Ουκ εν τω πολλώ…

Ενας ακόμη χρόνος εκπνέει και είθισται να γίνονται οι απολογισμοί, συμπεριλαμβανομένου και του πολιτιστικού, που εν προκειμένω καλύπτουν επαρκώς οι συνάδελφοί του τρέχοντος ρεπορτάζ. Οπότε ελόγου μου θα επιχειρήσω να προσεγγίσω τι έχει συντελεστεί τους τελευταίους καιρούς στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ), τις επιπτώσεις στους επαγγελματικά ασχολούμενους και το κοινό.

Οι παλιότεροι –στους οποίους ανήκω– θα θυμούνται ότι στη δεκαετία του ’60 π.χ., τότε δηλαδή που ο κόσμος ενημερωνόταν κυρίως από τις εφημερίδες, κυκλοφορούσαν ελάχιστες (περί τις 15), με τους εφημεριδοπώλες να τρέχουν, με την «πραμάτεια» τους παραμάσχαλα, διαλαλώντας το, συφοριασμένο κυρίως, περιεχόμενό τους: «Ο βασιλεύς απέθανε!» «Κυβερνητική κρίση!» «Την εσκότωσε ο κακούργος!» «Είναι άσχημα τα πράγματα και φοβερά τα γεγονότα!».

Απαντα κρατικά

Λίγες οι εφημερίδες, τεράστιες οι κυκλοφορίες, ειδικότερα εκείνες που ασκούσαν αντιπολίτευση (πλην, εννοείται, των αριστερών), με τις μισές περίπου να κυκλοφορούν το πρωί και τις άλλες, διά νόμου, μετά τις δώδεκα το μεσημέρι (με τις δεύτερες να φτάνουν στην επαρχία την επομένη). Ενιαία και η τιμή τους («φυλλάδες με μιάμιση δραχμή», τραγουδούσε ο Διονύσης Σαββόπουλος). Κι αν προέκυπτε κάποιο σοβαρό συμβάν, υπήρχαν τα απογευματινά ή βραδινά έκτακτα παραρτήματα των ίδιων εφημερίδων.

Η άλλη πηγή πληροφόρησης ήταν το ραδιόφωνο: το Εθνικό Ιδρυμα Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), η Υπηρεσία Ενημερώσεως Ενόπλων Δυνάμεων (ΥΕΝΕΔ), ενώ αργότερα προστέθηκε το Τρίτο Πρόγραμμα, που απευθυνόταν –και εξακολουθεί να απευθύνεται– στο απαιτητικό μουσικόφιλο κοινό. Απαντα κρατικά.

Τα πράγματα άρχισαν ν’ αλλάζουν με την εισβολή της τηλεόρασης – πειραματικά στην αρχή, πιο συστηματικά στη συνέχεια, το 1970, πάντα υπό το κράτος, οπότε εξυπηρετούσε και το χουντικό καθεστώς. Και η κατάσταση αυτή, διαρκώς βελτιούμενη –κυρίως τεχνικά– κράτησε ώς το 1989, όποτε προέκυψε (ή ενέσκηψε) η ιδιωτική ραδιοφωνία και τηλεόραση. Πράγμα που, αρχικά, έγινε αποδεκτό από το κοινό που είχε μπαϊλντίσει από τον κρατικό μονόλογο.

Η εξέλιξη αυτή είχε πρώτο θύμα τις εφημερίδες, των οποίων η κυκλοφορία άρχισε σιγά σιγά να καταρρέει. Ηδη ωστόσο είχαν αρχίσει κι αυτές να προσαρμόζονται, παίρνοντας το σχήμα της τηλεόρασης, έμφαση στους ισχυρούς τίτλους και στη φωτογραφία. Κι από κοντά οι προσφορές: βιβλία, δίσκοι, εκπτωτικά κουπόνια για αγορές και ό,τι άλλο – κάποια στιγμή μάλιστα έφτασαν να μοιράζουν, διά κλήρου, και διαμερίσματα. Και φτάνουμε στις μέρες μας, με τις εφημερίδες να διαφημίζουν κυρίως τις προσφορές και όχι την ύλη τους. Κι ας προσθέσω ότι ούτω πώς, πάει η δισκογραφία – και ακολουθεί το βιβλίο.

Οι επιχειρηματίες

Το περίεργο ωστόσο είναι ότι μολονότι συρρικνώνεται η κυκλοφορία των εφημερίδων, κάθε τόσο βγαίνουν και άλλες (περί τις 20 μόνο το Σαββατοκύριακο), με τον παραδοσιακό εκδότη-δημοσιογράφο να εξαφανίζεται και να τον διαδέχεται ο επιχειρηματίας (όχι μόνο στις εφημερίδες, αλλά και στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση), για τους δικούς του σκοπούς – και ο οποίος ποσώς σκοτίζεται για τη σωστή ενημέρωση και την ποιότητα.

Συνακόλουθα και η έκπτωση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, με την κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και τις ισχνές –ή και καθόλου– αμοιβές. Να προστεθεί και η άνθηση των ποικίλων μορφών ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, του διαδικτύου, όπου εκτός των άλλων, ο καθένας πλέον μπορεί να αισθάνεται δημοσιογράφος, εκφράζοντας ελεύθερα την όποια άποψή του.

Πράγμα βέβαια θεμιτό σε μια δημοκρατία. Το πρόβλημα είναι τι απομένει στον βομβαρδισμένο πολίτη απ’ ό,τι βλέπει, ακούει, διαβάζει («Ωραίο αυτό που έγραψες, αλλά δεν το θυμάμαι!»).

Πριν από πέντε χρόνια είχα μεταφέρει, από έγκυρη πηγή, στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών που υπάρχουν στη χώρα. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά (και αναρωτιέμαι τι μπορεί να έχει αλλάξει εν τω μεταξύ), λειτουργούν καθ’ άπασα την επικράτεια… 126 τηλεοπτικά κανάλια (εθνικής εμβέλειας, περιφερειακά, τοπικά) και… 933 ραδιοφωνικοί σταθμοί (μιλάμε δηλαδή για ένα παγκόσμιο ρεκόρ).

Τα οποία εκμεταλλεύονται χωρίς άδεια και κανένα αντίτιμο τις συχνότητες, που είναι δημόσια περιουσία. Με την κυβέρνηση να προσπαθεί να βάλει –και να δούμε πώς– κάποια τάξη. Κυρίως, πώς θα υποχρεώσει αυτούς που έχουν συνηθίσει το τζάμπα, να πληρώσουν…

Στο πλαίσιο

«Ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών. Σαν ανύπαρκτο που είναι, δεν χορηγεί ούτε κομματικές ούτε λογοτεχνικές ταυτότητες. Εγώ δεν είμαι μέλος καμιάς Εταιρείας Λογοτεχνών και δεν πρόκειται, λόγου χάρη, να ζητήσω σύνταξη. Αν έτυχε να γράψω κάτι, αυτό είναι μια προσωπική μου υπόθεση και κανείς δεν μου χρωστάει απολύτως τίποτα.

Τη λογοτεχνική μου ταυτότητα εμένα μου τη χορήγησε τον Αύγουστο του 1972 η Γενική Ασφάλεια απαγορεύοντας το βιβλίο μου “Ποιήματα 1941-1971”». Είναι ο Αρης Αλεξάνδρου (1922-1978) και απόσπασμα από αυτοβιογραφικό σημείωμα, που περιλαμβάνεται σε μία από τις 6 εισηγήσεις στη γόνιμη εκδήλωση που του αφιερώθηκε τον περασμένο Απρίλιο στην Κεντρική Βιβλιοθήκη Θεσσαλονίκης. Και φιλοξενούνται, με άλλα ενδιαφέροντα κείμενα, στο νέο τεύχος του περιοδικού «Φρέαρ».

Στην παρουσίαση του βιβλίου του Γιώργου Λιάνη «Στέλιος Καζαντζίδης - Η Φωνή, η Ψυχή, η Ζωή του» (εκδ. Αγκυρα) αναφερόμουν το περασμένο Σάββατο.

Και τώρα, καθώς έχω ολοκληρώσει την ανάγνωσή του, ομολογώ ότι είναι η πληρέστερη καταγραφή του φαινομένου αυτού –ως καλλιτέχνη και ανθρώπου– απ’ όσες έχω διαβάσει (είχα τη δημοσιογραφική τύχη να του πάρω και ελόγου μου μια μεγάλη συνέντευξη για την «Ελευθεροτυπία», 11-12 Ιουλίου 1988). Με μαρτυρίες του βιογράφου και του βιογραφούμενου και όσων τον έζησαν. Ενας ύμνος για τον καλλιτέχνη, αλλά και οι ανθρώπινες αδυναμίες, που κυρίως έπληξαν τον ίδιο.

Ακόμη ένα βιβλίο «για τον Μάνο Λοΐζο» (εκδ. Μετρονόμος), με αναφορές φίλων και συνεργατών. Για τον Μάνο, που έφυγε πριν από 35 χρόνια στα 45 του (απ’ τ’ άδικα), έχοντας ωστόσο προλάβει ν’ αφήσει ένα λαμπρό, ένα ανθεκτικό μελωδικό έργο – βάλσαμο στην ένσαρκη απουσία του.

ΚΑΙ… Merry Christmas to all of you!