Οι πολλές ζωές του Καπετάν Μιχάλη

«Οταν άρχισα, τώρα στα γεράματα, να γράφω τον “Καπετάν Μιχάλη”, ο κρυφός σκοπός μου ήταν τούτος: Να σώσω, ντύνοντάς το με λέξες, τ’ όραμα του κόσμου όπως το δημιούργησαν τα παιδικά μου μάτια. Κι όταν λέω τ’ όραμα του κόσμου, θέλω να πω τ’ όραμα της Κρήτης», έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης για το εμβληματικό έργο που κυκλοφόρησε το 1953 με ήρωα τον ίδιο τον πατέρα του και επίκεντρο τον ξεσηκωμό στην Κρήτη, το 1889, ενάντια στον τουρκικό ζυγό, ακόμα και με τίμημα τον θάνατο. Ενα βιβλίο που, δαφνοστεφανωμένο, διανύει και τον 21ο αιώνα ως ένας οικουμενικός ύμνος για την Ανθρωπιά και την Ελευθερία, αποτελώντας έμπνευση για αγώνες από την Κύπρο μέχρι την Ιρλανδία, επηρεάζοντας διακεκριμένους καλλιτέχνες και δημιουργούς.

Πάντα ψηλά στις προτιμήσεις των αναγνωστών, ο «Καπετάν Μιχάλης» εφορμά και πάλι από τις εκδόσεις Διόπτρα που έχουν τα άπαντα του Νίκου Καζαντζάκη. Κατ’ αρχάς με δύο εκδόσεις σε σκληρό και χαρτόδετο εξώφυλλο, (σε επιμέλεια Βίκυς Κατσαρού) με την υπογραφή του Γιάννη Καρλόπουλου (creative director του δημιουργικού γραφείου Karlopoulos & Associates), ο οποίος το καλοκαίρι βραβεύτηκε στα European Design Awards για τον ανασχεδιασμό των βιβλίων του κορυφαίου Κρητικού συγγραφέα. Mε γνώμονα το απόσπασμα της «Ασκητικής», «θα βρεις λοιπόν, αναγνώστη, στις σελίδες ετούτες την κόκκινη γραμμή, καμωμένη από στάλες αίμα μου...», ο Καρλόπουλος ξεκίνησε τη σχεδιαστική προσέγγιση και όπως αναφέρει χαρακτηριστικά: «Πήρα το αίμα και το μετέτρεψα σε μελάνι για να αποτυπώσω το νόημα των βιβλίων με σύμβολα».

Πρόκληση, όμως, ήταν ο «Καπετάν Μιχάλης» και για τον Παναγιώτη Πανταζή, τον γνωστό Pan Pan, που διασκεύασε σε ένα αριστουργηματικό graphic novel τον διαχρονικό ήρωα, ο οποίος προβάλλει δυναμικά, ως γνήσιος Κρητικός, στο εξώφυλλο. Για τις προκλήσεις του εγχειρήματος ο εξαιρετικός κομίστας και μουσικός τονίζει: «Πώς μεταφέρεις τις λεπτές αποχρώσεις των χαρακτήρων του Καζαντζάκη, τις μύχιες σκέψεις τους, τα όσα τους κατατρώνε και παράλληλα τους δίνουν ζωή ενώ ανοιχτά κινούνται σε συγκεκριμένα πλαίσια παγιωμένα; Στην οικονομία ενός κόμικ, ακόμη και μια γραμμή σε ένα πρόσωπο μπορεί να φτιάξει ή να καταστρέψει την ατμόσφαιρα. Πώς κάνω αυτή τη γραμμή σύμμαχό μου στην προσπάθεια να χωρέσω τον κόσμο του πρωτότυπου μυθιστορήματος σε λιγότερες από 200 σελίδες κόμικ;».

Οπως επισημαίνει ο ίδιος, διάβασε και ξαναδιάβασε το βιβλίο πολλές φορές και έκανε έρευνα. «Το διάβασα “επαγγελματικά” κρατώντας σημειώσεις και το διάβασα ως αναγνώστης αφήνοντας το μυαλό μου να ταξιδέψει στον κόσμο του. Διάβασα για τη ζωή του Καζαντζάκη και για τη ζωή των ανθρώπων την εποχή εκείνη. Τις συμβάσεις και τις αποδράσεις τους, τα όπλα που κρατούσαν, τα ρούχα που φορούσαν, τα φαγητά που έτρωγαν, το πώς έκαναν δικές τους τις διάφορες φιγούρες της θρησκείας τους. Και επισκέφθηκα το Ηράκλειο γιατί τίποτα δεν συγκρίνεται με το να περπατήσεις τον τόπο τον οποίο θα σχεδιάσεις και ας εκτυλίσσεται η ιστορία πριν από 140 χρόνια, το χώμα είναι ίδιο. Και αφού τα έκανα όλα αυτά, άνοιξα ένα φρέσκο μπουκάλι μελάνι, και βούτηξα το πινέλο μου».

Ο «Καπετάν Μιχάλης» συνεχίζει το συναρπαστικό ταξίδι του και σε audiobook. O Αιμίλιος Χειλάκης, με αμέτρητους σημαντικούς ρόλους στο βιογραφικό του και με ιδιαίτερη χροιά στη φωνή, αμέσως αναγνωρίσιμη, ανέδειξε σε μια εκπληκτική αφήγηση την ομορφιά και τη σημασία του λογοτεχνικού ήρωα. Το συγκεκριμένο audiobook καθώς και άλλα σπουδαία έργα του Νίκου Καζαντζάκη βρίσκονται αποκλειστικά στο bookvoice.gr.

Ο Αιμίλιος Χειλάκης ερμηνεύει τον εμβληματικό ήρωα και στη μεγάλη οθόνη. Την πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του «Καπετάν Μιχάλη» υπογράφει ο Κώστας Χαραλάμπους (σενάριο - σκηνοθεσία). Πρόκειται για μια υπερπαραγωγή που αναμένεται τα Χριστούγεννα και αναπαριστά πιστά την εποχή με γυρίσματα σε όλο το εύρος της κρητικής τοπιογραφίας, επιχειρώντας να διαδώσει εντός και εκτός συνόρων το αέναο κρητικό φρόνημα για ελευθερία και αυτοδιάθεση.

Αξίζει να επισημάνουμε πως με βάση το σπουδαίο βιβλίο του Καζαντζάκη έχουν επίσης ανεβεί πολλές θεατρικές παραστάσεις στην Ελλάδα: η πρώτη το 1959 από τον θίασο Νίκου Χατζίσκου, ενώ η δεύτερη, από τον Μάνο Κατράκη το 1966, ντύθηκε μουσικά από τον Μάνο Χατζιδάκι, ο οποίος έγραψε και το τραγούδι «Δεν ήταν νησί» – τα λόγια ήταν προσαρμοσμένα σε αυτούσιες φράσεις του βιβλίου.

Ο «Καπετάν Μιχάλης» έχει κερδίσει τη διεθνή αναγνώριση, καθώς έχει μεταφραστεί σε τουλάχιστον 29 γλώσσες, με πρώτη τα φινλανδικά το 1953 και πιο πρόσφατα τα ρωσικά, το 2021. Στις περισσότερες γλώσσες ο τίτλος του είναι ο πρωτότυπος, ενώ σε άλλες δόθηκε ο υπότιτλος «Ελευθερία ή Θάνατος» ως τίτλος. Ενα έργο που ακτινοβολεί το διαχρονικό πνεύμα του μεγάλου συγγραφέα και μας υπενθυμίζει σε χαλεπούς καιρούς: «Υπάρχει στον κόσμο τούτον ένας μυστικός νόμος –αν δεν υπήρχε, ο κόσμος θα ’ταν από χιλιάδες χρόνια χαμένος– σκληρός κι απαραβίαστος: το κακό πάντα στην αρχή θριαμβεύει και πάντα στο τέλος νικάται».