Τα χρώματα του Ρόθκο ανατέλλουν στη γη του Μότσαρτ

Αυτοσχεδιασμός και ελεύθερη φόρμα. Εργα που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη τεχνική και αισθητική, έντονη δράση και υπέρμετρη εκφραστικότητα. Καλλιτέχνες που δίνουν έμφαση στην αυθόρμητη, αυτόματη, υποσυνείδητη δημιουργία, με στόχο τη συναισθηματική ένταση μέσα από το χρώμα και τις γραμμές.

Αφηρημένος εξπρεσιονισμός. Είναι το μεταπολεμικό κίνημα της αμερικανικής ζωγραφικής μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο που αναπτύχθηκε στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1940. Ηταν το πρώτο καλλιτεχνικό κίνημα με διεθνή επιρροή που πέτυχε να θέσει την αμερικανική μητρόπολη στο κέντρο του δυτικού κόσμου της Τέχνης, παίρνοντας τα σκήπτρα από το ανήσυχο Παρίσι. Ενώ η μεταπολεμική περίοδος άφησε τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες σε καταστάσεις πολιτικών και οικονομικών αναταραχών με την ανάγκη για ανασυγκρότηση να κυριαρχεί, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός θριάμβευε.

Με στιλιστικές ομοιότητες με τους Ρώσους καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα, ξεπερνώντας τους Γερμανούς εξπρεσιονιστές και τα ευρωπαϊκά κινήματα, όπως ο φουτουρισμός, το Μπαουχάους και ο συνθετικός κυβισμός, οι Αμερικανοί καλλιτέχνες εισήγαγαν την τεχνική της δράσης στα έργα τους.

Προσπάθησαν οι δημιουργίες τους παραστατικά να αντανακλούν την εσωτερική δομή της ψυχής τους, την ιδιαίτερη προσωπικότητά τους και να αποτυπώσουν με στόμφο στον καμβά συναισθήματα και γεγονότα, όχι όμως με τη μορφή της αναπαράστασης, της φωτογραφίας, της περιγραφικής εικονοποίησης.

Αξιοι εκπρόσωποι της αμερικανικής πρωτοπορίας οι: Τζάκσον Πόλοκ, με την αξεπέραστη τεχνική του στάγδην, Γουίλεμ ντε Κούνινγκ, με τις αμφιλεγόμενες γυναίκες του, αλλά και ο αριστουργηματικά αφαιρετικός Μαρκ Ρόθκο, που γέμισε τους καμβάδες χρώμα και σκιές, θέλοντας να εκφράσει βασικά ανθρώπινα συναισθήματα –τραγωδία, έκσταση, μοίρα–, όπως έλεγε.

Ο Ρόθκο γεννήθηκε ως Markus Rothkowitz στη σημερινή Λετονία το 1903. Μετανάστευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες με την οικογένειά του το 1913, στο Πόρτλαντ του Ορεγκον, και το 1921 φοιτά στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, από το οποίο δύο χρόνια αργότερα φεύγει. Οπως και πολλοί συνομήλικοί του εκείνης της εποχής, εγκαθίσταται στη Νέα Υόρκη για να πραγματοποιήσει το αμερικανικό όνειρό του και εκεί αντιλαμβάνεται πως η ζωή του ανήκει στην Τέχνη.

Το 1925, άρχισε να σπουδάζει στο Parsons School of Design υπό τον αρμενικής καταγωγής ζωγράφο Αρσίλ Γκόρκι, ο οποίος επηρέασε αρκετά εκείνον και πολλούς άλλους αφηρημένους εξπρεσιονιστές.

Ο Γκόρκι και ο Ρόθκο μοιράστηκαν το κοινό ενδιαφέρον τους για τον ευρωπαϊκό σουρεαλισμό, όπως αποδεικνύεται από τις βιομορφικές μορφές που καλλιεργούν με επιτυχία στους πίνακές τους από τις αρχές της δεκαετίας του 1940. Για τον Ρόθκο, όμως, αυτές οι φόρμες θα έδιναν τελικά τη θέση τους στις κυμαινόμενες ζώνες χρώματος πάνω σε έγχρωμους καμβάδες για τους οποίους θα γινόταν γνωστός ανά την υφήλιο.

Ο Μαρκ Ρόθκο ανέπτυξε για πρώτη φορά αυτή την ιδιαίτερη τεχνική σύνθεσης το 1947. Περιγράφεται ως «Color Field painting» (ζωγραφική πεδίου με χρώμα). Ετσι έγινε ένας από τους πρωτοπόρους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, καθώς τα έγχρωμα ορθογώνιά του έμοιαζαν να εξαϋλώνονται και να αποϋλοποιούνται, να μετουσιώνονται σε καθαρό φως. Από τότε και μετά πέρασε ολόκληρη την καριέρα του διερευνώντας τις απεριόριστες δυνατότητες της διαστρωμάτωσης διαφόρων μεγεθών και χρώματος ορθογωνίων.

Η μουσική τζαζ κυριαρχούσε στην Αμερική εκείνη την εποχή. Ο Ρόθκο όμως αγαπούσε την κλασική μουσική και μάλιστα παθιασμένα. Είχε στην κατοχή του ηχογραφήσεις από το Κοντσέρτχαους της Βιέννης (Wiener Konzerthaus) με μοναδικές συνθέσεις των Σούμπερτ, Χάιντν, Μπετόβεν και του πολυαγαπημένου του Μότσαρτ.

Ο γιος του έγραψε πως για τον πατέρα του ο μεγάλος συνθέτης ήταν «το άλφα και το ωμέγα». Φημολογείται πως ο ίδιος ο δημιουργός κάποτε δήλωσε: «Εγινα ζωγράφος γιατί ήθελα να ζωγραφίσω και να μπορέσω να φτάσω τη ζωγραφική μου στο επίπεδο της μουσικής και της ποίησης».

Αν και έκανε τρία μεγάλα ταξίδια στην Ευρώπη επισκεπτόμενος αρχιτεκτονικά μνημεία, μουσεία και εκκλησίες, που σημάδεψαν την έμπνευσή του και τα έργα του, ποτέ δεν ταξίδεψε στην Αυστρία. Σήμερα και μέχρι τις 30 Ιουνίου, όμως, μια μεγάλη έκθεση ξετυλίγει το ταλέντο του στην πανέμορφη Βιέννη.

Στο Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) η έκθεση με τίτλο το όνομά του «Mark Rothko» μας παρουσιάζει μια γενική εικόνα της καλλιτεχνικής σταδιοδρομίας του μοναδικού δημιουργού μέσα από περισσότερα από 40 έργα. Από τα πρώιμα εικονογραφικά έργα της δεκαετίας του 1930 οδηγούμαστε σε εκείνα της δεκαετίας του 1940 αλλά και στις κλασικές αφηρημένες ζωγραφιές της δεκαετίας του 1950 και του 1960 που απογείωσαν τη φήμη του.

Στο μουσείο εκτίθενται ιστορικές συλλογές που καλύπτουν την περίοδο περίπου πέντε χιλιάδων χρόνων ανθρώπινης δημιουργικότητας – από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι το μπαρόκ. Η έκθεση αυτή όμως δίνει μια μοναδική ευκαιρία στο κοινό να εξετάσει το βαθύ και συνεχές ενδιαφέρον του Ρόθκο για την τέχνη του παρελθόντος που συνδέεται αριστοτεχνικά με τη δική του έκφραση.

Από τις πρώτες επισκέψεις του ως μαθητής στο Metropolitan Museum of Art στη Νέα Υόρκη εντυπωσιάστηκε από το έργο των μεγάλων δασκάλων Ρέμπραντ και Βερμέερ. Στην έκθεση υπογραμμίζεται και αναγνωρίζεται εμφανώς η επιρροή συγκεκριμένων τόπων, έργων και της τεχνοτροπίας των φωτοσκιάσεων στα πρώιμα έργα του.

Οταν έσπασε όμως την εικονιστική παράδοση και δημιούργησε τα ριζοσπαστικά χρωματιστά πεδία του στους καμβάδες, με σεβασμό κράτησε όλη τη γνώση του έργου του που είχε προηγηθεί, ενσωματώνοντας το συναίσθημα στη νέα έκφραση.

Διακρίνουμε στο ύστερο έργο του τις τεχνικές του Τιτσιάνο με τις διαδοχικές στρώσεις χρώματος αλλά και την αίσθηση του «εσωτερικού φωτισμού» παρόμοια με αυτήν του μεγάλου Ρέμπραντ ή ακόμα την αίσθηση και την ένταση των χρωμάτων του Βερμέερ. Απογείωσε έτσι την αισθητική σε υπερθετικό βαθμό και δήλωνε πως ήθελε οι άνθρωποι να κλαίνε μπρος από τα έργα του, να πλημμυρίζουν συναίσθημα καθώς δεν πρέπει να θεωρούνται απλώς διακοσμητικά στοιχεία που κοσμούν απλά χώρους και τοίχους.

Οι αίθουσες του ιστορικού μουσείου πλημμυρίζουν με τολμηρούς καμβάδες γεμάτους χρώματα και σκιές. Μια γκαλερί μάλιστα είναι αφιερωμένη στην αποκαλούμενη ομάδα έργων ζωγραφικής Seagram – έργα που του ανατέθηκαν το 1958 για το εστιατόριο Four Seasons στο τότε νέο κτίριο Seagram στη Νέα Υόρκη.

Το 1968 η υγεία του επιδεινώθηκε καθώς ήταν μανιώδης καπνιστής. Κατάφερε να επιβιώσει ύστερα από ανεύρυσμα που υπέστη, όμως συνέχισε να καπνίζει και να πίνει παρά τις εντολές του γιατρού του. Μείωσε το μέγεθος των καμβάδων του και άλλαξε από λάδια σε ακρυλικά τα χρώματα που χρησιμοποιούσε για να μειώσει την επιβάρυνση στην υγεία του κατά τη διαδικασία της ζωγραφικής του δημιουργίας.

Το 1970, σε ηλικία 66 ετών, με δύο γάμους και δύο παιδιά, ο χρόνια καταθλιπτικός καλλιτέχνης αυτοκτόνησε, αφήνοντας πίσω του τεράστιο έργο και μεγάλη εμπορική επιτυχία.

Η Βιέννη, λοιπόν, το σπίτι του αγαπημένου μουσουργού Αμαντέους Μότσαρτ –τα έργα του οποίου άκουγε συνεχώς στο στούντιο του ο Ρόθκο–, είναι πραγματικά ο ιδανικός χώρος για αυτή την υπέροχη έκθεση. Θα μπορούσαμε ασφαλώς συμπερασματικά να πούμε πως οι πίνακές του πετυχαίνουν τον σκοπό τους και φτιάχνουν όμορφη μουσική που πλανιέται όχι μόνο στις μεγάλες γκαλερί αλλά και σκεπάζει μελωδικά μέσα από τα χρώματα τον κόσμο ολόκληρο.

? «Mark Rothko», στο Kunsthistorisches Museum (Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης) της Βιέννης. Μέχρι 30 Ιουνίου.