Ο γνωστός - και ο πιο γνωστός...

«Ουδείς αναντικατάστατος» –το γνωστό απόφθεγμα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι –δικοί μας και ξένοι– που όταν «φεύγουν» είναι αναντικατάστατοι (σε όλους τους χώρους). Ενας απ’ αυτούς και ο σκηνοθέτης Θόδωρος Αγγελόπουλος, ο οποίος έφυγε αναπάντεχα από τη ζωή, καθώς εργαζόταν για τη νέα του ταινία («Η άλλη θάλασσα»), πριν από δέκα χρόνια – 24 Ιανουαρίου 2012, στα 77 του.

Ελαχε να τον γνωρίσω, καλοκαίρι του 1964, όντας νεοσσός στη δημοσιογραφία, στο καλλιτεχνικό τμήμα της εφημερίδας της Αριστεράς «Δημοκρατική Αλλαγή». Στο ίδιο τμήμα, βασικοί συντάκτες η (και υπεύθυνη του τμήματος) Τώνια Μαρκετάκη και λίγο αργότερα ο Βασίλης Ραφαηλίδης συν μερικοί άλλοι συνεργάτες, κυρίως κινηματογραφιστές, οι οποίοι είχαν σπουδάσει εδώ και στο εξωτερικό και βιοπορίζονταν ως κριτικοί και μεταφραστές. Από επαγγελματίες δημοσιογράφους, η Βεατρίκη Σπηλιάδη και ο Φώντας Λάδης. Κι επειδή έχω αναφερθεί στο παρελθόν σ’ αυτή την περίοδο, θα σταθώ, όπως προανέφερα, στον Θόδωρο Αγγελόπουλο, που τίποτα τότε δεν προοιωνιζόταν τον αναγνωρισμένο διεθνώς σκηνοθέτη του κινηματογράφου. Το πιο σημαντικό, ότι αντλούσε τη θεματογραφία του από την Ελλάδα, εννοώντας να δουλεύει –και να επιβληθεί– παρά τις όποιες αντιξοότητες, ελληνικά.

Εχουν γραφτεί και ειπωθεί πολλά για τον ίδιο και το έργο του. Ενα απ’ αυτά, το βιβλίο του συγγραφέα και ερευνητή Κωνσταντίνου Αν. Θεμελή «Θόδωρος Αγγελόπουλος – Το παρελθόν ως ιστορία, το μέλλον ως φόρμα» (εκδ. Υψιλον, 1998). Ενα βιβλίο, κατά την εκτίμησή μου, άκρως κατατοπιστικό για το έργο και την προσωπικότητα του Αγγελόπουλου, με στοιχεία, εκτενή συνέντευξη του συγγραφέα με τον σκηνοθέτη, φωτογραφίες. Από εκεί και κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα – για να μην πέσω στα ίδια.

Τα μακρινά πλάνα

● Είναι γνωστό ότι οι ταινίες του Αγγελόπουλου χαρακτηρίζονται από μακρινά πλάνα. Εξ ου και η ερώτηση του Θεμελή, όχι στον σκηνοθέτη, αλλά στον οπερατέρ, συνεργάτη και φίλο του Γιώργο Αρβανίτη: «Είστε άνθρωπος με πολύ χιούμορ. Θυμάστε κάποιο σπαρταριστό επεισόδιο από κάποιο γύρισμα;». Και η απάντηση του Αρβανίτη: «Οπως ξέρετε, ο Αγγελόπουλος τραβάει πολύ μακρινά πλάνα. Τόσο μακρινά που μπορεί να κάθεσαι στο σινεμά, δίπλα δίπλα με τους ηθοποιούς που παίζουν στην ταινία και να μην τους γνωρίσεις στο τέλος. Κάποτε λοιπόν, αφού είχα στήσει την κάμερα για το γύρισμα, πήρα ένα ζευγάρι κιάλια και κοίταζα. Κάποια στιγμή με ρωτάει ο Θόδωρος: “Τι κοιτάς;”. “Ψάχνω να βρω τους ηθοποιούς”, του λέω».

● Είναι επίσης γνωστό ότι από τις ταινίες του Αγγελόπουλου απουσιάζουν ο ήλιος και γενικώς η καλοκαιρία. Εξ ου και η ερώτηση του Θεμελή στον σκηνοθέτη: «Ποια εποχή του χρόνου σας αρέσει;» Και η απάντηση: «Τώρα που το σκέφτομαι, μ’ ερεθίζει πάρα πολύ ο μαλακός βροχερός καιρός. Ας πούμε το φθινόπωρο. Οι πρώτες βροχές του φθινοπώρου είναι τα πιο ερεθιστικά πράγματα. Θυμάμαι κάποια φορά που ήμασταν εδώ (σ.σ. στο γραφείο του) με τον Γιώργο (τον Αρβανίτη) κι άρχισε να βρέχει έξω. Ωρα απογευματινή κι έπεφτε μια μαλακιά ήπια βροχή. Δεν είχε πολλή κίνηση έξω. Γύρισα και κοίταξα, όπως μιλούσαμε, τη βροχή. Λέω: “Βρέχει. Ωρα για γύρισμα”» (…)

Με τον Κατράκη

Στο σημείο αυτό θα προσθέσω και μια προσωπική μαρτυρία σχετική με τη συνεργασία που είχε ο Αγγελόπουλος με τον Μάνο Κατράκη: Ηταν καλοκαίρι του 1984, όταν συναντηθήκαμε στο σπίτι κοινών φίλων κάπου στη Λακωνία. Οπου κάποια στιγμή ζήτησε να βγούμε έξω για έναν περίπατο προς τη θάλασσα. Είχε τελειώσει τη συμμετοχή του στο γύρισμα της ταινίας του Αγγελόπουλου «Ταξίδι στα Κύθηρα», που κατέγραψε την υπέροχη φιγούρα του. Μια δουλειά που ωστόσο, ομολογούσε, τον είχε ταλαιπωρήσει. Δεν είχε δει την ταινία και αναρωτιόταν τι θα είναι: «Δεν ήξερα τι ακριβώς έκανα. Υπάκουα μόνο στις εντολές του Αγγελόπουλου: Κάνε ετούτο, κάνε εκείνο. Και να μην ξέρω από πού μ’ έπαιρνε η κάμερα, γιατί δεν έβλεπα ποτέ να είναι κοντά μου. Ασε που μερικές ημέρες τον χάναμε. Κλεινόταν κάπου και δεν ξέραμε τι έκανε. Το άσχημο για μένα είναι εκείνη η σκηνή όπου εγώ ήμουν σε μια βάρκα και ξαφνικά πιάνει μια νεροποντή και με κάνει παπί. Ο Αγγελόπουλος με είχε διαβεβαιώσει ότι το βρέξιμο θα ήταν εικονικό, αλλά ξαφνικά άρχισε από αυτό το πράγμα να πέφτει νερό - καταρράκτης κατά πάνω μου. “Τι είναι αυτό που μου έκανες;” του λέω τρέμοντας. “Με συγχωρείς, αλλά έτσι έπρεπε να γίνει”, απαντάει. Αρρώστησα για μέρες – πώς δεν πέθανα... Μου λιγόστεψε τη ζωή»… Οταν όμως είδε την ταινία, που ήταν και η τελευταία του, μαλάκωσε – ήταν μια αποζημίωση για την ταλαιπωρία του. Εφυγε από τη ζωή λίγους μήνες μετά τη συνάντησή μας – 2 Σεπτεμβρίου 1984, στα 75 του, από καρκίνο στον πνεύμονα.

● «Πιέσατε όμως πολύ τον κύριο Κατράκη», παρατηρεί ο Θεμελής στην εκτενή συνέντευξή του με τον σκηνοθέτη. Και η απάντηση του Αγγελόπουλου: «Ε, κάποιες στιγμές μπορεί να πίεσα λίγο παραπάνω γιατί πιέζανε τα γεγονότα. Αυτή η βροχή είναι ψεύτικη, κατασκευασμένη. Αλλά ήθελα λίγο συννεφιασμένο ουρανό – να μην έχω ήλιο και βροχή. Καθίσαμε ένα μήνα στη Θεσσαλονίκη περιμένοντας να βρέξει και δεν έβρεξε και ήταν οι εφιαλτικότερες μέρες της ζωής μου. Κινδύνευα να τιναχτώ οικονομικά στον αέρα. Εχασα τα φεστιβάλ –η ταινία ήταν να βγει το ’83 και βγήκε ένα χρόνο μετά–, ο Ιταλός ηθοποιός πήγαινε κι ερχότανε γιατί είχε δουλειά στο θέατρο κ.λπ. Ολα αυτά τα πράγματα είχαν δημιουργήσει μια κατάσταση ασφυκτική και βεβαίως δημιουργήθηκαν κάποιες οξύτητες, οι οποίες ήταν μοιραίο να δημιουργηθούν μέσα σ’ αυτή τη δυστυχία που είχε πέσει. Πρέπει όμως να πω πως όταν έφερα τον Μάνο στις Κάννες για να δει την ταινία, στη διάρκεια της προβολής είχε συγκινηθεί πάρα πολύ. Εσκυψε και μου είπε: “Νομίζω ότι είναι το καλύτερο πράγμα που έχω κάνει”»…

ΣΗΜ. Είχα ολοκληρώσει το παρόν κείμενο, όταν πληροφορήθηκα ότι στο θανατικό που έχει πέσει προστέθηκε και ο Αλέκος Φασιανός. Για ποιον να πρωτογράψω; αναρωτήθηκα, καθώς κινδυνεύω να εκληφθώ ως άτυπος συντάκτης «Γραφείου Τελετών». Κάποια στιγμή, ωστόσο, θ’ αναφερθώ διεξοδικά στον Φασιανό, που εκτιμούσα ως σπουδαίο καλλιτέχνη, με τον οποίο, επιπλέον, με συνέδεαν κοινές μνήμες.