Ανδρέας Χ. Ζούλας, ο –και– μεταφραστής αρχαίων συγγραφέων
Ο Ανδρέας Χ. Ζούλας υπήρξε δημοσιογράφος –συνταξιούχος πλέον– ρεπόρτερ, πολιτικός συντάκτης, σχολιαστής αθηναϊκών εφημερίδων, αρχισυντάκτης της «Καθημερινής» και του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, καθώς και παραγωγός ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών εκπομπών.
Οντας δημοσιογράφος υπήρξε, το 1975, μέλος της Απεργιακής Επιτροπής που εξέδωσε την εφημερίδα «Αδέσμευτη Γνώμη», η οποία κατατάραξε το τότε εκδοτικό κατεστημένο.
Παράλληλα ασχολείται –ειδικότερα από τότε που συνταξιοδοτήθηκε– με τη μετάφραση αρχαίων θεατρικών έργων. Ηδη έχουν εκδοθεί σε βιβλία: «Αισχύλου Τραγωδίαι», «Σοφοκλέους Τραγωδίαι», «Αττική Κωμωδία» κ.ά. Πρόσφατα εκδόθηκαν σε καλαίσθητο «πακέτο» πέντε «Μενάνδρου Κωμωδίαι» (αυτές που μπορούν να παιχτούν, δεδομένου ότι καμία από τις πάνω από 100 κωμωδίες που έγραψε ο Μένανδρος δεν έχει διασωθεί ολόκληρη), ήγουν: «Δύσκολος», «Σαμία», «Επιτρέποντες», «Ασπίς» και «Περικειρομένη».
Από μαθητής
«Παρά τη μεγάλη αυτή παραγωγή [ο Μένανδρος] δεν νίκησε παρά μόνο σε οκτώ θεατρικούς αγώνες», γράφει «Αντί εισαγωγής» ο Ζούλας. «Ο σύγχρονός του Φιλήμων, αρκετά μεγαλύτερος στην ηλικία, άρεσε περισσότερο στο κοινό της εποχής. Αλλά ο Μένανδρος είχε σαφή επίγνωση της αξίας και της υπεροχής του, άποψη που συμμερίζονταν και οι σύγχρονοί του ειδικοί στα θεατρικά πράγματα και τη θεατρική τέχνη.
»Η επίγνωση της υπεροχής του όμως φαίνεται δεν μετρίαζε τη θλίψη του Μενάνδρου για τις επ’ αυτού νίκες που σημείωνε ο Φιλήμων. Λέγεται σχετικώς ότι κάποτε είπε στον μόλις νικήσαντα σε θεατρικό αγώνα Φιλήμονα: “Πες μου ειλικρινά, Φιλήμων, γιατί δεν κοκκινίζεις από ντροπή όταν με νικάς;”» (που επέλεξα και ως τίτλο για το παρόν κείμενο, ως διαχρονική… αξία).
Το πρώτο αρχαίο κείμενο που μετέφρασε ο Ζούλας ήταν η τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη», ενώ ακόμη ήταν μαθητής. Λίγα χρόνια αργότερα άρχισε τη μετάφραση της «Λυσιστράτης», χωρίς να την ολοκληρώσει: «Τα δυο αυτά κείμενα δούλεψα εξ αρχής μετά τη συνταξιοδότησή μου, το 2001, επιτυγχάνοντας πλήρη αντιστοιχία στίχων Αρχαίου Κειμένου - Μετάφρασης. Συνέχισα με τις “Βάκχες” του Ευριπίδη, πρώτα, και μετά με τον “Προμηθέα Δεσμώτη” του Αισχύλου, ώστε να έχω ένα έργο από κάθε δημιουργό.
»Στο τελευταίο αυτό έργο επεχείρησα και πέτυχα όχι μόνο την αντιστοιχία στίχων, αλλά και την ισοσυλλαβία, δηλαδή ο στίχος της μετάφρασης να έχει ακριβώς τον ίδιο αριθμό συλλαβών με τον μεταφραζόμενο στίχο του αρχαίου κειμένου».
Οι άλλοι
Είχε, καθώς αποφάσισε ν’ ασχοληθεί με τη μετάφραση, σταθεί σε άλλες παρεμφερείς μεταφράσεις;
«Οταν άρχισα να μεταφράζω, τα έργα αυτά τα γνώριζα πολύ καλά, καθώς επί χρόνια τα χαιρόμουν από φιλολογικές μεταφράσεις τους, οι οποίες με διευκόλυναν να αντιληφθώ το αρχαίο κείμενο και την ομορφιά του. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά με τις πολλές φιλολογικές και ιστορικές παραπομπές τους με καθοδηγούσαν να αναπλάθω την εποχή της δημιουργίας τους. Πράγμα εξαιρετικά σημαντικό, καθώς σε κεντρίζει να θέσεις και να απαντήσεις στο κύριο και καθοριστικό για την κατανόηση κάθε έργου ερώτημα που έπρεπε να θέσω ως μεταφραστής: “γιατί” έγραψε το συγκεκριμένο έργο ο δημιουργός».
Eύλογο το ερώτημα, γιατί αντί να γίνει δημοσιογράφος (είναι πτυχιούχος πολιτικών επιστημών του Παντείου) δεν έγινε φιλόλογος;
«Συχνά διερωτώμαι αν θα ήταν καλύτερα για μένα να είχα ακολουθήσει σταδιοδρομία φιλολόγου και όχι δημοσιογράφου. Τελικά, όμως, νομίζω ότι αν συνέβαινε αυτό, αφενός δεν θα έκανα τις μεταφράσεις όπως τις επεχείρησα και τις ολοκλήρωσα, και αφετέρου δεν θα είχα τη δημοσιογραφική σταδιοδρομία, που, εκτός των άλλων, με προίκισε –για τη συγκεκριμένη ενασχόληση με τη μετάφραση– με μια πολυδουλεμένη, με γνώμονα τον σεβασμό των εννοιών και του αναγνώστη μου γλώσσα».
Εχει κάποια από τις μεταφράσεις του ανεβεί στη σκηνή;
«Μέχρι στιγμής, με εξαίρεση μία “από αναλογίου” παράσταση της “Αντιγόνης”, δεν έχει ανεβεί κανένα έργο σε μετάφρασή μου. Αισιόδοξος όμως και… ενθουσιώδης, ευελπιστώ πάντα για το μέλλον»…
Και η συνέχεια;
«Τρέχουσα ασχολία μου είναι τώρα το δούλεμα των μεταφράσεών μου, με προοπτική το Διαδίκτυο. Τους τελευταίους μήνες επιμελήθηκα της έκδοσης των πέντε κωμωδιών του Μενάνδρου. Συνεκδότης είναι ο Δήμος Κηφισιάς (τόπος γέννησης και διαμονής του Μενάνδρου) και ο δημοτικός Πολιτιστικός και Αθλητικός Οργανισμός “Δ. Βικέλας”, στους οποίους παραχώρησα το δικαίωμα να εκδίδουν το έργο οποτεδήποτε, αυστηρώς εκτός εμπορίου, και να το διαθέτουν δωρεάν και “τιμής ένεκεν”».
στο πλαίσιο
Επταήμερο καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, από χθες ώς την ερχόμενη Πέμπτη, ώρα 8 μ.μ., οργανώνει ο Δήμος Αγίας Παρασκευής στο ένδοξο κτήμα (και τη βίλα) Ιόλα (Δημοκρατίας 8). Κηρυγμένο το 1998 από το υπουργείο Πολιτισμού διατηρητέο ιστορικό μνημείο (αφού είχε δυστυχώς λεηλατηθεί), αποκτήθηκε το 2007 από τον Δήμο Αγίας Παρασκευής (πριν καταστραφεί εντελώς), προχωράει ήδη στην ανάπλασή του με χρήματα από το ΕΣΠΑ, με στόχο την ανάδειξη σε πολιτιστικό πόλο. Οι εκδηλώσεις, με δωρεάν είσοδο, περιλαμβάνουν θέατρο, μουσική, κινηματογράφο. Από κοντά, το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (Θεσσαλονίκη) ετοιμάζει αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Ιόλα, από τον επικείμενο Οκτώβριο ώς τον Ιανουάριο. Περισσότερα στις οικείες στήλες.
Δεν κατάφερα να παρακολουθήσω τις «Θεσμοφοριάζουσες» στην Επίδαυρο, τις πρόλαβα όμως την περασμένη Τετάρτη σ’ ένα κατάμεστο Ηρώδειο, με το κοινό ν’ απολαμβάνει την παράσταση, δικαιώνοντας τα παινέματα που ήδη έχει εισπράξει: για τη σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, τη μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα, τη μουσική του Νίκου Κυπουργού και τους λοιπούς συντελεστές. Δικαιότατα. Γιατί πολύ έχει δεινοπαθήσει τα τελευταία χρόνια ο Αριστοφάνης.
Μια και ο λόγος για τον Θεοδωρόπουλο, η ενασχόλησή του με το Ελληνικό Φεστιβάλ δεν φαίνεται να περιορίζει τη δραστηριότητά του στο προσωπικό του Θέατρο του Νέου Κόσμου, που φέτος συμπληρώνει αισίως είκοσι χρόνια δημιουργικής παρουσίας. Πλούσιο το πρόγραμμα της νέας περιόδου που ανακοινώθηκε, με εκλεκτές συνεργασίες και ανοίγματα σε συγγενείς θεατρικούς χώρους. Συνοδοιπόρος, ο γιος του Θεοδωρόπουλου Μίλτος Σωτηριάδης (έχει επιλέξει το επίθετο της μητέρας του), που έχει αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του θεάτρου.
ΚΑΙ… Τσάμπα οράματα…
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας