Τα πολλά πρόσωπα της μοναδικής Μαρία Λάσνιγκ

Φαντασία, εφευρετικότητα, ενδοσκοπική έρευνα και αιχμηρή ειρωνεία. Οταν βρίσκεται κάποιος μπροστά στο έργο τής πραγματικά πρωτοποριακής Αυστριακής καλλιτέχνιδας Μαρία Λάσνιγκ (1919-2014) βουτάει μέσα στον κόσμο της φεμινιστικής ψυχής της. Βάζοντας το δικό της σώμα στο κέντρο της δουλειάς της παρουσιάζει και καλεί τους θεατές μέσα από τα εντυπωσιακά αριστουργήματά της με τα υπέροχα «αφύσικα» χρώματα σε μια πράξη «σωματικής συνείδησης».

Εφερε με τα έργα της και τις πολλές γυμνές αυτοπροσωπογραφίες της πολύ πρώιμα στην ιστορία της τέχνης την έννοια των σέλφι. Παραγωγική για 70 χρόνια της ζωής της, άνοιξε το μεγάλο κεφάλαιο της αυτοδιάθεσης, της γυναικείας χειραφέτησης μέσα από την «γνωριμία και την επίγνωση του σώματος», έσπασε τα κρατούντα ταμπού και με την εικονιστική ζωγραφική της συνέβαλε ουσιαστικά στο φεμινιστικό κίνημα.

«Εχω ζωγραφίσει την επίγνωση του σώματος από τότε που άρχισα να ζωγραφίζω», έγραψε η 50χρονη Λάσνιγκ το 1970. «Μπορώ να το προτείνω ως την ιδανική καλλιτεχνική δραστηριότητα, γιατί είναι ανεξάντλητη».

Πραγματικά αυτός είναι και ο λόγος που το έργο της διαχρονικά ήταν και παραμένει επίκαιρο και δεν έχασε ποτέ το νόημά του, συνεχίζοντας να εμπνέει μέχρι τις μέρες μας.

«Εψαξα για μια πραγματικότητα που ήταν περισσότερο στην κατοχή μου από ό,τι ο εξωτερικός κόσμος μας και βρήκα πως το σώμα στο οποίο κατοικώ με περιμένει, η πιο πραγματική και πιο καθαρή πραγματικότητα» συνεχίζει, καθώς εξηγεί περαιτέρω την προσέγγιση απαιτητικών θεμάτων που με την τέχνη της τα καθιστούσε σε όλους κατανοητά, δίνοντας το έναυσμα για μια ουσιαστική ενδοσκόπηση.

Αυτήν την εποχή και μέχρι τις 11 Αυγούστου το κοινό έχει την ευκαιρία να θαυμάσει και να προβληματιστεί μέσα από μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του έργου της στο μεγάλο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Stedelijk του Αμστερνταμ. Με όνομα «Maria Lassnig: Ways of Being» φέρνει στους επισκέπτες του μουσείου πάνω από 200 έργα τέχνης –τα περισσότερα συγκεντρώθηκαν δανεισμένα από μουσεία και συλλογές– για μια ολοκληρωμένη ματιά στην καριέρα της.

Η έκθεση διοργανώθηκε για να σηματοδοτήσει τα 100 χρόνια από τη γέννηση της δημιουργού.

Εξω από το μουσείο με την εντυπωσιακή στέγη στη μεγάλη Πλατεία Μουσείων μόλις περάσεις από το υπέροχο Μουσείο Βαν Γκογκ, το τεραστίων διαστάσεων πανό με την αυτοπροσωπογραφία της «Dame mit Hirn» (1990-1999) που αντικρίζεις σε προδιαθέτει για να απολαύσεις την ιδιαίτερη τέχνη της που με πολλή μαεστρία έχτισε πάνω σε χρώμα, γραμμές με τη μοναδική μορφή της που την αναγνωρίζεις πλέον αμέσως.

Στις 15 μεγάλες αίθουσες που φιλοξενούνται οι δημιουργίες της εκτός από τα υπέροχα ζωγραφικά και σχέδια, το κοινό απολαμβάνει μεγάλη ποικιλία από τις ταινίες της και τα γλυπτά της, συμπεριλαμβανομένων και έργων που δεν έχουν παρουσιαστεί ποτέ πριν.

Εμβληματικά έργα-αυτοπροσωπογραφίες της όπως τα «Du oder Ich» (2005), «Woman Power» (1979), «Krankenhaus» (2005), καθώς και το τελευταίο της «Selbstporträt mit Pinsel» (2010-2013) είναι γροθιά στο θυμικό μας, καθώς αναλογιζόμαστε πως η Λάσνιγκ γεννήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, όμως μέχρι τα βαθιά της γεράματα μπορούσε και πειραματιζόταν σε νέες οδούς, πάντα ριζοσπαστικά και δημιουργούσε αγωνιζόμενη για την ισότητα και τις γυναίκες όλου του κόσμου.

Μεγάλωσε στη νότια Αυστρία. Ηταν παιδί εκτός γάμου και η μητέρα της παντρεύτηκε αργότερα έναν πολύ μεγαλύτερο σε ηλικία άντρα, βάζοντας τη μικρή Μαρία μέσα σε μια προβληματική και με εντάσεις σχέση. Ετσι, εκείνη μεγάλωσε μόνο με τη γιαγιά της.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε διαλέξει τον δρόμο που θα ακολουθούσε στη ζωή της καθώς φοιτούσε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης. Την αυστριακή πρωτεύουσα κατείχαν οι ναζί και όλα τα σύγχρονα και πρωτοποριακά διώκονταν. Αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή της και η Ευρώπη πλέον ανέπνεε και δημιουργούσε ελεύθερα αποτινάζοντας τη σβάστικα και τον φασισμό, από το 1950 και μετά η Λάσνιγκ απελευθερώθηκε ως δημιουργός και επικέντρωσε τη δουλειά της στην αφηρημένη τέχνη.

Οι πολλές επισκέψεις της στο Παρίσι την ενέπνευσαν για να πειραματιστεί με το χρώμα, τις μορφές και την πρωτοποριακή μη τυποποιημένη ζωγραφική.

Πίσω στη Βιέννη ήρθε σε επαφή με τον Otto Mauer, έναν πραγματικά αποφασισμένο υποστηρικτή της αυστριακής πρωτοπορίας. Αποτέλεσε μέρος της ομάδας «Hundsgruppe» ένα κομμάτι της καλλιτεχνικής οργάνωσης Art Club με επιφανή μέλη όπως οι Arik Brauer, Ernst Fuchs και Arnulf Rainer. Τότε, εκείνη ακριβώς την εποχή ήταν που τοποθέτησε το σώμα της και το πρόσωπό της, ολόκληρη την ύπαρξή της και την ψυχή της στο κέντρο του έργου της.

Από το 1960 έως το 1968, η Λάσνιγκ έζησε και εργάστηκε στο Παρίσι. Αφού αρχικά επικεντρώθηκε στο να δημιουργεί μεγάλους πίνακες ζωγραφικής με σχέδια και σχήματα που αποτελούνταν εξ ολοκλήρου από χρωματιστές γραμμές. Αργότερα, όμως, συνέχισε να αγκαλιάζει ένα περισσότερο παραστατικό στιλ.

Το 1968 μετακόμισε στη Νέα Υόρκη, όπου η ζωγραφική της για την «επίγνωση του σώματός» της δεν ήταν αναγνωρισμένη. Προσαρμόζοντας το στιλ και τη δημιουργία της προχώρησε σε μια περισσότερο ρεαλιστική μορφή ζωγραφικής και έφτιαξε ταινίες κινουμένων σχεδίων. Κάποιες μάλιστα από αυτές, κυκλοφόρησαν στην αγορά.

Η κληρονομιά της Lassnig περιλαμβάνει πολλές άλλες ταινίες καθώς και κομμένα καρέ, μια επιλογή των οποίων μπορούν οι επισκέπτες να δουν στην έκθεση. Επίσης εκτίθενται διάφορα τετράδιά της που περιλαμβάνουν σχέδια, ιστορίες και σκέψεις για τις ταινίες της.

Το 1974 ίδρυσε τη φεμινιστική avant-garde ομάδα «Women/Artist/Filmmakers, Inc.» με άλλες καλλιτέχνιδες που ασχολούνταν με τον κινηματογράφο, μεταξύ των οποίων οι Martha Edelheit, Carolee Schneemann και Silvianna Goldsmith. Παρουσιάζει τα έργα της κυρίως στη Βιέννη και, χωρίς να αλλάξει το εικονογραφικό της στιλ, επικεντρώνεται σε θέματα όπως η οικογένεια, ο θάνατος και τα καίρια κοινωνικά ζητήματα για τον ρόλο των γυναικών στον κόσμο και την ισότητα των φύλων, τις πολιτικές συγκρούσεις, την τεχνολογική πρόοδο και την επικοινωνία μεταξύ ανθρώπων και ζώων, βυθιζόμενη όλο και περισσότερο στο κεντρικό θέμα που πάντα ήταν η «συνειδητοποίηση του σώματος». Τα έργα της, εντυπωσιακά με μεγάλη δόση αυτοσαρκασμού και ειρωνείας που φυσικά αποτυπώνονται ακόμα και στους τίτλους τους.

Το 1980 επέστρεψε στην Αυστρία. Διορίστηκε στην Ακαδημία Εφαρμοσμένων Τεχνών της Βιέννης και έγινε η πρώτη γυναίκα καθηγήτρια η οποία διδάσκει τη ζωγραφική στην πόλη. Τότε ήταν που το έργο της Λάσνιγκ αναγνωρίστηκε καθολικά ως πρωτοποριακό και ευφάνταστο.

Το 1988 της απονεμήθηκε το Αυστριακό Κρατικό Βραβείο –η πρώτη γυναίκα καλλιτέχνης που το κέρδισε– και το 2005 πήρε τον Μεγαλόσταυρο των Επιστημών και της Τέχνης. Το 2013 της αποδόθηκε το Χρυσό Λιοντάρι της Μπιενάλε στη Βενετία για το σύνολο του έργου της και μάλιστα εμφανίστηκε η ίδια στην απονομή. Εφυγε από τη ζωή σε ηλικία 95 ετών στην αγαπημένη της Βιέννη που δεν την εγκατέλειψε ποτέ.

Ολόκληρη η καριέρα της είχε μόνο ένα σκοπό, να δοθεί μια ορατή απάντηση στο ερώτημα της ολοκληρωτικής κατοχής του σώματός μας, ουσιαστικά της «επίγνωσης του σώματός μας» σαν μια πράξη ψυχολογικής αυτοανάλυσης. Χωρίς κανένα περιορισμό, σεμνοτυφία ή κάλυψη. Απλά, φυσικά, αποκαλυπτικά, για να ανακαλύπτουμε τώρα και στο μέλλον μέσα από τα έργα της την αλήθεια απογυμνωμένη.

♦️ «Maria Lassnig: Ways of Being» στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Stedelijk, Αμστερνταμ, μέχρι 11 Αυγούστου 2019.