Επικριτές του γαλλικού Μάη

Πενήντα χρόνια μετά τον Μάη του ’68 και η συζήτηση για το νόημα και τον χαρακτήρα εκείνης της εξέγερσης δεν έχει τελειωμό. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξης του Γάλλου φιλοσόφου Σερζ Οντιέ, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «L’ Obs».

♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦

• Πώς κρίνετε την ιδέα σύμφωνα με την οποία το ελευθεριακό πνεύμα που προέκυψε από τον Μάη του ’68 ευνόησε την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού;

Αυτή η ιδέα, πριν απ’ όλα, αποτελεί μέρος μιας ιδεολογικής επίθεσης. Στη ριζική της εκδοχή, καταλήγει να υποστηρίζει εσφαλμένα, όπως πρόσφατα ο Λικ Φερί στην εφημερίδα «Le Figaro», ότι πίσω από το κίνημα του Μάη δεν υπήρχε τίποτε άλλο εκτός από «τις επιταγές της φιλελεύθερης οικονομίας». Κατά τον Φερί, τα ελευθεριακά ήθη ήταν η ρητή προϋπόθεση για την ανάδυση της καταναλωτικής κοινωνίας.

Μετά από τόσους άλλους, ο Φερί, για να στηρίξει αυτή τη θέση, υποστηρίζει ότι σχεδόν όλοι οι αγωνιστές του Μάη μεταστράφηκαν συχνάζοντας στις παμπ, στη show-biz, στις επιχειρήσεις ή στον Σύνδεσμο Βιομηχάνων. Πολλές ιστορικές μελέτες αποδεικνύουν ότι αυτό είναι εσφαλμένο, αλλά η ιδεολογία επιμένει.

• Ποια είναι η προέλευση αυτής της ιδέας;

Πολλές εκδοχές προστίθενται η μια πάνω στην άλλη. Η πρώτη αναφορά σ’ αυτήν την ιδέα ανάγεται στο 1973, με την πένα ενός διανοούμενου του Κομμουνιστικού Κόμματος, του φιλοσόφου Μισέλ Κλουσκάρ –όπως είναι γνωστό, οι Γάλλοι κομμουνιστές δεν είχαν δει με καλό μάτι την επίθεση των «αναρχικών» του ’68, που ήταν πολύ επικριτικοί απέναντι στην ΕΣΣΔ.

Ο Κλουσκάρ χρησιμοποίησε την έκφραση «ελευθεριακός φιλελευθερισμός», για να συνοψίσει την πεποίθησή του ότι η αριστερίστικη αμφισβήτηση ήταν ο δούρειος ίππος μιας φιλελεύθερης οικονομικής μεταβολής: κατά τη γνώμη του, ο ελευθεριακός Μάης του ’68 παρήγαγε μιαν «αγορά της επιθυμίας», η οποία έσωσε τον καπιταλισμό καταστρέφοντας το εμπόδιο στη φιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, που ήταν το έθνος-κράτος. Προτάθηκε η ιδέα ότι τα ελευθεριακά ήθη και ο οικονομικός φιλελευθερισμός ήταν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

Το 1978, ο Ρεζίς Ντεμπρέ, του οποίου η μιντιακή αίγλη ήταν πολύ μεγαλύτερη, προεκτείνει αυτή τη θέση. Ο παλιός σύντροφος του Γκεβάρα, ο οποίος υπογραμμίζει ότι ο Μάης του ’68 δεν ήταν πολύ αιματηρός, λυπάται γι’ αυτό το ηδονιστικό καρναβάλι που έκρυβε μια αντεπανάσταση: η απελευθέρωση των ηθών είχε ιστορικό της ρόλο να προσαρμόσει τη Γαλλία στο αμερικανικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο.

Το κατηγορητήριο του Ντεμπρέ, ο οποίος αργότερα θα ομολογήσει τη συμπάθειά του για τον Ντε Γκολ, θα επαναληφθεί γρήγορα από ένα ρεύμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος (εκείνο του Ζαν-Πιερ Σεβενεμάν), για να καταγγελθεί η «αμερικανική Αριστερά» του Μισέλ Ροκάρ, που προέκυψε από τον Μάη του ’68.

• Αυτή η κριτική όμως δεν προέρχεται μόνον από τους εχθρούς του ’68. Το 1986, στο βιβλίο του «Lettre ouverte à ceux qui sont passés du col Mao au Rotary», ο Γκι Χοκενγκέμ, επαναστάτης αγωνιστής στη διάρκεια του Μάη και μετά τον Μάη, κατηγορεί τους παλιούς συντρόφους του ότι έχουν προδώσει την υπόθεση…

Η πολεμική του Χοκενγκέμ, ο οποίος περιγράφει τους Σερζ Ζιλί, Αντρέ Γκλικσμάν ή Μπερνάρ Κουσνέρ ως κυνικούς πράκτορες του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού, αντανακλά τη σύγχυσή του. Οπως και άλλοι, στα μέσα της δεκαετίας του 1980, είναι εξοργισμένος με την εμπειρία των Σοσιαλιστών στην εξουσία, μετά τη μεταστροφή του Μιτεράν στη «λιτότητα» το 1983.

Πολλοί, απογοητευμένοι από την Αριστερά, θα επαναλάβουν την κριτική του στους «ελευθεριακούς-φιλελεύθερους» υποστηρικτές του Μιτεράν. Οι πλέον καριερίστες από τους αγωνιστές του ’68 είναι οι ιδεώδεις ένοχοι, που κατηγορούνται ότι έκαναν τον Μάη του ’68 εφαλτήριο για να εξαλείψουν την κληρονομιά της Αριστεράς, η οποία είχε ξεπεράσει τη Δεξιά στην αποκατάσταση της «επιχείρησης».

Μια τρίτη φάση αυτής της πολεμικής ξεκινάει τη δεκαετία του 1990, με φόντο την κριτική στη φιλελεύθερη και μεταεθνική Ευρώπη. Δοκιμιογράφοι όπως ο Ζαν-Κλοντ Μισεά βλέπουν στον «πολιτισμικό φιλελευθερισμό» του ’68 την κοιτίδα του υπερφιλελευθερισμού. Ο Μαρσέλ Γκοσέ εντοπίζει στον ατομικισμό του Μάη την εστία μιας φιλελεύθερης και ναρκισσιστικής κοινωνίας.

Η πολεμική εναντίον του Μάη ανθεί στα περιβάλλοντα των οπαδών της εθνικής κυριαρχίας και μάλιστα της αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, καθώς ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ ενσάρκωνε τότε μια γραμμή ευρωπαϊκού φεντεραλισμού. Στο στρατόπεδο της Ακροδεξιάς, ο Ερίκ Ζεμούρ λυπάται που η φιλελεύθερη Δεξιά έκανε παραχωρήσεις στους πρωταγωνιστές του ’68 και εισηγείται έναν αντιδραστικό ιδεολογικό επανεξοπλισμό. Αυτή η ρητορική θα υιοθετηθεί στους λόγους του Νικολά Σαρκοζί κατά την προεκλογική εκστρατεία του το 2007.

• Αυτή η ρητορική, ωστόσο, δεν είναι μόνον ιδεολογική. Τι έχετε να πείτε για την περίφημη θέση του Λικ Μπολτανσκί και της Εβ Σιαπελό, οι οποίοι στο βιβλίο τους «Le Nouvel Esprit du Capitalisme», που δημοσιεύτηκε το 1999, περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο ο νεοφιλελευθερισμός στηρίχτηκε σε στοιχεία που δανείστηκε από την αντικουλτούρα, ξεκινώντας από την προσδοκία των μισθωτών για μεγαλύτερη αυτονομία και ατομική ελευθερία;

Δεν απορρίπτω απολύτως τις αναλύσεις τους, αλλά αυτές δεν αρκούν για να καταλήξουμε - σύμφωνα και με τους ίδιους τους συγγραφείς τους!- σε μιαν ευθεία γραμμή που οδηγεί από το ’68 στον νεοφιλελευθερισμό. Οι αρχιτέκτονες της νεοφιλελεύθερης επανάστασης δεν ήταν προοδευτικοί.

Η Θάτσερ ήταν μια συντηρητική, προσηλωμένη στην αναστήλωση του κύρους της εξουσίας και οπαδός ενός ποινικού κράτους, ενώ ο Ρέιγκαν συσπείρωνε μια αντιδραστική και υπερφιλελεύθερη συμμαχία, η οποία, στο όνομα της «σιωπηλής πλειοψηφίας», υπεράσπιζε την τάξη και τον πατριωτισμό και επετίθετο στα συνδικάτα. Οσο για τους θεωρητικούς του νεοφιλελευθερισμού, αν ο Μίλτον Φρίντμαν μπορούσε να έχει ορισμένες ελευθεριακές αποχρώσεις για το ζήτημα των ναρκωτικών, ο Φρίντριχ Χάγεκ ήταν αλλεργικός απέναντι στους αμφισβητίες.

Ανακυκλώνοντας επιδέξια ορισμένα στοιχεία της αντικουλτούρας, η νεοφιλελεύθερη σκέψη τα αξιοποιεί ως εργαλεία για σκοπούς που δεν ήταν εκείνοι των πρωταγωνιστών του ’68. Καθώς αναμετριούνταν με αντιστάσεις στις επιχειρήσεις κι έπειτα με την κρίση, οι οικονομικές ελίτ είδαν την καπιταλιστική μηχανή να χωλαίνει και κατανόησαν ότι οι παλιές συνταγές «πειθάρχησης» ήταν ανεπαρκείς.

Μετά την κρίση του 1929, ο Ρούζβελτ είχε σώσει τον καπιταλισμό διοικώντας τον με μια ισχυρή δόση παρεμβατισμού. Μετά τον μαρασμό της δεκαετίας του 1970, η «εκμετάλλευση» ορισμένων βλέψεων –όχι όλων!- για δημιουργικότητα και ατομική αυτονομία συνέβαλε σε μιαν αναμόρφωση του παραγωγικού συστήματος· παράλληλα όμως με μια βραχυκύκλωση των εργατικών αγώνων χάρη σε έναν πόλεμο εναντίον του συνδικαλισμού, την ανάπτυξη των υπεργολαβιών, τις μετεγκαταστάσεις των επιχειρήσεων κ.λπ.

Είναι αλήθεια ότι ένας αριθμός ατόμων, που ήταν 20 χρόνων το 1968 και είχαν πάρει μέρος στο κίνημα, μετείχαν στη συνέχεια ενεργά στην ανάπτυξη της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε όλους τους παλιούς συντρόφους τους που συνέχισαν να αγωνίζονται για τις ιδέες τους με άλλες μορφές, πολιτικές αλλά και συνεταιριστικές, υπέρ υποθέσεων όπως το περιβάλλον, οι μετανάστες, η κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία.

Εστιάζοντας στην υποτιθέμενη «προδοσία» ορισμένων ηγετών του Μάη, παραγνωρίζουμε αυτήν τη, σιωπηλή βέβαια, κληρονομιά του ’68.