«Να εκβληθώσι και να καιώσι»!…

Εκατό χρόνια από «Τα Ψηλά Βουνά», το πρώτο σχολικό ανάγνωσμα

Ανήκω σε μια γενιά που, όντας μαθητής, ήμουν υποχρεωμένος να γράφω τις σχολικές εκθέσεις στην καθαρεύουσα, που ήταν η επίσημη κρατική γλώσσα, αλλά να μιλάω (χωρίς δεσμεύσεις) στη δημοτική.

Ηταν το 1918 (πριν εκατό χρόνια), όταν επί κυβερνήσεως Ελευθερίου Βενιζέλου έγινε η πρώτη απόπειρα να εισαχθούν στα σχολεία αναγνώσματα στη δημοτική –μεταξύ άλλων «Τα Ψηλά Βουνά» του Ζαχαρία Παπαντωνίου (1877- 1940). Ενα αναγνωστικό (για τη Γ’ Δημοτικού) που αναφέρεται στις εμπειρίες 25 μαθητών που τελείωναν το σχολείο, από τη διαβίωσή, με την άδεια των γονέων τους, στα βουνά της Ευρυτανίας. «Εθέσαμε σήμερα τα θεμέλια ενός μεγάλου έργου για την υπεράσπιση της δημοτικής στα σχολεία. Εύχομαι να έλθει εις πέρας για το καλό του έθνους», δήλωσε ο πρωθυπουργός.

Το οποίο καλό δεν προέκυψε, καθώς τρία χρόνια αργότερα, με την εκλογική ήττα του Βενιζέλου (1920), η νέα φιλομοναρχική κυβέρνηση αποφάνθηκε (στην καθαρεύουσα πλέον) «να εκβληθώσι πάραυτα εκ των σχολείων και να καιώσι [!] συμφώνως προς τους νόμους τα αναγνωστικά βιβλία». Και ακόμη: «Να καταδιωχθώσι ποινικώς οι υπαίτιοι των προς διαφθοράν της ελληνικής γλώσσης και παιδείας τελεσθέντων πραξικοπημάτων» [!]

Υπέρ και κατά

Αξίζει να μεταφέρω μερικές αντιδράσεις υπέρ και κατά. Οι πρώτες:

■ Κωστής Παλαμάς: «Συγχαίρω το κράτος διότι μας έδωκεν εν μικρόν (μικρόν τάχα;) αριστούργημα».

■ Παύλος Νιρβάνας: «Πόση ζωή, πόση ποίησις, πόση χάρη κατοικεί εκεί μέσα! Δεν ηξεύρω τι περισσότερον και τι ωραιότερον θα ημπορούσε να επιθυμούσε κανείς ως αναγνωστικόν βιβλίον».

■ Ανδρέας Τραυλαντώνης: «Από “Τα Ψηλά βουνά” αναβλύζει μια ζωή θερμή και πάλλουσα, μια άδολη και βαθειά ελληνικότης πηγάζουσα εξ αυτών των πραγμάτων».

■ Βλάσης Γαβριηλίδης: «“Τα Ψηλά Βουνά” αποτελούν την μεγάλην εκπαιδευτικήν μας επανάστασιν. Δεν είναι μόνο παιδαγωγικόν βιβλίον αλλά λογοτεχνικό αριστούργημα».

■ Στέλιος Σπεράντζας: «“Τα Ψηλά Βουνά” είναι από τα βιβλία που ξυπνούν τους λαούς και τους κάνουν μεγάλους».

Και οι ισχυροί πολέμιοι του εγχειρήματος:

● Α. Σκιάς (πανεπιστημιακός καθηγητής): Αναφερόμενος στη γλώσσα του βιβλίου, χαρακτηρίζει «βδελυράς και βωμολόχους αστειότητας τας οποίας ασμένως μεταχειρίζονται οι μόρτες, οι χασισοπόται, οι λωποδύται και εν γένει οι φαυλόβιοι» [!]

● Γ. Ν. Χατζιδάκις (επίσης πανεπιστημιακός): «Αναγιγνώσκουν οι μικροί μαθηταί καθ’ όλον το έτος περί ποιμένων, περί ορέων κ.λπ. […] Ουδεμία αρετή ή ηθική αρχή δεν εξαίρεται […] Επειτα, περί των μεγάλων ιδανικών της πατρίδος, της θρησκείας, ουδείς γίνεται λόγος […] Οι μαθηταί ούτε πρωί, ούτε εσπέρας, ούτε προ του φαγητού ούτε μετ’ αυτό προσεύχονται».

Να επισημάνω ότι «Τα Ψηλά Βουνά» εξακολουθούν να αποτελούν ένα από τα πιο υποδειγματικά σχολικά -και όχι μόνο- αναγνώσματα. Το 1964, επί κυβερνήσεως Γεωργίου Παπανδρέου, έγινε απόπειρα, με τη μεταρρύθμιση του Ευάγγ. Παπανούτσου, να καθιερωθεί η δημοτική, που κράτησε όμως μόλις έναν χρόνο. Για να νομοθετηθεί πλέον και στην πράξη, έπειτα από αγώνες, συχνά αιματηρούς, μετά την πτώση της χούντας, από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή και με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Ράλλη, ως η επίσημη γλώσσα στην εκπαίδευση και στο Δημόσιο.

Ανατρέχοντας στο πριν «Τα Ψηλά Βουνά» παρελθόν, να μνημονεύσω «Το ταξίδι μου» του Γιάννη Ψυχάρη (1854 – 1929), ηγετικής μορφής στον αγώνα για την επίλυση του γλωσσικού, που κυκλοφόρησε το 1888 (πριν 130 χρόνια δηλαδή – άλλη μια επέτειος), ο οποίος είχε αποφανθεί ότι «γλώσσα και πατρίδα είναι το ίδιο».

Και να κλείσω με το τέλος των εμπειριών που απέκτησαν τα παιδιά από τη διαβίωσή τους στα «Ψηλά Βουνά», καθώς αναπτύσσονται στα 80 μικρά κεφάλαια του βιβλίου:

«Οι μικροί ταξιδιώτες που κατεβαίνουν από το Χλωρό δεν είναι οι ίδιοι που είχαν ανεβεί εδώ κι ενάμιση μήνα […] Είδαν τη μεγάλη πλάση, που εκείνοι δεν την ήξεραν, και μέσα σ’ αυτή έζησαν μονάχοι τους μέρες και νύχτες. Είδαν το βουνό, βράχηκαν στα ποτάμια που βροντούν, πάτησαν τους στοιχειωμένους βράχους κι έμαθαν να κινδυνεύουν ο ένας για τον άλλον».

Σημ. Στοιχεία για το παρόν, εκτός από «Τα ψηλά Βουνά» και «Το Ταξίδι μου», άντλησα από εκτενές αφιέρωμα στον Παπαντωνίου του περιοδικού «Διαβάζω», (τεύχος 265, 15/4/92), και ειδικότερα από το κείμενο της Πόπης Χατζησταυρινού – Εξαρχάκου “Τα Ψηλά Βουνά” του Ζ. Παπαντωνίου μέσα στη δίνη του γλωσσικού ζητήματος».

Στο πλαίσιο

Γόνιμη η διημερίδα που οργάνωσε το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ την περασμένη εβδομάδα (Πέμπτη, Παρασκευή), με θέμα «Η στήριξη εφημερίδων και περιοδικών στην εποχή της κρίσης». Με ομιλητές διευθυντές εφημερίδων, συμπεριλαμβανομένων και ανθρώπων του Τύπου από το εξωτερικό. Και χαιρετισμούς εκπροσώπων από όλα τα κόμματα.

Οπου αναγνωρίστηκε το πρόβλημα και προτάθηκαν λύσεις (όχι μόνο για την επιβίωση αλλά και την ποιότητα του Τύπου), αρκετές από τις οποίες εφαρμόζονται ήδη στο εξωτερικό. Ευνοϊκότατα αποδεκτή η πρόταση του υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής Νίκου Παππά για τη δημιουργία Ταμείου Στήριξης του Τύπου – και να δούμε αν, πώς και πότε...

Τα είκοσι χρόνια λειτουργίας του συμπλήρωσε αισίως το «Θέατρο Νέου Κόσμου» σε μια μάλλον υποβαθμισμένη περιοχή. Και εδραιώθηκε, υπερασπιζόμενο το καλό θέατρο, δίνοντας την ευκαιρία σε νεότερους καλλιτέχνες να εκφραστούν, αποκτώντας ένα διαρκώς διευρυνόμενο απαιτητικό κοινό. Ιδρυτής ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος –που ήδη δρα ως καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελληνικού Φεστιβάλ– με τον γιο του Μίλτο Σωτηριάδη στα ηνία του θεάτρου που δημιούργησε.

«Γλαύκος Θρασάκης», το πιο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Βασίλη Βασιλικού, το πιο αγαπημένο του, κατά τον ίδιο, σε νέα οριστική έκδοση, με επιμέλεια και εισαγωγή του Αρη Μαραγκόπουλου (εκδ. «Τόπος»), που ήταν εκ των ομιλητών στην παρουσίαση του βιβλίου τη Δευτέρα στον «Ιανό». Ενα από τα πιο ογκώδη βιβλία του συγγραφέα (560 σελίδες), με διεθνή ήδη καριέρα. «Πρόκειται γι’ αυτό που ονομάζουμε ώριμο έργο τέχνης. Ο Βασίλης Βασιλικός είναι τεχνίτης κι εδώ θα ανακαλύψετε κομμάτια που θα σας κόψουν την αναπνοή», αποφάνθηκε ο Χαρτ Γουίλιαμς στη The Washington Post. Καίριος.

ΚΑΙ… Να που περνάει των άλλων...