«Η ενδοοικογενειακή βία είναι κοινωνική παθογένεια»

H Γεωργία Μουράτη δολοφονήθηκε από τον σύντροφό της στη Θεσσαλονίκη την πρώτη μέρα του 2024. Ηταν μόλις 41 ετών και τριών μηνών έγκυος. Ο σύντροφός της, βαδίζοντας στα χνάρια του Δάνου Μουρατίδη και του Μπάμπη Αναγνωστόπουλου, βγήκε στα κανάλια προσποιούμενος ότι την ψάχνει.

Στο τέλος της πρώτης εβδομάδας της νέας χρονιάς, μια 45χρονη μεταφέρθηκε σε ημιλιπόθυμη κατάσταση και γεμάτη εγκαύματα στον «Ερυθρό Σταυρό». Ο σύζυγός της την έλουσε με βενζίνη και της έβαλε φωτιά. Λίγο πριν από την εκπνοή του 2023, ένας 16χρονος σκότωσε τον πατέρα του επειδή δεν άντεχε άλλο τη χρόνια κακοποίηση που υφίσταντο τόσο ο ίδιος όσο ο αδελφός του και η μητέρα τους.

«Μέσα στις γιορτές των Χριστουγέννων είχαμε πολλά περιστατικά. Πάντα στις γιορτές τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας αυξάνονται σε σχέση με τους άλλους μήνες. Ισως επειδή είναι περίοδος διακοπών, που βρίσκεται η οικογένεια όλη μαζί», λέει στην «Εφ.Συν.» η Αννα Ράζου, ιατροδικαστής στο Γενικό Νοσοκομείο «Ασκληπιείο Βούλας» και γενική γραμματέας της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας.

«Στην καραντίνα η έξαρση ήταν τρομερή. Ηταν πολύ μεγάλο το πρόβλημα του εγκλεισμού και δημιούργησε φοβερές εντάσεις. Η βία προϋπάρχει, δεν είναι κάτι το οποίο δημιουργήθηκε στην καραντίνα, αλλά ο εγκλεισμός σε ένα σπίτι για πάρα πολλές ώρες μαζί με την ανασφάλεια της πανδημίας και την οικονομική ανασφάλεια έκανε τα προβλήματα πολύ έντονα. Είχαμε πολύ σοβαρά θέματα τότε».

Η γυναικοκτονία είναι το τελευταίο στάδιο της έμφυλης βίας και αποτελεί μέρος της ενδοοικογενειακής βίας. Η τελευταία όμως, όπως επισημαίνει η κυρία Ράζου, έχει πολλά πρόσωπα: «Η ενδοοικογενειακή βία δεν είναι μόνο ανάμεσα σε ένα ζευγάρι, είναι μέσα στην οικογένεια, οπότε μπορεί να διαπραχθεί από πολλά μέλη της. Δεν περιλαμβάνει μόνο τη σωματική βία, είναι και λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική, οικονομική· έχει πάρα πολλές μορφές -όπως η έλλειψη φροντίδας, η στέρηση ιατρικής περίθαλψης ή εκπαίδευσης- αλλά καμία από αυτές δεν είναι κάτι φυσιολογικό. Στην οικογένεια πρέπει να υπάρχει σεβασμός και αγάπη, τίποτα άλλο. Ο ένας άνθρωπος για τον άλλον».

Σύμφωνα με την ιατροδικαστή, τα τραύματα της ψυχής πολλές φορές είναι ανεξίτηλα. Η ψυχολογική βία συνήθως είναι χρόνια και είναι μια μορφή που είναι δύσκολο να αποδειχτεί. «Η σοβαρότερη μορφή ενδοοικογενειακής βίας, όσο και να φαίνεται περίεργο, δεν εκδηλώνεται με εξωτερικά τραύματα. Τη σοβαρότερη έκφανση τη συναντάμε σε τραύματα της ψυχής, που ενώ δεν είναι εμφανή για εμένα που είμαι ιατροδικαστής και εξετάζω το σώμα, καθίστανται πολύ βαθύτερα, είναι μακρόχρονα και συχνά, δυστυχώς, ανεξίτηλα».

Φωνές, απειλές, βρισιές, συκοφαντικές δηλώσεις, απομόνωση είναι μόνο κάποια από αυτά που μπορεί να ζει ένα μέλος μιας οικογένειας στην καθημερινότητά του. Ολο αυτό προκαλεί ψυχικό πόνο, διαταραχή στην ισορροπία του ατόμου. Το θύμα αρχίζει να αμφιβάλλει για τη δύναμή του, την ικανότητά του, τον ίδιο του τον εαυτό, οπότε έρχεται σε πολύ μειονεκτική θέση».

Η κυρία Ράζου τονίζει ότι τα περιστατικά σωματικής βίας πρέπει να καταγγέλλονται από την πρώτη κιόλας στιγμή καθώς η επανάληψή τους είναι βέβαιη. «Μια γυναίκα που δέχεται κακοποίηση θα πρέπει να αναφέρει αμέσως το περιστατικό από την πρώτη φορά που θα γίνει. Να μην περιμένει να ξανασυμβεί, ούτε να πιστέψει ότι πρόκειται για ένα μεμονωμένο περιστατικό. Συνήθως λόγω του συναισθηματικού δεσίματος, της ύπαρξης ανήλικων παιδιών, έχει την ελπίδα ότι αυτό δεν θα ξαναγίνει και ότι ήταν εξαίρεση, αλλά είναι ο κανόνας και σίγουρα θα ξανασυμβεί».

Για τον λόγο αυτό συχνά, ως ιατροδικαστής, εξετάζει τα ίδια θύματα. «Πολύ μεγάλο ποσοστό των γυναικών που έρχονται σε μας δεν έρχονται μόνο μία φορά. Είναι πάρα πολύ μεγάλο το πρόβλημα. Είτε για κοινωνικούς λόγους (στιγματισμού) είτε για να μη διαλύσουν την οικογένειά τους, είτε επειδή δέχονται εκφοβισμό, δεν ολοκληρώνουν τη διαδικασία. Ετσι, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα, όταν η κακοποίηση επαναλαμβάνεται έρχονται ξανά σε εμάς».

Αόρατα θύματα

Τα μικρά παιδιά είναι, σύμφωνα με την κυρία Ράζου, τα «αόρατα θύματα»: «Δυστυχώς σε πάρα πολλά περιστατικά που εξετάζω στο ιατρείο, μπαίνει το παιδί ανάμεσα στον μπαμπά και στη μαμά και προσπαθεί να σταματήσει αυτό που γίνεται. Η αντίδραση αυτή προέρχεται από πολύ μικρά παιδάκια, τα οποία αντιλαμβάνονται ότι όλο αυτό που γίνεται είναι κακό. Τρομάζουν και κλαίνε.

»Σκεφτείτε τον τρόμο ενός παιδιού που βλέπει τους γονείς του σε αυτή την κατάσταση ή έχει την εικόνα να χτυπάνε τη μαμά του. Αν αυτό γίνεται κατ’ εξακολούθηση και επί σειρά ετών, αντιλαμβάνεστε πώς διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του και τι έχει βιώσει με τη σωματική και ψυχολογική βία μπροστά στα μάτια του. Στις περιπτώσεις αυτές το θύμα δεν είναι μόνο όποιος δέχεται τη σωματική βία. Είναι και τα παιδιά, τα αόρατα θύματα».

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι τα ίδια τα παιδιά συνοδεύουν τις κακοποιημένες μητέρες τους στον ιατροδικαστή και τις παρακινούν να κινήσουν τις διαδικασίες που χρειάζονται. «Πάρα πολλές φορές μου έχει τύχει τα ίδια τα παιδιά να φέρουν την κακοποιημένη μαμά στο ιατρείο. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο, σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, που έχουν περάσει τα χρόνια και έχουν πια ενηλικιωθεί, να έρχονται με τη μητέρα τους με σκοπό να σταματήσει η βία. Επίσης έχω δει μικρό παιδί -πέντε ή επτά ετών- να έχει χτυπήματα επειδή προσπάθησε να προστατεύσει τη μαμά του».

Στις περιπτώσεις αυτές, όταν δηλαδή η κακοποιητική συμπεριφορά έχει αποδέκτη και το παιδί, αρκετές γυναίκες παίρνουν την απόφαση να καταγγείλουν τον θύτη σύζυγό τους. «Πάρα πολλές φορές έχω ακούσει στο ιατρείο “ώς εδώ, χτύπησε το παιδί, δεν θα το ανεχτώ άλλο”. Θεωρώ ότι αυτό λειτουργεί ως αφορμή για να πάρει μια γυναίκα τη δύναμη και να έρθει σε μας. Οταν ένας άνθρωπος είναι βίαιος, δεν μπορεί να περιοριστεί σε σένα, σίγουρα αύριο-μεθαύριο θα είναι κακοποιητικός και απέναντι στο παιδί».

Πολυμορφία

Σχετικά με το αν υπάρχει συγκεκριμένο προφίλ θυτών, η ιατροδικαστής κάνει λόγο για πολυμορφία. «Δεν είναι ένα το προφίλ του κακοποιητή. Δεν έχει να κάνει ούτε με την οικονομική κατάσταση ούτε με το μορφωτικό επίπεδο. Δυστυχώς βία υπάρχει σε όλα τα κοινωνικά στρώματα». Οι αριθμοί της ενδοοικογενειακής βίας αυξάνονται κατακόρυφα και δραματικά στην Ελλάδα. Αξίζει να αναφερθεί ότι μέχρι και τον περασμένο Μάρτιο τουλάχιστον 3.000 γυναίκες υπέστησαν κακοποίηση και βρήκαν τη δύναμη να την καταγγείλουν.

«Δυστυχώς έχουμε πολλά και πολύ βίαια περιστατικά. Η ενημέρωση βοηθάει. Οσο τα στόματα μένουν κλειστά, η βία θα διαιωνίζεται. Κάθε άνθρωπος πρέπει να ζει ελεύθερος, χωρίς φόβο για ενδεχόμενη κακοποίηση. Το φαινόμενο της ενδοοικογενειακής βίας δεν αποτελεί ιδιωτική υπόθεση, είναι κοινωνική παθογένεια. Δεν πρέπει να σιωπούμε αν βλέπουμε ότι δίπλα μας συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το θέμα είναι κοινωνικό, όχι οικογενειακό. Το να μιλάμε γι’ αυτό βοηθάει πάρα πολλές γυναίκες που φοβούνται να το καταγγείλουν. Πάρα πολλές φορές έχουν έρθει στο ιατρείο και μου έχουν πει “βρήκα τη δύναμη να μιλήσω γιατί διάβασα κάτι και φοβήθηκα ότι μπορεί να είμαι εγώ η επόμενη”».

150% αύξηση γυναικών θυμάτων βίας από το 2019 ώς το 2022

Η 4η ετήσια έκθεση για τη βία κατά των γυναικών αποτυπώνει κατακόρυφη αύξηση των γυναικών θυμάτων βίας από το 2019 ώς το 2022 καθώς το διάστημα αυτό τα θύματα έφτασαν τα 10.131 (από 4.171 το 2019) και σημειώθηκαν 24 γυναικοκτονίες (έναντι 8 το 2019). Τους εξωφρενικούς αυτούς αριθμούς έφερε αυτή την εβδομάδα στο Κοινοβούλιο η βουλευτής Θεανώ Φωτίου (Νέα Αριστερά) κατά τη διάρκεια συζήτησης σχετικά με τις πολιτικές της κυβέρνησης για τη βία κατά των γυναικών.

«Ο εγκλεισμός συνέβαλε στην αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας κατά γυναικών, όμως η κυβέρνηση της Ν.Δ. συνέβαλε καθοριστικά στην εκτόξευση των περιστατικών με δύο τρόπους: με τις πολιτικές που εφάρμοσε (όπως ο νόμος Τσιάρα που εγκλώβισε πολλές γυναίκες σε κακοποιητικά περιβάλλοντα, ενώ χιλιάδες υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας δεν εκδικάζονται) και με τις πολιτικές που δεν εφάρμοσε, όπως ρητά αναφέρει η έκθεση της Ομάδας εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Καταπολέμηση της Βίας εναντίον των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας (GREVIO), η οποία περιλαμβάνει 18 κατεπείγουσες και 34 επείγουσες συστάσεις», σημείωσε η κυρία Φωτίου.

Και εξήγησε ότι η GREVIO ζητεί από την Ελλάδα άμεσο συντονισμό των φορέων και των ΜΚΟ για τα δικαιώματα των γυναικών, γενναία χρηματοδότηση στις δημόσιες δομές υποστήριξης θυμάτων, δημιουργία δικτύων στην κοινότητα για συμβουλευτική οικογένειας και παιδιού, λειτουργία των ιατροδικαστικών υπηρεσιών 24 ώρες το 24ωρο, εφαρμογή της σύμβασης 190 της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας κατά της βίας και της παρενόχλησης στην εργασία και στοχευμένα μέτρα για γυναίκες με διασταυρούμενες διακρίσεις (Ρομά, ανάπηρες, γυναίκες ΛΟΑΤΚΙ κ.λπ.).

Η κυρία Φωτίου επανέλαβε την ανάγκη νομικής κατοχύρωσης του όρου «γυναικοκτονία» ως ορισμού δολοφονίας λόγω φύλου, αλλά και την ανάγκη δημιουργίας δομών προστασίας των γυναικών θυμάτων βίας και των παιδιών τους και δικτύων υποστήριξης της οικογένειας και του παιδιού. «Αυτή τη στιγμή μόνο 42 συμβουλευτικά κέντρα λειτουργούν στους 332 δήμους και μόνον 20 καταφύγια κακοποιημένων γυναικών. Πρέπει να υλοποιηθούν και πολλαπλασιαστούν τα Κέντρα Υποστήριξης Οικογένειας και Παιδιού (ΚΕΣΟΙΠ) που είχαν ξεκινήσει ως πιλοτικό πρόγραμμα το 2018», τόνισε η κυρία Φωτίου.