Ποια λάθη κάνουμε απέναντι στην Ακροδεξιά

Οι αντιδράσεις απέναντι στην άνοδο της Ακροδεξιάς έχουν μια τελετουργική προβλεψιμότητα. Θυμόμαστε το φαινόμενο πριν από τις εκλογές, συχνά το ξεχνάμε μετά. Αντιμετωπίζουμε την Ακροδεξιά σαν κάτι απρόσμενο, μια απροσδόκητη φυσική καταστροφή. Ποια είναι τα συνηθισμένα λάθη; Συνεχίζουμε να την αντιμετωπίζουμε με όρους ψήφου διαμαρτυρίας, με μόνο γνώμονα το θυμικό των εκλογέων: απογοητευμένοι, θυμωμένοι, απεγνωσμένοι, τιμωρούν -λέμε- το πολιτικό σύστημα.

Φυσικά ισχύει. Ομως η Ακροδεξιά αποτελεί ήδη -ή γίνεται- «λανθάνουσα» κύρια επιλογή πολλών εκλογέων. Η σχέση τους δεν είναι πια ευκαιριακή· συγκροτείται με χαρακτηριστικά μόνιμης σχέσης αντιπροσώπευσης, αντέχει στον χρόνο, σε περισσότερες εκλογικές αναμετρήσεις. Την παντρεύονται. Κι όταν η Ακροδεξιά είναι εντός Δεξιάς, δεν το καταλαβαίνουν καν. Το πρώτο λάθος οδηγεί στο δεύτερο. Θεωρούμε αυτή την τάση αποκλειστικά αποτέλεσμα διακυβέρνησης: αν αλλάξει η πολιτική, η Ακροδεξιά θα ξεφουσκώσει.

Αυτό κυριάρχησε στις αναλύσεις, ιδίως αριστερές, των γαλλικών εκλογών: όλη η ευθύνη για την Ακροδεξιά στον Μακρόν. Φυσικά έχει τεράστιες ευθύνες ο Μακρόν. Αλαζονεία, βοναπαρτικός αυταρχισμός και ένταση του κοινωνικού αποκλεισμού είναι λίπασμα για την Ακροδεξιά. Ομως ήταν αναγκαίο, όχι επαρκές αίτιο. Το κύμα συντηρητικής αναδίπλωσης είναι ήδη μεγάλο, αυτές οι πολιτικές το δυναμώνουν.

Οι ευρωπαϊκές «ελίτ» επιβεβαιώνουν το ακροδεξιό αφήγημα. Εκτοξεύουν την κατηγορία του λαϊκισμού, αφορίζουν τους «καθυστερημένους», καμαρώνουν με το μονοπώλιο του ορθού λόγου. Ταυτόχρονα, αναπαράγουν τη θεωρία των δύο άκρων: οι θυμωμένοι αντισυστημικοί ψήφισαν Μελανσόν και Λεπέν απέναντι στη δημοκρατική νηφαλιότητα του Μακρόν. Πολιτική αμβλυωπία: στην προσπάθεια να απονομιμοποιηθεί κάθε ιδέα που αμφισβητεί τον ασφυκτικό ορίζοντα της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης, ξεπλένεται η Ακροδεξιά ως τάχα αντισυστημικός κίνδυνος.

Οποιο μέρος του φιλελεύθερου χώρου διατηρεί ρεφλέξ απέναντι στην Ακροδεξιά (όλο και μικρότερο δυστυχώς), αρκείται σε προτροπές για «υγειονομική ζώνη». Φυσικά χρειάζεται απομόνωση της Ακροδεξιάς. Στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής λειτούργησε, παρά τις εγκληματικές καθυστερήσεις. Ομως τι γίνεται όταν η Ακροδεξιά είναι εντός τειχών; Δείτε την Ελλάδα: στην κυβέρνηση Παπαδήμου παραβιάστηκε το μεταπολιτευτικό εμπάργκο κατά προσώπων με ακροδεξιές (στην περίπτωση Βορίδη νεοφασιστικές) καταβολές. Το ταμπού έσπασε, ακυρώνοντας κάθε προσπάθεια υγειονομικής ζώνης. Η Ακροδεξιά μπήκε στο σαλόνι.

Μετά, η κυβέρνηση Σαμαρά συνομιλούσε με υπόδικους χρυσαυγίτες. Η συμμετοχή των εθνολαϊκιστών ΑΝ.ΕΛΛ. στην κυβέρνηση ήταν επόμενο βήμα, όπως και η φιλοξενία που βρήκαν στην Αριστερά πρόσωπα εθνικιστικής συνωμοσιολογικής γόμωσης. Και αν αυτά ήταν συγκυβερνήσεις (αναγκαίες ή όχι, άλλη συζήτηση), τώρα πια έχουμε κυβέρνηση μονοκομματική με ακροδεξιά συνιστώσα. Οι φιλελεύθεροι που μιλάνε για υγειονομική ζώνη εδώ ξεροβήχουν αμήχανα.

Από την άλλη, μέρος της Αριστεράς πέφτει στην παγίδα του «παμφασισμού». Βαφτίζει ακροδεξιό οτιδήποτε φαίνεται πολύ δεξιό. Αυτό είναι επίσης ολέθριο. Ανιστόρητο και άστοχο, γιατί δίνει μεγαλύτερο μπόι στην Ακροδεξιά από αυτό που έχει. Μοιάζει σαν τον βοσκό που φωνάζει διαρκώς για τον ακροδεξιό λύκο μέχρι που κανένας δεν ακούει. Και λοιπόν, τι να κάνουμε;

Ας δούμε τι έλεγε ο Σαλβίνι: «Δεν πιστεύω σε μια Ευρώπη χωρίς κανόνες, αλλά σε αυτήν που θα επενδύσει στις δουλειές, στην ευτυχία, στην εξάλειψη της δουλείας και στα κοινωνικά δικαιώματα. Εγώ και η Λεπέν συγκεντρώνουμε την κοινωνική κληρονομιά της Αριστεράς που πρόδωσε τις αξίες της και υπερασπιζόμαστε το αβέβαιο που έχει ξεχάσει η Αριστερά». Μανιφέστο διδακτικό: «ήρθαμε να σας κερδίσουμε στο γήπεδό σας». Αυτό σημαίνει ότι το γήπεδο δεν είναι η «καυτή» έδρα που ήταν.

Να, λοιπόν, το κρίσιμο: ποια είναι στην Ευρώπη η δύναμη αντίστασης απέναντι στα δεινά που συσσωρεύονται; Ποια κινήματα διαθέτουν λόγο επιδραστικό και καινοτόμο; Τα κινήματα της νέας Δεξιάς δείχνουν αξιόλογη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται τη συγκυρία με όρους ισχύος. Ιδίως στις συνθήκες κοινωνικού πολέμου, που τείνουν να διαμορφωθούν με ενεργειακή κρίση, ακρίβεια, επερχόμενη κρίση επισιτισμού, αυτό θα είναι καταστροφικό.

Η πιο μεγάλη αδυναμία είναι ο χώρος που αφήνουμε στην Ακροδεξιά. Το γήπεδο, που λέγαμε πριν. Λέει ο Εντουάρ Λουί: «Η Αριστερά προκαλούσε συζητήσεις, έθετε ερωτήματα. Σήμερα συμβαίνει το αντίθετο, όλος ο κόσμος συζητά τις ιδέες της Δεξιάς. Αρκεί ένας οποιοσδήποτε δεξιός να βγει και να πει μια βλακεία για να την πάρουν τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα και να τη συζητάνε ασταμάτητα. Η Αριστερά θα βρεθεί σε θέση ισχύος όταν θα κατακτήσει τη σιωπή. Οταν θα μάθει να αγνοεί τη βία της Δεξιάς και θα καταφέρει να θέσει τα δικά της ερωτήματα με τη δική της γλώσσα, αντί να αντιδρά διαρκώς στα ερωτήματα της Δεξιάς» («Διάλογος για την τέχνη και την πολιτική», εκδ. Αντίποδες).

Υποτιμούμε τη δυνατότητα της Ακροδεξιάς να μεταλλάσσεται. Τους θεωρούμε ακόμα πολιτικά πρωτόγονους. Δείτε πώς παίζουν με identity policies. Πώς πετάνε στην άκρη τον αντισημιτισμό, τον υποτάσσουν στην ισλαμοφοβία. Πώς αγκαλιάζουν τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και την έμφυλη ισότητα, πραγματικά ή εργαλειακά. Γίνεται πιο εμφανές όταν η Ακροδεξιά είναι εντός της Δεξιάς (ομοφοβικός ο κορμός με καταψήφιση προοδευτικών νομοσχεδίων, φιλελεύθερη ρητορική rainbow ανεκτικότητας από την ηγεσία). Δείτε πώς επενδύει η Ακροδεξιά στην κλιματική κρίση με τον οικοφασισμό, πώς στρέφει το περιβαλλοντικό προς την ξενοφοβική εθνικιστική της ατζέντα.

Τι διδάσκουν αυτά; Φόβος και ταυτότητες ορίζουν το γήπεδο. Η Λεπέν δηλώνει τοπικίστρια (localiste) ή εθνικίστρια. Δεν είναι πλέον Αριστερά εναντίον Δεξιάς, είναι οι τοπικιστές εναντίον των παγκοσμιοποιητών, λέει. Αν αναλογιστούμε πόσος χώρος ανοίγεται με μια τέτοια προσέγγιση, θα τρομάξουμε. Ο συνδυασμός της ραγδαίας συντηρητικοποίησης με τη μεγαλύτερη κρίση που έχει γνωρίσει ο πλανήτης από τον πόλεμο είναι συνθήκη εκφασισμού. Η Ακροδεξιά το ξέρει. Μετέχει σε κυβερνήσεις, διαμορφώνει πολιτικές, παίζει το χαρτί της θεσμικής κανονικότητας.

Δεν φιλοδοξεί να είναι πια άμμος στα γρανάζια των μηχανισμών· φιλοδοξεί να δράσει με όρους ηγεμονίας. Από παρένθεση να γίνει κανονικότητα. Το μόνο ανάχωμα είναι η συγκρότηση κοινωνικών μετώπων από τη μία, η συνεργασία πολιτικών δυνάμεων από την άλλη. Οι καιροί της ιδεολογικής πολυτέλειας και των μοναχικών διαδρομών μάλλον παρήλθαν. Ποιο θα ήταν το μόνο σωστό; Ενας μεγάλος πόλος που θα προτείνει πειστικές λύσεις με όρους κοινωνικής ανθεκτικότητας. Οσο παραμένει ζητούμενο, το παιχνίδι παραμένει πολύ δύσκολο.

* Εκπαιδευτικός, διευθυντής του Σημείου για τη μελέτη και αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς