Τον Σεπτέμβριο 2016, η φωτογραφία του τρίχρονου Αϊλάν Κουρντί, που είχε ξεβραστεί σε μια τουρκική ακτή, έκανε τον γύρο του κόσμου και έγινε η εικόνα-σύμβολο της προσφυγικής κρίσης. Ο Βρετανός αρχιραβίνος δήλωσε ότι «για ένα πολύ μεγάλο διάστημα βλέπαμε αυτούς τους ταλαιπωρημένους ανθρώπους σαν να έχουν έρθει από τον πλανήτη Αρη. Χάρη στη συγκεκριμένη εικόνα -εκείνη τη φριχτή και τραγική εικόνα- συγκινηθήκαμε». Ελπίζουμε να έχει συγκινηθεί και με τις εικόνες των σκοτωμένων Παλαιστίνιων παιδιών. Σήμερα όλος ο κόσμος έχει δει την εικόνα του ψαράδικου σκάφους-φερέτρου στην Πύλο με τους μελλοθάνατους να υψώνουν τα ικετικά τους χέρια προς τους «αγγέλους» του ελικοπτέρου. Δεν θα δούμε τα σώματά τους, όπως του Αϊλάν. Αλλά αυτή η εικόνα έγινε σύμβολο της εποχής μας, οι ικέτες του σκάφους, οι νέοι «Αρειανοί». Οι αγαπημένοι τους δεν θα έχουν τις σορούς τους και δεν θα μπορέσουν να τους πενθήσουν. Οπως δίδαξε η Αντιγόνη, πρέπει να τιμάμε τους νεκρούς ακόμη και με τη θυσία του θρηνωδού. Αυτοί που δεν δικαιούνται θρήνο αποτελούν την πιο ακραία μορφή γυμνής ζωής· ζωής πέρα από την προστασία του κράτους και του νόμου.
Οι επαναπροωθήσεις, η σκληρότητα προς τους βασανισμένους της Γης, η αλαζονεία των τειχών και οι δηλώσεις των αρχών για τις απειλές στην κυριαρχία και την ευημερία των Ελλήνων, μας θυμίζουν μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια γνωστή από τους αρχαίους χρόνους μέχρι τον Σάιλοκ και τον Πρίμο Λεβί: είμαστε όλοι άνθρωποι, αλλά η ανθρωπότητα πάντα απέκλειε, αποστρεφόταν και υποβάθμιζε κάποια κομμάτια της. Η ανθρώπινη ιδιότητα δεν είναι ενιαία: πάντα ήταν διχοτομημένη σε κανονικούς και σε κατώτερους ανθρώπους. Οι πολιτικές διαχωρίζουν τους πρόσφυγες από τους μετανάστες, αλλά βάζουν όλους σε επισφαλή θέση. Τους αποκαλούν «λαθραίους», «εισβολείς», στέλνουν συνοροφύλακες, αστυνομικούς και Λιμενικό να τους απωθήσουν σαν να ήταν εχθροί ή να υπάρχουν άνθρωποι από τη φύση τους «λαθραίοι». Οταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται σαν εξωγήινοι από τον Αρη μετατρέπονται σε υπανθρώπους που στερούνται την ιδιότητα και τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Επαναπροωθήσεις στις βάρκες των προσφύγων, καταστολή στη θάλασσα και την ξηρά, τείχη και αγριότητες στα σύνορα, απ’ ό,τι φαίνεται το μεγαλύτερο κρατικό έγκλημα και θαλάσσια τραγωδία έξω από την Πύλο και αδιαφορία της κυβέρνησης για τον ρόλο του Λιμενικού. Αυτά που χτίσαμε από το 2015 ώς το 2019, η περηφάνια και οι έπαινοι για την αξιοπρέπεια του λαού μας, βυθίζονται στα νερά της Μεσογείου και του Αιγαίου. Μαζί με τους περισσότερους από 20.000 που έχασαν τη ζωή τους στη Μεσόγειο και το Αιγαίο τα τελευταία έξι χρόνια. Από θάλασσα των ιδεών και του εμπορίου, στο μέσο της Γης, η Μεσόγειος έγινε πλωτό νεκροταφείο. Κι εμείς από Ελλάδα της αλληλεγγύης, της ανθρωπιάς και του ορθού λόγου γίναμε μέσα σε λίγους μήνες παράδειγμα προς αποφυγή. Ας δούμε την αντίθετη πλευρά.
Η μεγαλύτερη συνεχής θρησκευτική λειτουργία πραγματοποιήθηκε στην Ευαγγελική Εκκλησία Μπέθελ στη Χάγη στα τέλη του 2018. Μια αρμενική οικογένεια που ζούσε στη χώρα για πολλά χρόνια, αλλά είχε απορριφθεί το αίτημά της για άσυλο, βρήκε καταφύγιο στο εκκλησία τον Οκτώβριο του 2018. Η λειτουργία διήρκεσε 97 ημέρες και 1.000 ιερείς πήραν μέρος. Ενας παλαιός ολλανδικός νόμος απαγορεύει στην αστυνομία να διακόπτει τις εκκλησιαστικές λειτουργίες. Η συνεχής λειτουργία προστάτευσε την οικογένεια. Στις 28 Ιανουαρίου 2019, η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επιτραπεί η παραμονή στην οικογένεια και σε 630 παρόμοιες περιπτώσεις. Σε μια παρόμοια ιστορία, η Francisca Lino, μια Μεξικανή μητέρα έξι παιδιών, αναζήτησε καταφύγιο σε μια εκκλησία του Σικάγου για να αποφύγει την απέλαση το 2017.
Εζησε στην εκκλησία τέσσερα χρόνια έως ότου μορατόριουμ του Μπάιντεν στις απελάσεις τής επέτρεψε να γυρίσει στο σπίτι της το 2021.
Οι δύο αυτές ιστορίες μάς φέρνουν στο μυαλό το 2015 και 2016. Τότε που η Ελλάδα ήταν στις πρώτες σελίδες των ευρωπαϊκών εφημερίδων γιατί οι γιαγιάδες της Συκαμιάς, ο φούρναρης της Κω, ο βοσκός της Λήμνου έσωζαν ζωές και την τιμή της Ευρώπης. Σήμερα ο διεθνής Τύπος περιγράφει πως η σκληρότητα των ελληνικών αρχών οδηγεί τους πρόσφυγες να αποφεύγουν τα νερά μας, φοβούμενοι την Ελλάδα περισσότερο από τον πνιγμό, και τη χώρα σε συνεχείς καταδίκες.
Ανέκαθεν οι πόλεις, παρά τα κράτη, αποτέλεσαν τον πραγματικό χώρο ασύλου και προστασίας των διωκόμενων. Πριν από την εμπέδωση της κρατικής κυριαρχίας, οι πόλεις της Ιταλίας και αργότερα οι χανσεατικές πόλεις στη Βόρεια Θάλασσα, μήτρες της ευρωπαϊκής αστικοποίησης, έδιναν άσυλο σε διωκόμενους. Η «πόλη-άσυλο» αναγνωρίζει ότι η εγκατάσταση και αφομοίωση προσφύγων και μεταναστών γίνεται στον αστικό ιστό, εκεί που η ανωνυμία και η προστασία της ιδιωτικότητας επιτρέπουν στους τραυματισμένους πρόσφυγες να αποκτήσουν σταδιακά τα απαραίτητα θεμέλια για μια ζωή στην ξενιτιά που προορίζεται να γίνει δεύτερη πατρίδα.
Αλλά με την παγίωση της κρατικής κυριαρχίας και επικράτειας στη νεωτερικότητα, το άσυλο, που τώρα ονομάζεται «πολιτικό», έγινε προνόμιο και ένδειξη της κυριαρχίας του κράτους, εργαλείο ιδεολογικών αντιπαλοτήτων. Η περίφημη Συνθήκη της Γενεύης για τους Πρόσφυγες είναι κλασικό δημιούργημα του Ψυχρού Πολέμου. Ισχύει μόνο στην Ευρώπη (επεκτάθηκε στην υφήλιο μόλις το 1967) και έχει σαφές ιδεολογικό πρόσημο. Εισάγεται για να επιτραπεί η αποδοχή στη Δύση των διωκόμενων από τα νεοσύστατα κομμουνιστικά καθεστώτα. Αυτός είναι και ο λόγος που οι προβλέψεις του αναφέρουν ως λόγο απόδρασης από το κράτος της ιθαγένειας, τις πολιτικές, ιδεολογικές ή θρησκευτικές διώξεις του αιτούμενου άσυλο αποκλείοντας άλλους λόγους που οδηγούν στη φυγή. Επιβάλλουν επίσης την εξατομικευμένη διαδικασία εξέτασης της αίτησης, αποκλείοντας έτσι όσους αφήνουν τη χώρα τους για να βελτιώσουν τη ζωή τους. Το άσυλο γίνεται λοιπόν νομικός θεσμός, αλλά από την άλλη περιορίζεται και ως προς την έκταση και την έντασή του.
Το 1994, μεγάλοι διανοούμενοι, όπως ο Ντεριντά, ο Μπουρντιέ, η Μόρισον, ο Ρούσντι, ίδρυσαν ένα σύγχρονο δίκτυο «πόλεων ασύλου» που προστάτευε κυνηγημένους καλλιτέχνες και συγγραφείς. Την ίδια παράδοση γενικεύουν επτά αμερικανικές πολιτείες και εβδομήντα «πόλεις-καταφύγια» (sanctuary cities). Τοπικοί κανονισμοί απαγορεύουν στους πολιτειακούς και δημοτικούς υπαλλήλους να συνεργάζονται με τις ομοσπονδιακές αρχές μετανάστευσης και να εκτελούν αιτήματα σύλληψης μεταναστών χωρίς έγγραφα. Στην Ευρώπη, 80 πόλεις όπως η Βαρκελώνη, το Αμστερνταμ, το Βερολίνο και η Γλασκόβη, υποδέχονται αιτούντες άσυλο. Χρησιμοποιώντας δημοτικούς κανονισμούς και νομικά κενά επεκτείνουν την κοινωνική πρόνοια σε όσους διώκει το κράτος. Οι κυβερνήσεις και οι Βορίδηδες αντιπαθούν βέβαια τους πρόσφυγες και μετανάστες. Ο Τραμπ μισούσε τις πόλεις-καταφύγια και προσπάθησε να τις ποινικοποιήσει· τώρα θέλει να τις καταργήσει.
Οι πόλεις μας μπορούν να γίνουν καταφύγια και χώροι εγκατάστασης των νέων Δαναΐδων. Πρέπει να φροντίζουν για την ένταξη, συνύπαρξη και εξίσωση, όπως ορίζουν οι αξίες της ηθικής και της αλληλεγγύης. Πόλεις που γνώρισαν στο παρελθόν και σήμερα το δράμα της προσφυγιάς μπορούν να γίνουν χώροι υποδοχής των νέων ικέτιδων. Η Λέσβος, η Σάμος, η Νέα Σμύρνη, ο Πειραιάς, η Καβάλα πρέπει να πάρουν πρωτοβουλία για μια Διεθνή Πόλεων Ασύλου. Γιατί το πρόσωπο του άλλου που υποφέρει είναι αυτό που βρίσκεται πίσω από την ταυτότητα καθενός μας.
*Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας