Αγαπημένα ερείπια

Με τρεις ωραίους προλόγους, χωρισμένο σε 22 ενότητες και με ένα «ηθικό επίμετρο» στο τέλος, το πλούσια εικονογραφημένο αυτό λεύκωμα φωτογραφιών προσφέρει μια τεράστια ποικιλία θεμάτων γύρω από την «αρχαιολογία» του Αιγαίου, σύμφωνα με τον συγγραφέα έχοντας τρεις αφορμές: «τα βιβλία, το περπάτημα και τα κεραμικά». Η πρώτη πηγή τού πρόσφερε ατέλειωτες περιπλανήσεις στην ιστορία της γεωγραφικής αυτής ζώνης, η δεύτερη εξίσου μακριές οδοιπορίες με συνεχείς αποκλίσεις και παρεκβάσεις, ενώ η τρίτη αποτελούσε τον δηλωμένο συλλεκτικό στόχο του: τη νεότερη χρηστική κεραμική.

Με αυτά τα σημεία εκκίνησης, μαζεύοντας υλικό μια δεκαετία, οδηγήθηκε σε μια «αρχαιολογία τού χθες» καταγράφοντας όσα ποτέ «δεν ιστορήθηκαν» μοιάζοντας «αχειροποίητα». Ο συγγραφέας βλέπει τη δουλειά του ως μια προτροπή προς τον αναγνώστη να επιχειρήσει τη δική του περιπλάνηση σε αυτούς τους αγνοημένους, ανώνυμους τόπους – δεν διεκδικεί κανενός είδους αποκλειστικότητα.

Μοιράζεται έτσι τις έντονες εμπειρίες του και με αυτό τον τρόπο επικοινωνεί με τον άγνωστο αναγνώστη του, μυώντας τον διακριτικά, υποδόρια σε έναν κόσμο ικανό να προσφέρει ακόμα «μαγικές στιγμές της ζωής», όπως θα σημειώσει στο τέλος, κλείνοντας το βιβλίο του με την εικόνα ενός άσπρου άλογου σε μια ερημιά της Κιμώλου. Μια τέτοια μυστικιστική συνάντηση στο πουθενά θα μπορούσε να συσχετιστεί με ένα υστερόγραφο που προτάσσει στην αρχή ο Γ. Κυριακόπουλος, σχολιάζοντας ότι δεν υπάρχει πουθενά στις φωτογραφίες του «μια εικόνα ζωντανού ανθρώπου», επειδή θεωρεί ότι οι χώροι και τα αντικείμενα που φωτογραφίζει συνιστούν το καθαυτό «πορτρέτο» όσων άλλοτε κατοίκησαν εκεί. Λίγο αργότερα θα δηλώσει ότι «ποτέ δεν "σκηνοθετώ" έναν χώρο», εξηγώντας ότι οι φωτογραφίες του είναι «πάντα ειλικρινείς».

Αυτό είναι ανακουφιστικό, γιατί το Αιγαίο -το οποιοδήποτε Αιγαίο- έχει κατά καιρούς δεχτεί φοβερές επιθέσεις εξωραϊσμού και καλλιτεχνικής αφαίρεσης σε φωτογραφικά λευκώματα, ώστε να προβληθεί ο επιθυμητός χαρακτήρας του. Πολλοί έχουν ασχοληθεί με τον υλικό πολιτισμό και ιδιαίτερα με τη γοητευτική αρχιτεκτονική του, δύσκολα αποφεύγοντας τους σκοπέλους της ηθελημένης γραφικότητας και τουριστικής προσομοίωσης.

Ο στόχος όμως του συγγραφέα ήταν άλλος: ο ίδιος «χάνεται» μέσα στο θέμα του, κυριεύεται από την αγέρωχη ομορφιά του, υποτάσσεται στη σιωπή του και αφήνει τη μηχανή του να αντιδράσει ανάλογα. Οι καλύτερες στιγμές του είναι εκείνες οι απροσποίητες, απευθείας επαφές με όσα κρύβονται σε αυτά τα τοπία – όταν ξεχνάει τις δυσκολίες της φωτομέτρησης ή τις απαιτήσεις του καντραρίσματος. Οταν, με άλλα λόγια, παύει να είναι «φωτογράφος» και παραμένει «καταγραφέας» του σταματημένου χρόνου, όταν φαντάζεται ελεύθερα τι υπήρχε εδώ, αφήνοντας τέτοια ανεξίτηλα σημάδια στον χρονοποιημένο, ιστορικό χώρο.

Οι καταγραφές αυτές του Κυριακόπουλου όμως διαθέτουν ακόμα μια διάσταση που ο ίδιος δεν θίγει. Μαζί με τα ιεροποιημένα κατάλοιπα ενός αιώνια αμετάβλητου χώρου, τα ταπεινά και τόσο φτωχικά εργαλεία και είδη καθημερινής χρήσης, που τόσο τον συγκινούν, εδώ κάποτε καταγράφονται και τα σημάδια παρουσίας ενός άλλου κόσμου, του δικού μας, που φτάνουν εδώ σαν ξεφτισμένος απόηχος από εικόνες, διαφημίσεις, έντυπα. Αυτά παράδοξα επιβιώνουν στις ερημιές ενώ στον δικό μας κόσμο έχουν χωνευτεί σε χωματερές της μνήμης. Αυτά λειτουργούν ως υπόμνηση του τι κρύβεται πίσω από την εγκατάλειψη της υπαίθρου, τι οδήγησε στην κατάρρευση αυτού του κόσμου που τώρα υμνούμε. Γιατί αυτή η ταπεινότητα του ελαχίστου έχει νόημα ως το απαραίτητο συμπλήρωμα στον δικό μας, σύγχρονο κόσμο. Ισως αυτό να υπαινίσσεται ο Κυριακόπουλος όταν σημειώνει κάτω από μια φωτογραφία του: «Κι όσο για τη σκόνη σε αυτά τα σπίτια, αυτή μιλά για μας, όχι για εκείνους». Η συζήτηση τελικά είναι σε ποιον ανήκει αυτή η σκόνη, αλάνθαστο σημάδι φθοράς, που τα σκεπάζει όλα στο τέλος.