Ναζί και ντόπιοι… εθελονταί

Με αφορμή τη νέα ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Το τελευταίο σημείωμα»

Ο Παντελής Βούλγαρης έχει μια καλή σχέση με το κινηματογραφόφιλο κοινό από τότε (μέσα του ’60) που ξεπετάχτηκε –και ξεχώρισε– με τις ταινίες μικρού μήκους «Ο κλέφτης» και «Τζίμης ο τίγρης». Κι αυτό γιατί τα έργα του έχουν στόχο, σαφήνεια, προβληματισμό – εν ολίγοις, δεν περιμένει να μάθει από τον θεατή τι θέλει να πει. Πράγμα που εκτιμώ ότι συμβαίνει και με τη νέα του, μεγάλου μήκους, ταινία «Το τελευταίο σημείωμα».

Ταινία που ερευνά ακόμη μια αιματηρή πτυχή της νεοελληνικής ιστορίας – την εκτέλεση από τους ναζί (αυτούς που θαυμάζουν και μιμούνται οι σύγχρονοι οπαδοί τους), την 1η Μαΐου 1944, 200 πατριωτών.

Ο λόγος αναφέρεται στην ακόλουθη ανακοίνωση (γραμμένη προφανώς από κάποιον ημιμαθή χαφιέ) του κατοχικού διοικητή Ελλάδας (γνωστά βέβαια πράγματα, αλλά ας τα ξαναθυμηθούμε με την ευκαιρία, καθώς οι ναζί ξανασηκώνουν κεφάλι):

«Την 27.4.1944 κομμουνισταί συμμορίαι, παρά τους Μολάους κατόπιν μιας ενέδρας επιθέσεως εδολοφόνησαν ανάνδρως ένα Γερμανόν στρατηγόν και 3 συνοδούς. Πολλοί Γερμανοί ετραυματίσθησαν. Ως αντίποινα θα εκτελεσθεί. 1) Ο τυφεκισμός 200 κομμουνιστών την 1η Μαΐου 1944, 2) Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών, τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάοι προς την Σπάρτην έξωθεν των χωρίων. Υπό την εντύπωσιν του κακουργήματος τούτου Ελληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς».

Οπως καταφαίνεται, οι κατακτητές ήθελαν τους υπόδουλους υποτακτικούς, φοβισμένους, αδρανείς –έρμαιο των βουλήσεών τους– όπως αρκετοί ημέτεροι συμπατριώτες, προσδοκώντας να τους απελευθερώσουν οι άλλοι. Οπως επίσης καταφαίνεται, στον τιμωρό διοικητή δεν αρκούσαν, για την απώλεια των τεσσάρων ναζί ως αντίποινα οι 200, ήταν και οι πολίτες που βρέθηκαν στον δρόμο, ενώ υπήρξαν και «Ελληνες εθελονταί», που εφόνευσαν… αυτοβούλως 100 άλλους κομμουνιστάς! Ακρως αποκαλυπτική, για τη δράση των ντόπιων συνεργατών, η κατοχική ανακοίνωση.

Για την κτηνώδη αυτή αντίδραση, και ειδικότερα για την εκτέλεση των 200 και την ηρωική στάση του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, του πολύτιμου και σ’ αυτούς γερμανομαθούς διερμηνέα, που είναι και το κύριο πρόσωπο στην ταινία του Βούλγαρη, έχουν γραφτεί πολλά.

Θα σταθώ σε τρία σχετικά αποσπάσματα από ισάριθμα κείμενα λογοτεχνών μας:

Θέμος Κορνάρος (από το βιβλίο του «Στρατόπεδο Χαϊδαρίου» -από το οποίο πέρασε κι αυτός και επέζησε):

Είναι η στιγμή που ο Σουκατζίδης αρνείται την προσφορά του Γερμανού διοικητή να εξαιρεθεί από την εκτέλεση και να πάρει τη θέση του κάποιος άλλος κρατούμενος: «Αυτή τη στιγμή η ψυχή της Ελλάδας εμίλησε. Μόνο αυτή τη στιγμή ενιώσαμε πως η ψυχή αυτή είχε διαλέξει τα δικά της λημέρια να κουρνιάσει και να φυλαχτεί, στα χρόνια του διωγμού και της σκλαβιάς».

Δημήτρης Ψαθάς (από το βιβλίο του «Αντίσταση»): «Βγαίνει ο Ναπολέων. Και ο στρατοπεδάρχης κομπιάζει μπροστά σ’ αυτόν τον ήρωα που μιλά εφτά γλώσσες και δέχεται μέσα στο Χαϊδάρι με θεϊκή γαλήνη τα μαρτύρια και κρατά στις καρδιές των μαρτύρων αναμμένη τη φλόγα της ελπίδας και του αγώνα. – Οχι εσύ, Ναπολέων! –Γιατί όχι εγώ; –Εσύ δεν θα τουφεκιστής. –Και πόσους θα τουφεκίσεις, αν εξαιρεθώ εγώ; –Διακόσιους. – Οχι. Δεν δέχομαι κανένας να μ’ αντικαταστήσει. Είμαι Ελληνας!»

Ελλη Παπαδημητρίου (από το βιβλίο της «Ο κοινός λόγος», τρίτος τόμος) - μαρτυρία της αρραβωνιαστικιάς του Σουκατζίδη:

«Τον είχα δει πριν από 2 μέρες. Είμαστε αρραβωνιασμένοι 8 χρόνια, είχαμε γνωριστεί στην Κρήτη, εκείνος στρατιώτης, εγώ μαθήτρια, η αδελφή μου η Μαρία, λαογράφος, μου τον γνώρισε. Ηταν Μικρασιάτης, είχαν έρθει με την Καταστροφή του ’22. Στο Τμήμα Μεταγωγών στο Ρέθυμνο έγινε ο αρραβώνας, τον παίρνουν για εξορία, μου φόρεσε το δαχτυλίδι της μητέρας του που είχε πεθάνει, το ’χω […] Εκείνο το πρωί βλέπω φάλαγγα ολόκληρη κλούβες, θωρακισμένες, μπρος πίσω, “Πρωτομαγιά, φοβούνται…” Την άλλη μέρα στο προαύλιο παραλάβαινα τα παιδιά, ώρα 8 παρά τέταρτο. Ακούω περνά η καντηλανάφτισσα του ξωκλησιού και λέει βραχνά: “Σκοτώσανε 200 χτες - οι σκύλοι…” “Οχι τον Ναπολέοντα…” είπα μέσα μου. Κλώτσησε η καρδιά μου».

«Η τελευταία σκέψη μαζί σου. Θα ’θελα να σε κάνω ευτυχισμένη. Να βρεις σύντροφο άξιό σου και άξιό μου», της έγραφε στο σημείωμα που έφτασε στα χέρια της.

Στο πλαίσιο

Αυτός ΄Η αυτοί που είχαν τη φαεινή ιδέα της αγοράς από τους επιβάτες των μέσων μαζικής μεταφοράς της ηλεκτρονικής κάρτας, με τον τρόπο που βλέπουμε αυτές τις ημέρες, φαίνεται ότι δεν έχουν πάει σε άλλες χώρες, ώστε να ιδούν πώς λειτουργούν αυτά τα μέσα. Ο αρμόδιος υπουργός ψέλλισε μια συγγνώμη και νομίζει ότι ξόφλησε, ενώ θα έπρεπε να στηθεί επί 4 και 5 ώρες σ’ αυτές τις ατέλειωτες ουρές για να καταλάβει τι διέπραξε.

Αυτό πάντως που προκαλεί εντύπωση είναι η υπομονή, η στωικότητα του κόσμου, που στήνεται αδιαμαρτύρητα με τις ώρες για την απόκτηση της κάρτας – λες και πρόκειται για πολύτιμο, για ανεκτίμητο είδος. Εικόνες, εν τέλει, που μοιάζουν με ουρές δωρεάν διανομής συσσιτίου, αιχμάλωτους πολέμου ή φανατικούς φιλάθλους, προκειμένου να προμηθευτούν εισιτήριο για κάποιο σπουδαίο ντέρμπι. Ολα θα τα ζήσουμε σ' αυτόν τον τόπο.

Οι πιο ευχάριστες αναμνήσεις που συγκρατώ από τα μαθητικά μου χρόνια είναι οι επιδείξεις, κάτι παραστάσεις και οι παρελάσεις στις δύο εθνικές γιορτές. Ηταν οι μέρες που άλλαζε η εικόνα του σχολείου, γινόταν πιο ανεκτό. Γι’ αυτό και εκτιμώ ότι πρέπει να διατηρηθούν οι σχολικές παρελάσεις – και για τα ίδια τα παιδιά, αλλά και για τους γονείς, που έχουν την ευκαιρία να τα καμαρώσουν σε μια ομαδική ανοιχτή επίδοση. Εκείνες που είναι συζητήσιμες είναι οι στρατιωτικές – και λόγω κόστους, αλλά κι επειδή δεν χρειάζεται να γνωρίζουν οι πιθανοί εχθροί μας τι τους περιμένει όταν μας ριχτούν.

ΚΑΙ… Τελικά το «δεν πληρώνω» δεν είναι για τους μη έχοντες, αλλά για τα αφεντικά.