Το Τσέρνομπιλ λειτουργεί διαφορετικά ως σημείο ανάλογα με την ηλικία. Για τους παλαιότερους αποτελεί ένα δεδομένο γεγονός, μαζί με τα όσα έφερε ως αντίδραση η καταστροφή του πυρηνικού εργοστασίου, τον φόβο της καταστροφής, τα μέτρα σε σχέση με τις τροφές, την ενσάρκωση σε μια λέξη του πυρηνικού φόβου.
Για αυτούς που γεννήθηκαν αρκετά μετά το γεγονός, το Τσέρνομπιλ αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός ανάμεσα στα άλλα, αν όχι και μια άγνοια ανάμεσα στις άλλες. Λίγη σημασία έχει το τι ανατιναζόταν τη δεκαετία του '80.
Για τη δική μου γενιά, μεγαλωμένοι κάπου τη δεκαετία του '80 και του '90, το Τσέρνομπιλ έχει μια άλλη σημασία. Αποτελεί έναν ασαφή όρο φόβου, τη συμβολοποίηση μιας αόρατης απειλής σε μια άγουρη ηλικία. Χωρίς να έχεις αρκετά δεδομένα και αρκετές πηγές μαθαίνεις την καταστροφή. Oλα τα άλλα είναι ρευστά. Το τι έγινε, τον αριθμό των νεκρών, τους δείκτες του θανάτου και της αρρώστιας.
Η επίπτωση απλώνεται σαν ομίχλη. Δεν απευθύνεται στη λογική όσο στο συναισθηματικό αυτό κομμάτι που διαρκώς σε προειδοποιεί. Ποτέ για κάτι σαφές, αλλά ταυτόχρονα για όλα όσα πολιορκούν την επιβίωση. Για τη γενιά αυτή το Τσέρνομπιλ αποτέλεσε ό,τι πιο κοντά στο βίωμα ενός κινηματογραφικού ενδεχομένου. Με όρους αποκάλυψης, συνορεύοντας με τη δυστοπία, τις άγνωστες επιπτώσεις της ραδιενέργειας, εκεί που τα όρια της φαντασίας είναι μόνιμος αρωγός του φόβου.
Η μίνι σειρά των 5 επεισοδίων του HBO, με τον λιτό τίτλο «Chernobyl», καταφέρνει να μεταφέρει ακριβώς αυτή την αίσθηση. Να κινηματογραφήσει έναν μύθο που ήδη υπήρχε και να τον χωρέσει σε πραγματικά γεγονότα. Με αισθητική ακρίβεια ανάπλασης μιας κουλτούρας και μιας εποχής, με εξαιρετικό κάστινγκ και ερμηνείες η σειρά που μόλις κυκλοφόρησε αποτελεί ένα επίτευγμα τηλεοπτικής αφήγησης. Κυρίως για τους όρους που καταφέρνει να μεταδώσει το μέγεθος και την επέλαση του κινδύνου.
Καθ' όλη τη διάρκεια έχεις μονίμως την αίσθηση της τυφλής απειλής, ενός αόρατου κακού που είναι έτοιμο να αφανίσει χωρίς όρια. Γεννημένο από ανθρώπους, πυροδοτούμενο από ανθρώπινα ελαττώματα, φτιαγμένο από ανθρώπινα κομμάτια. Σε μια εποχή που ο κινηματογράφος παραμένει συνεπής αποκλειστικά απέναντι στους σούπερ ήρωες, η ανθρωπινότητα του «Chernobyl» είναι ακόμα πιο εντυπωσιακή. Εδώ οι ήρωες και τα τέρατα, τα λάθη και οι γενναίες πράξεις, η δέση και η λύση είναι φτιαγμένα από κομμάτια κοινά σε όλους μας.
Το γεγονός πως το ατύχημα του Τσέρνομπιλ συνέβη στη Σοβιετική Ενωση δεν είναι φυσικά άσχετο με τους όρους της μυθολόγησής του. Κάτι τέτοιο ισχύει γενικότερα -ακόμα και στον καθημερινό λόγο- αλλά και στην ίδια τη σειρά. Δεν είναι η ιστορική ανακρίβεια, αλλά οι όροι με τους οποίους ανασταίνεται αφηγηματικά ο παλαιός «άλλος»: η ενσάρκωση του κακού όπως εμφανίζεται π.χ. στη σκληρότητα των σοβιετικών στελεχών του κόμματος, που είναι πιο κοντά στη σταλινική περίοδο και όχι σε αυτή του Γκορμπατσόφ, ή κάποιες ανακρίβειες που φτάνουν σε έναν σχεδόν κωμικό εξωτισμό όπως το γεγονός πως όλοι οι Σοβιετικοί αποκαλούν ο ένας τον άλλο σύντροφε (κάτι τέτοιο το 1986 θα συνέβαινε μόνο σε συναντήσεις στελεχών του κόμματος).
Και αυτά δεν τα γράφουμε για να μειώσουμε τη σημασία του ατυχήματος, της σειράς ή για να περιγράψουμε κάποιου είδους αντισοβιετικής προπαγάνδα. Απλώς οι όροι προσέγγισης παραμένουν ελλιπείς, αν δεν πάρουμε ως βασική παράμετρο πως όλα συνέβησαν κάπου μακριά. Οχι στον χρόνο ή στον χώρο, αλλά σε μια κοινωνική δομή την οποία η κατασκευασμένη κανονικότητά μας ορίζει ως μακρινή και απειλητική. Η απειλή αυτή έρχεται να συναντήσει αυτή του Τσέρνομπιλ φτιάχνοντας ένα μείγμα που ορίζει την προσέγγιση αλλά και την επιλογή του θέματος.
Για παράδειγμα, δύο χρόνια πριν από την έκρηξη στο Τσέρνομπιλ συνέβη το ατύχημα στο Μποπάλ της Ινδίας, το χειρότερο βιομηχανικό ατύχημα στην Ιστορία της ανθρωπότητας. Χημικά διέρρευσαν από το εργοστάσιο της Union Carbide (σήμερα η εταιρεία ανήκει στην πανίσχυρη αμερικανική Dow Chemical) και προκάλεσε τον θάνατο 25.000 ατόμων και μόνιμες βλάβες σε μισό εκατομμύριο κατοίκων της πόλης. Το ατύχημα παραμένει ξεχασμένο σε σενάρια που δεν γράφτηκαν και σειρές που δεν γυρίστηκαν.
Και όμως η ποιότητα του «Chernobyl» είναι τέτοια που υπερβαίνει τις ενστάσεις. Καταφέρνοντας τελικά να μιλήσει για όλα τα ατυχήματα και για όλα τα εγκληματικά λάθη, για τη ροή της απώλειας και την καθημερινότητα του ηρωισμού, για όλα όσα ενώνουν τις χωρισμένες υποστάσεις. Για τις άρσεις και τις πτώσεις του ίδιου του ανθρώπου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας