Το τέλος του θατσερισμού

Αν κάποιος έφτανε στο Λονδίνο την περασμένη Πέμπτη και δεν ήξερε ότι γίνονταν εκλογές δεν θα το καταλάβαινε. Δεν υπάρχουν εκλογικά κέντρα, δημόσιες εκδηλώσεις, αφίσες. Οπως και τόσα άλλα, οι εκλογές είναι διαφορετικές στη Bρετανία. Γίνονται Πέμπτες, ο κόσμος πηγαίνει στη δουλειά του, πετάγεται στο εκλογικό τμήμα για να ψηφίσει και γυρίζει σπίτι. Η παράδοση ξεκίνησε το 1930 για να μην έχει πάρει ο κόσμος τον βδομαδιάτικο μισθό και να έχει το Σαββατοκύριακο για πανηγυρισμούς, ποτό και φασαρίες, όπως γινόταν τον 19ο αιώνα. Είναι οι πιο αποστειρωμένες εκλογές στον κόσμο, πρόδρομος της σημερινής αποπολιτικοποίησης. Είναι εκλογές από τις οποίες λείπει ο λαός.

Η σημασία του αποτελέσματος ήταν κυρίως στην ήττα των Συντηρητικών. Το κόμμα είναι το παλιότερο και πιο πετυχημένο στον κόσμο. Ακόμη και σήμερα η Βρετανία αποτελεί τη συμβολική καρδιά της αποικιοκρατικής παράδοσης. Η βασική πολιτική με την οποία οι Τόρηδες προσπάθησαν να κερδίσουν τις εκλογές ήταν το μίσος και η επίθεση στους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Πέρασαν νόμο με τον οποίο όποιος φτάνει στο νησί και αιτείται άσυλο θα στέλνεται στη Ρουάντα για εξέταση της αίτησης. Τα δικαστήρια αποφάσισαν ότι η Ρουάντα δεν αποτελεί «ασφαλή» προορισμό, όπως απαιτεί το διεθνές δίκαιο, ενώ έγινε γνωστό ότι για κάθε πρόσφυγα η Βρετανία θα πλήρωνε πάνω από ένα εκατομμύριο λίρες στη Ρουάντα. Αλλά οι Συντηρητικοί επέμειναν κάνοντας την απανθρωπιά κέντρο του μανιφέστου τους και το κύκνειο άσμα τους.

Οι πολιτικές αυτές είναι απομεινάρια της μετα-αποικιοκρατικής δυσφορίας. Η μεγαλοαστική τάξη ζει ακόμη σε ένα παλαιοπωλείο περασμένων μεγαλείων που γεννάει μια μνησίκακη, ματαιωμένη και ξεπεσμένη αίσθηση ανωτερότητας. Η εργατική, συνηθισμένη σε μια ιστορία συνεχούς προδοσίας των ελίτ, από τα χαρακώματα του Βελγίου μέχρι την παγκοσμιοποιημένη αποβιομηχάνιση, παραπλανιέται από διάφορους πωλητές κηραλοιφών τύπου Φάρατζ. Οποιος έχει ζήσει στη Bρετανία ξέρει ότι οι Βρετανοί είναι ευγενείς, ανεκτικοί, φιλόξενοι. Η λιτότητα έχει κάνει εκατομμύρια εργαζομένων να αγωνιούν για τη δουλειά τους, το μέλλον τους και των παιδιών τους.

Το απρογραμμάτιστο «ξεφόρτωμα» μεταναστών σε περιοχές με κοινωνικές υπηρεσίες κατεστραμμένες από την ιδιωτικοποίηση βάζει τα θεμέλια της ξενοφοβίας. Ετσι η Αγγλία χωρίστηκε μεταξύ της κοσμοπολίτικης μεγαλούπολης και των ξεχασμένων βόρειων πόλεων ενός πληθυσμού που δεν έχει δουλειές ή ελπίδες. Αλλά για να γίνει η εύλογη ανησυχία ρατσισμός χρειάζεται πολιτική και ιδεολογική παρέμβαση. Αυτό ακριβώς κάνανε οι πολιτικοί-κλόουν του Brexit στη Bρετανία, αυτό κάνει και σε μας η Δεξιά. Ο ρατσισμός ξεκινάει από κρατικές πολιτικές. Οταν οι αυτάρεσκοι φιλελεύθεροι σχολιαστές καταγγέλλουν τους «αμόρφωτους», τους «λούμπεν», τους «απολίτιστους» εργαζόμενους για ρατσισμό ξεχνάνε την κρατική του μορφή. Χρειάζεται λοιπόν συνεχής και ισχυρός αντιρατσιστικός αγώνας, που δεν περιφρονεί τα προβλήματα και δεν εγκαταλείπει τους καταφρονημένους στα χέρια αυτών που οι πολιτικές τους οδήγησαν στην απελπισία.

Επειτα από 14 χρόνια στην εξουσία ο κόσμος ψήφισε κυρίως αρνητικά για να φύγει η κυβέρνηση και να τελειώνει με τους Τόρηδες. Οι πέντε πρωθυπουργοί που πέρασαν ήταν μια παρέλαση ανθρώπων χωρίς ποιότητα που κινούνταν ανάμεσα στη μετριότητα και την εξαπάτηση. Ο Κάμερον έκανε το δημοψήφισμα για να καθαρίσει τη Δεξιά των Συντηρητικών και κατέστρεψε τη χώρα. Η Μέι θεώρησε ότι η δημοσκοπική της υπεροχή εξασφάλιζε τη νίκη, έκανε πρόωρες εκλογές, έχασε την αυτοδυναμία της και ανατράπηκε. Η Λιζ Τρας έμεινε πρωθυπουργός μόνο για 49 μέρες και εφάρμοσε τις πιο ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές οδηγώντας στη μεγαλύτερη υποτίμηση της λίρας. Ο Μπόρις Τζόνσον επέβαλε αυστηρούς περιορισμούς στην πανδημία και τους παραβίασε επανειλημμένα οργανώνοντας πάρτι στην πρωθυπουργική κατοικία για τα οποία έλεγε συνεχώς ψέματα. Η συμφωνία που έκανε για το Brexit κοστίζει στη χώρα 100 δισεκατομμύρια λίρες τον χρόνο σε χαμένη οικονομική παραγωγή.

Είχαμε χρόνια οικονομικής κακοδιαχείρισης, κρατικής αναποτελεσματικότητας, τεράστιας αύξησης των ανισοτήτων, της φτώχειας, και διαφθοράς, επίθεση και απαξίωση των πιο αγαπημένων θεσμών του Συστήματος Υγείας και του BBC. Πέντε στελέχη της κυβέρνησης που ήξεραν την ημερομηνία των πρόωρων εκλογών την έπαιξαν στοίχημα, άλλοι εκμεταλλεύτηκαν την πανδημία για να βγάλουν τεράστια κέρδη από παράνομες προμήθειες. Η μεγάλη και μικρή διαφθορά, το «Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;» που δημιουργεί η αλαζονεία της εξουσίας, ακολούθησε και τους πέντε πρωθυπουργούς. Η οικονομική αποτυχία ήταν σε απόλυτη αρμονία με την υποχώρηση της πολιτικής ηθικής και της προσωπικής ακεραιότητας των υπουργών.

Θα βάλει η νίκη των Εργατικών οριστικό τέρμα στις δύο πλευρές του θατσερισμού, τη λιτότητα, τις ιδιωτικοποιήσεις και την άγρια καταστολή του «εσωτερικού εχθρού»; Η πλευρά αυτή του θατσερισμού δεν είναι γενικά γνωστή, αλλά την ξέρει όποιος ζει στη Bρετανία. Εκτεταμένες εξουσίες δόθηκαν στις υπηρεσίες ασφαλείας και την αστυνομία που απελευθερώθηκαν από νομικούς περιορισμούς. Νόμος που πέρασε στην πανδημία απαγορεύει διαδηλώσεις και πορείες και επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς σε όσες επιτραπούν. Ο εχθρός πήρε τόσες πολλές μορφές –συνδικάτα, φοιτητές, οικολογικά κινήματα, πρόσφυγες και αλληλέγγυοι, πολιτισμικές μειονότητες, αριστερές οργανώσεις- που τελικά η ανάγκη να επισημανθεί κάποιος αναγνωρίσιμος «κίνδυνος» πριν επιβληθούν έκτακτα μέτρα υποχώρησε. Κάθε πτυχή της συμπεριφοράς και της ταυτότητας των διαφωνούντων μπορεί να μετατραπεί σε υπαρξιακή απειλή και να προκαλέσει εκτεταμένη καταστολή. Η ευκολία με την οποία η αλληλεγγύη προς τους Παλαιστίνιους μετατράπηκε σε μείζον έγκλημα και απειλή κατά του κράτους είναι χαρακτηριστική. Ενα «σύμφωνο ασφάλειας» έχει αντικαταστήσει το κοινωνικό συμβόλαιο και νομιμοποιεί την υπέρβαση κάθε νομικού ορίου.

Τι περιμένουμε από τους Εργατικούς τού Στάρμερ; Η απάντηση είναι ότι δεν ξέρουμε. Η προεκλογική εκστρατεία υποσχέθηκε λίγα και γενικόλογα. Το μόνο σίγουρο είναι η κατάργηση της πολιτικής αποστολής προσφύγων στη Ρουάντα. Κατά τα άλλα, όπως είπε ο Στάρμερ στην πρώτη του δήλωση, η πολιτική του θα είναι σταθερή, μετριοπαθής και αδογμάτιστη. Η συμβολική ήττα του θατσερισμού θα φανεί κυρίως στην οικονομική πολιτική. Στα θέματα των δικαιωμάτων, της δικαιοσύνης και της ασφάλειας οι προσδοκίες είναι περιορισμένες. Ως διευθυντής της Εισαγγελίας, ο Στάρμερ άσκησε αυστηρή πολιτική και δεν ακολούθησε την παράδοση του ως δικηγόρου που υπερασπιζόταν τα δικαιώματα μειονοτήτων και διωκόμενων. Αλλά και στο κόμμα, ο αποκλεισμός του Κόρμπιν και άλλων αριστερών στελεχών και η πειθαρχική επιβολή κεντρώας ιδεολογίας δεν αποτελούν καλούς οιωνούς.

Η αρχή του τέλους του θατσερισμού στη χώρα που τον γέννησε είναι το πιο θετικό αποτέλεσμα στον πρόσφατο εκλογικό κύκλο. Αλλά η άνοδος της Ακροδεξιάς συνεχίστηκε. Οι Εργατικοί πήραν μόνο 34% στις εκλογές ανεβάζοντας μόνο κατά 2% την απόδοσή τους από τη συντριπτική ήττα του 2019. Δεν έχει λοιπόν ο Στάρμερ τη λαϊκή ηγεμονία που εμφανίζει η τεράστια πλειοψηφία των 412 βουλευτών. Το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα με τις 650 μονοεδρικές περιφέρειες οδηγεί σε τεράστιες δυσαναλογίες μεταξύ ψήφων και βουλευτών. Φαίνεται με τους Φιλελεύθερους που πήραν 12% και 71 βουλευτές, ενώ το ακροδεξιό Reform 14% και μόνο 5. Οι μισοκατεστραμμένοι Τόρηδες θα κινηθούν προς τα δεξιά και θα ανταγωνίζονται με τον Φάρατζ σε ξενοφοβία και ρατσισμό. Για να γίνει η βουλευτική πλειοψηφία κοινωνική ηγεμονία, ο Στάρμερ πρέπει να εγκαταλείψει τη μετριοπάθεια και να δώσει ένα νέο όραμα στην κουρασμένη και μελαγχολική βρετανική κοινωνία.

Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λονδίνου