«Μίλησέ μας» – Και τι θα γίνει μετά;

Επτά άνθρωποι καταφτάνουν στο σπίτι σου αν είσαι θύμα ενδοοικογενειακής βίας με παιδί και καλέσεις βοήθεια: δύο αστυνομικοί, δύο κοινωνικοί λειτουργοί, για την κακοποιημένη γυναίκα και το ανήλικο, δικηγόρος, διερμηνέας και σύμβουλος για ανάπηρα άτομα. Αυτό συμβαίνει στην Ισλανδία, που επιδεικνύει μηδενική ανοχή στην ενδοοικογενειακή βία εφαρμόζοντας τη διατομεακή συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων, η οποία αποτελεί βασικό δικαίωμα των θυμάτων βάσει της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης που δεσμεύει και την Ελλάδα (Ν. 3500/2006).

Στην χώρα μας γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Δύο αστυνομικοί χτυπούν την πόρτα, αρκούνται σε μια σύσταση και αποχωρούν. Ο Δήμος Αγίου Δημητρίου όμως θέλησε να μιμηθεί το παράδειγμα του βορειοευρωπαϊκού κράτους και να δημιουργήσει έναν συνολικό μηχανισμό αντιμετώπισης των θεσμικών κενών από την ανεπαρκή ανταπόκριση των ελληνικών αρχών, την αναποτελεσματική προστασία των θυμάτων και τη δευτερογενή θυματοποίησή τους. Το πιλοτικό έργο υλοποιήθηκε από το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας και εταίρους το Αρχηγείο Αστυνομίας της Ισλανδίας και το Χαμόγελο του Παιδιού, στο πλαίσιο του προγράμματος Active Citizens fund, και παρουσιάστηκε την περασμένη Δευτέρα σε συνέδριο με πλούσιες τοποθετήσεις για τις νομικές και κοινωνικές πτυχές του ζητήματος.

Ωστόσο, στην ελληνική περίπτωση δεν υπήρξε η κρίσιμη αστυνομική και δικαστική ανταπόκριση, καθώς δεν συμμετείχαν ενεργά η ΕΛ.ΑΣ. και οι εισαγγελικές αρχές. Η συνεργάτις του έργου, ψυχοθεραπεύτρια και ολυμπιονίκης, Σοφία Μπεκατώρου, τόνισε την απουσία πολιτικής βούλησης από τους βασικούς φορείς «με τους οποίους θέλαμε να συνεργαστούμε. Νιώθω σαν να είμαι θύμα ενδοοικογενειακής βίας μέσα από αυτή την κατάσταση, γιατί έχουμε κληθεί να πούμε τι δεν πάει καλά, έχει γίνει μια ανοιχτή συζήτηση να δούμε ποια προβλήματα αντιμετωπίζουν τα θύματα, ποιες διαδικασίες πρέπει να διασυνδέσουμε όταν ένα θύμα πρέπει να φύγει από το σπίτι του βραδιάτικα με τα παιδιά κι έχει υποστεί βία από άνθρωπο της οικογένειας, που υποτίθεται ότι είναι ένα μέρος ασφαλές, με αγάπη και θαλπωρή. Εκείνη τη στιγμή το θύμα έχει υποστεί ένα τραύμα, βρίσκεται υπό την επήρεια μετατραυματικού στρες κι εμείς ζητάμε να κάνει μια κατάθεση στην αστυνομία και μη τυχόν και ξεχάσει κάτι από τη διαδικασία, γιατί ο εισαγγελέας θα του πει “γιατί δεν μας το είπες στην πρώτη κατάθεση;”.

»Στην Ισλανδία μάς επισημαίνουν πόσο δύσκολη είναι η συλλογή των στοιχείων γιατί πολλές μορφές βίας δεν μπορούν να αποδειχτούν. Φανταστείτε, λοιπόν, όταν η ίδια η αστυνομία δεν μπορεί να το αποδείξει, πώς στην Ελλάδα καλούμαστε να το αποδείξουμε εμείς οι ίδιοι. Ο λόγος που δεν καταγγέλλουν οι άνθρωποι είναι γιατί δεν θα βρουν το δίκιο τους. Αν δεν μπορούν να ευαισθητοποιηθούν με κάποιον άλλον τρόπο για την ενδοοικογενειακή βία, ας ακούσουν ότι τους κοστίζει πολύ ακριβά. Γιατί η βία μεταφέρεται σε επτά γενιές. Το παιδί που θα τη ζήσει ως μάρτυρας, αύριο θα είναι θύμα ή θύτης και θα το μεταφέρει στα παιδιά του. Και χρειάζεται πολλή θεραπεία και χρόνος για να το ξεπεράσει».

Από την πλευρά του ο υπαστυνόμος Απόστολος Παρύνας, φωτεινή εξαίρεση που εκπαιδεύτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος, αναφέρθηκε στα οφέλη που αποκόμισε από τη συμμετοχή του και απαρίθμησε ήδη υπάρχουσες υπηρεσίες της ΕΛ.ΑΣ.: τις αρμοδιότητες των Υπηρεσιών Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας, των Γραφείων Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας σε μεγάλες πόλεις, των Συμβουλευτικών Κέντρων του δικτύου δομών της Γενικής Γραμματέας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε Αττική και Θεσσαλονίκη και την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος Panic Button στις δύο αυτές περιφέρειες.

Η απερχόμενη δήμαρχος, Μαρία Ανδρούτσου, εκτίμησε πως βάσει των επίσημων στοιχείων, 1.700 γυναίκες κακοποιούνται κάθε χρόνο στον Αγιο Δημήτριο, πέντε κάθε μέρα. «Τις παρακινούμε να μας μιλήσουν. Αν το κάνουν και απλά το πρόβλημά τους γίνει δημόσιο, ο κίνδυνος πολλαπλασιαστεί, κι εμείς δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε κάτι, έχουμε ωφελήσει ή βλάψει τις γυναίκες; Αν δεν είμαστε σε θέση να δημιουργήσουμε ένα πραγματικό δίχτυ με λύση την επόμενη μέρα, αν μετά το “μίλησέ μας” είναι οι μήνες αναμονής για μια θέση σε ξενώνα, αν γνωρίζουμε ότι ακόμα και τα περιοριστικά μέτρα παραβιάζονται από τον θύτη και κανείς δεν ενημερώνεται, πώς θα προχωρήσουμε; Χρήζουν απλών αποφάσεων για να θωρακιστούν οι γυναίκες και οι κοινωνικές υπηρεσίες, που δεν μπορούν ουσιαστικά να τις υποστηρίξουν», τόνισε και δεσμεύτηκε ότι από τις τάξεις της αντιπολίτευσης θα διεκδικήσει τη συνέχιση του έργου.

Στους 20 μήνες εφαρμογής του προσέφερε σε μικρό αριθμό επιζωσών προετοιμασία για ασφαλή και επιτυχημένη «απόδραση», σε μια περίοδο κατά την οποία διαπράττονται σχεδόν όλες οι γυναικοκτονίες, επείγουσα φιλοξενία, εξατομικευμένο σχέδιο ασφάλειας και αξιολόγηση επικινδυνότητας, που παραδίδεται με έκθεση στο δικαστήριο.

Οι τυποποιημένες διαδικασίες του σχετικού πρωτοκόλλου περιλαμβάνουν άμεση επικοινωνία με μια σύμβουλο, το Πρόσωπο Αναφοράς, με το οποίο η γυναίκα βρίσκει τα κατάλληλα μέτρα προστασίας και μαζί εντοπίζουν τις επείγουσες ή μακροπρόθεσμες ανάγκες. Η σύμβουλος προβαίνει σε ενέργειες προστασίας, αναλύει τα βήματα σε περίπτωση καταγγελίας στις αρχές, διευκολύνει τις γραφειοκρατικές διαδικασίες κι επιδιώκει το θύμα να πει το ιστορικό της κακοποίησης μόνο μία φορά, ενώ τη συνοδεύει στο αστυνομικό τμήμα, στην ιατροδικαστική υπηρεσία και στο δικαστήριο.

Το έργο δημιούργησε χρήσιμο ενημερωτικό υλικό (διαθέσιμο σε φορείς της περιοχής, στις υπηρεσίες του δήμου, στα 65 φαρμακεία του και σε επιχειρήσεις) για όλα τα παραπάνω, για τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας βάσει της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης και τα ελάχιστα δικαιώματα των επιζωσών και των παιδιών. Τέλος, εκπαιδεύτηκαν σε ειδικά σεμινάρια 56 επαγγελματίες «πρώτης γραμμής», από τα Νοσοκομεία «Ερυθρός Σταυρός» και «Αλεξάνδρα», από Συμβουλευτικά Κέντρα, ξενώνες, κοινωνικές υπηρεσίες και ΜΚΟ.

Μιλώντας στην «Εφ.Συν.» η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, Κική Πετρουλάκη, σημείωσε πως από το έργο απουσίασε η παράμετρος υποστήριξης των ανηλίκων, γιατί η χώρα μας δεν έχει σύστημα παιδικής προστασίας, όπως η Ισλανδία. Στη δική της ομιλία, η Ξένη Δημητρίου, εισαγγελέας του Αρείου Πάγου επί τιμή που παρείχε εμπειρογνωμοσύνη στο πρόγραμμα, πρότεινε μεταξύ άλλων το εξής:

«Για να εφαρμοστούν η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, η Σύμβαση Lanzarote, για την αντιμετώπιση της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών, η οδηγία 800/2013 Ε.Ε., ο Ν. 4689/2020, οι νέες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα και του Κ.Ποιν.Δ., πρέπει να αναμορφωθούν οριζόντια όλα τα συστήματα της πολιτείας. Πρέπει παράλληλα με τον κόσμο των μεγάλων να δημιουργήσουμε τον κόσμο των ανηλίκων (0-18 ετών) και των νέων (18-25 ετών). Αυτό μπορεί να υλοποιηθεί και θεσμικά με τη δημιουργία κωδίκων ανηλίκων και νέων παραβατών και θυμάτων και με διακριτές γραμματείες σε όλα τα υπουργεία -πλην αυτών που ήδη υπάρχουν- ή με τη δημιουργία ιδιαίτερου υπουργείου. Στο κομμάτι της Δικαιοσύνης, όσον αφορά τα ανήλικα θύματα, όταν οι θύτες είναι ενήλικοι, δεν έχουμε στην έδρα εξειδικευμένους και εκπαιδευμένους δικαστικούς λειτουργούς, πολύ περισσότερο δε, εκπαιδευμένος σε θέματα ανηλικότητας ενόρκους».

«Συνήθως τα παιδιά που φτάνουν στις υπηρεσίες πρόνοιας, στις δικαστικές υπηρεσίες, στα νοσοκομεία ύστερα από εισαγγελικές παραγγελίες και έχουν κακοποιηθεί κυρίως σεξουαλικά, έχουν περισσότερες από μία ευαλωτότητες. Ενας πίνακας του Πικάσο, που σε ένα παιδικό σωματάκι θα είχε τοποθετήσει κάνα τριάρι κεφάλια, θα μπορούσε να μας δώσει να εννοήσουμε τι θα πει πολλαπλή ευαλωτότητα. Η ολιστική βοήθεια προς το παιδί και το περιβάλλον του είναι η μόνη που μπορεί να είναι αποτελεσματική» συμπλήρωσε.

🇮🇸 Τι διαφορετικό έκανε η Ισλανδία;

«Δεν χρειάστηκαν νέοι νόμοι, νέο προσωπικό ή επιπλέον χρηματοδότηση. Οι νόμοι υπήρχαν αλλά δεν τους χρησιμοποιούσαμε πλήρως. Αρκεί μια τοπική αστυνομική διεύθυνση και ένας δήμος, που ενώνουν τις δυνάμεις και αλλάζουν τη μέθοδο», εξήγησε η αρχηγός της ισλανδικής αστυνομίας, Sigríður Björk Guðjónsdóttir, την οποία δυστυχώς δεν παρακολούθησαν ο εκπρόσωπος του αρχηγού της ΕΛ.ΑΣ., υποστράτηγος Χρήστος Μανούρας, και η υφυπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας της Ελλάδας, Μαρία Κεφάλα, καθώς αποχώρησαν από το συνέδριο μετά τους σύντομους χαιρετισμούς τους.

Τι πέτυχε, λοιπόν, η Ισλανδία με το πρότζεκτ υπό τον τίτλο «Κρατώντας το παράθυρο ανοιχτό» τα τελευταία 14 χρόνια -κατά τα οποία πέρασαν εννέα υπουργοί Δικαιοσύνης- παρά τα εμπόδια από τη νοοτροπία εντός της αστυνομίας, των εισαγγελικών αρχών και των πολιτικών ελίτ;

● Διεξαγωγή επιτόπιας έρευνας στον τόπο του εγκλήματος και συλλογή αποδεικτικών στοιχείων από αστυνομικούς με υποχρέωση να φορούν κάμερες στις στολές

● Η αστυνομία επωμίζεται την ευθύνη για την απαγγελία κατηγοριών και τη διεκπεραίωση της υπόθεσης

● Οικονομική υποστήριξη του θύματος από τις δημοτικές αρχές

● Στελέχωση της αστυνομίας και θέσεων λήψεων αποφάσεων με περισσότερες γυναίκες

● Συνεργασία με ΜΚΟ για οικοδόμηση της εμπιστοσύνης στις αρχές και με τον ακαδημαϊκό χώρο για ανάθεση εξωτερικών αξιολογήσεων, ερευνών και συζητήσεων ευαισθητοποίησης

● Δημιουργία Κέντρου Οικογενειακής Δικαιοσύνης -ξεκίνησαν το 1990 στις ΗΠΑ και επεκτάθηκαν σε πολλές χώρες του κόσμου- όπου αποσπώνται επαγγελματίες από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και τίθενται στην υπηρεσία επιζώντων ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής επίθεσης ή/και εμπορίας ανθρώπων.