάκ δεν θα πρέπει να αναμένει στ’ αλήθεια την ανάπτυξη μιας θεωρίας για το βάδισμα, παρά το γεγονός ότι το δοκίμιο παρακολουθεί και περιγράφει τα στάδιά της. Το ειρωνικό αυτό εγχείρημα αποτελεί μια διεισδυτική ματιά στην επιστημολογία της εποχής, θα λέγαμε, με σημερινούς όρους, στον τρόπο συγκρότησης των επιστημονικών ερωτημάτων και ενδιαφερόντων, δηλαδή στο ίδιο το βάδισμα και τη διαδρομή της επιστημονικής σκέψης. Παράλληλα, όμως, συνιστά και μια παιγνιώδη σατιρική καταγραφή των παρισινών ηθών και πολιτικών πραγμάτων της δεκαετίας του 1830 με τη γραφίδα ενός απαράμιλλου παρατηρητή τους.

Το 1832 ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ ολοκληρώνει τις διορθώσεις στο μυθιστόρημά του Πνευματική ιστορία του Λουί Λαμπέρ, το οποίο ανήκει στη σειρά των «φιλοσοφικών σπουδών» της Ανθρώπινης Κωμωδίας, όταν συλλαμβάνει την ιδέα να αναπτύξει μια νέα θεωρία σχετικά με τους νόμους που διέπουν την ανθρώπινη ύπαρξη.

Ομολογώντας ότι στην πραγματεία του αυτή θα κινηθεί «ανάμεσα στο μέτρο του επιστήμονα και στον ίλιγγο του τρελού» με αρκετή τόλμη ώστε «να προσεγγίζει την τρέλα χωρίς τρόμο και την επιστήμη χωρίς φόβο», ξεκινά να διερευνά αυτό που μέχρι εκείνη τη στιγμή «δεν πέρασε από το μυαλό κανενός επιστήμονα να αναζητήσει, να μετρήσει, να ζυγίσει…», το ανθρώπινο βάδισμα. Με μια κωμική στόφα που οφείλει εμφανώς στον Λόρενς Στερν και στον ορθολογικό παραλογισμό του Τρίστραμ Σάντι, το κείμενο στριφογυρνά με επιτηδευμένη αφέλεια γύρω από το αρχικό ερώτημά του: «Γιατί το περπάτημα του ανθρώπου μπήκε σε δεύτερη μοίρα και γιατί προτιμήσαμε να ασχοληθούμε με το περπάτημα των άστρων;»

Εφεξής, βαδίζοντας στις παρυφές της φυσιολογίας, της ψυχολογίας, της ιατρικής, της φυσικής και της τέχνης, το δοκίμιο του Μπαλζάκ εγγίζει με τρόπο φιλοπερίεργο ζητήματα όπως η συναισθησία, ο μεσμερισμός, η επιστήμη των ζωτικών δυνάμεων, η μετατροπή της ύλης σε ενέργεια, συνθέτοντας την κίνηση, τη σκέψη, τον λόγο, το βάδισμα και τη χειρονομία σε μια επιστημονική υπόθεση που αφορά τη ζωτική ενέργεια και τον τρόπο ελέγχου της από τον άνθρωπο. Με άλλα λόγια, διερωτάται μέσα από πολλά, κάποτε και αντικρουόμενα παραδείγματα, εάν υπάρχει κάποια συνάρτηση ανάμεσα στην κίνηση, τη σκέψη και την έκλυση ενέργειας. Ετσι, με τρόπο σοβαρό και κωμικό συνάμα διατυπώνονται απορίες, όπως «… τι εκπέμπει στον αέρα ένας καλλιτέχνης που κουνάει τα χέρια του μετά τη γένεση μιας ευγενούς ιδέας η οποία τον κρατούσε επί μακρόν καθηλωμένο;» ή «πού πάει η δύναμη που δαπανά μια νευρική γυναίκα όταν… συστρέφει τα χέρια της κουνώντας τα πέρα δώθε, μετά από μια μάταιη αναμονή για κάτι που δεν της άρεσε καθόλου να περιμένει;», αλλά και «η πεπτική λειτουργία του Λουδοβίκου του ΙΗ’ ήταν άραγε για τη διάρκεια της βασιλείας του ό,τι το 1814 είναι για το 93;»

«Απ’ όλες τις εταίρες, η σκέψη είναι η πιο αυταρχική και ιδιότροπη», γράφει ο Μπαλζάκ αποφασίζοντας να ξεδιπλώσει μπροστά μας τα καπρίτσια της δικής του. Με αξίωμα ότι το βάδισμα είναι η φυσιογνωμία του σώματος και τα λόγια το βάδισμα της καρδιάς και του μυαλού, διατρέχει υποθέσεις και θεωρίες δεκάδων επιστημόνων και διαπλέκει διαρκώς το επιστημονικοφανές του ερώτημα με τα καθημερινά ήθη, την καλλιτεχνική ζωή, τον πολιτικό σχολιασμό, ασκώντας συστηματικά την τέχνη της παρατήρησης. Εξάλλου, τέχνη και επιστήμη συμβαδίζουν στην παρατήρηση. Για τον ανατόμο των ηθών Μπαλζάκ, «το πρόβλημα είναι να είσαι ταυτόχρονα μεγάλος συγγραφέας και μεγάλος παρατηρητής, ο Ζαν Ζακ Ρουσό και το Εθνικό Αστεροσκοπείο».

Ας μην ξεχνούμε ότι το συγκεκριμένο αποτελεί ένα από τα τρία δοκίμια της «Παθολογίας της κοινωνικής ζωής», η οποία με τη σειρά της συνιστά τμήμα των Αναλυτικών μελετών του Μπαλζάκ, που μαζί με τις Φιλοσοφικές μελέτες και τις Μελέτες ηθών συναπαρτίζουν την ιδιοφυή σύλληψη του συγγραφέα να αποτυπώσει σε ενιαία λογοτεχνική τοιχογραφία ολόκληρη την εποχή του. Σε ευλύγιστη μετάφραση, με μικρή κατατοπιστική εισαγωγή και προπαντός χρήσιμες συνοδευτικές σημειώσεις για τα πρόσωπα και την εποχή, η έκδοση αυτή συμπληρώνει ακόμη μία πτυχή της μπαλζακικής Ανθρώπινης κωμωδίας.