Σιχτιρίζοντας στις Κυκλάδες

Οι διαλέξεις του Φωκίωνα Καπνίδη, γνωστού και βραβευμένου τροφίμου του Ασύλου Ανιάτως Ψεκασθέντων Ολικής Υστερήσεως άρεσαν πολύ στο αθηναϊκό κοινό τον περσινό χειμώνα, γι’ αυτό προγραμματίστηκε μια σειρά διαλέξεων και εκτός των μητροπολιτικών τειχών.

Κι επειδή κατά τον Βασίλη Παπαβασιλείου «Η Ελλάδα είναι ένα κύμα που στη ράχη του γράφει “Παρ’ όλα αυτά”», η παράσταση «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι» σαλπάρισε για τις Κυκλάδες ανήμερα της Παναγίας, έχοντας τη Μεγαλόχαρη στο πλευρό της…

Οπως πάντα, μαζί με τον σκηνοθέτη η βοηθός του Νικολέτα Φιλόσογλου.

■ Δευτέρα 15 Αυγούστου. Η ολιγομελής ομάδα του «Σιχτίρ» φτάνει στη Νάξο. Ο Μάριος Βαζαίος και ο Στέλιος Κρασανάκης μας περιμένουν στο λιμάνι. «Βρισκόμαστε στο ζενίθ της τουριστικής κίνησης», λένε. «Η Νάξος βουλιάζει από κόσμο και αυτοκίνητα».

Ο Πύργος, ένα αναστηλωμένο μνημείο του 17ου αιώνα, δεσπόζει στον κάμπο της Αγιασσού, στην ενδοχώρα της Νάξου και αποτελεί σημείο αναφοράς της πολιτιστικής δραστηριότητας του νησιού από το 2001.

Μας ξεναγούν στην πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση που φιλοξενούν (μέχρι τις 25 Σεπτεμβρίου) επτά διεθνών καλλιτεχνών: Hiroshi Egami (Ιαπωνία), Mireya Samper, Kristjana Samper (Ισλανδία), Saulius Valius, Diana Radaviciute (Λιθουανία), Δημήτρης Δημητριάδης, Klaus Pfeiffer από την Ελλάδα.

Ολοι αφηγούνται «Νέες Μυθολογίες» με υλικά από τη γη, τη θάλασσα του νησιού, ο καθένας με το δικό του εκφραστικό μέσο: λόγο, ζωγραφική, γλυπτική, video, εγκαταστάσεις in situ.

Τα κελιά του παλιού μοναστηριού έχουν διαμορφωθεί σε φιλόξενα δωμάτια περιμετρικά της αυλής όπου γίνονται οι εκδηλώσεις. Στον Πύργο φυσάει πολύ. Ο βοριάς αρέσει στον Βασίλη Παπαβασιλείου. «Είναι αναζωογονητικός. Τι θα γινόμασταν χωρίς αυτόν; Σώζει τα νησιά αλλά και εμάς στην Αθήνα. Η άπνοια είναι θάνατος».

Το επόμενο πρωί τον καλούν για συνέντευξη σε τοπικό ραδιόφωνο:

- Ποιος είναι ο Φωκίων Καπνίδης, κύριε Παπαβασιλείου;

«Ο Φωκίων, όπως κάθε τρόφιμος ψυχιατρείου, έχει το προνόμιο να αποτελεί τον γεωμετρικό τόπο πραγμάτων που συμβαίνουν, ανθρώπων που αποκλίνουν, κανονικών, μη κανονικών, αιρετικών, ορθοδόξων κ.λπ.

Μια φιγούρα διασκεδαστική ως μεταφορική έκφραση διατύπωσης του ελληνικού αχταρμά, του τουρλού, του μπριάμ της ελληνικής κατάστασης. Ο Φωκίων συμπυκνώνει την απόλυτη γελοιοκρατία που επικρατεί σήμερα. Σ’ αυτή την πραγματικότητα δευτέρου βαθμού μέσα στην οποία κολυμπάμε, και που για να την αναγνωρίσουμε δεν είναι το ευκολότερο πράγμα του κόσμου»...

Το μελτέμι δυναμώνει κι άλλο το βράδυ της παράστασης, όμως οι θεατές το αντιμετωπίζουν γενναία. Καθισμένοι σε καρέκλες και πεζούλια, κουκουλωμένοι (γιατί κάνει και κρύο) απολαμβάνουν την ιλαροτραγική διάλεξη του Φωκίωνα Καπνίδη.

■ Τετάρτη 17 Αυγούστου. Σαλπάρουμε για την Πάρο. Η κουβέντα μέσα στο πλοίο έρχεται στον εμφύλιο πόλεμο και τον κάθε λογής εμφύλιο. Ο Β. Παπαβασιλείου είναι κάθετος: «Εμφύλιος είναι η ήττα του νου. Το κατάμαυρο που εξαφανίζει όλες τις αποχρώσεις».

Στο λιμάνι της Πάρου μας υποδέχεται η Μαρία Τσουνάκη, υψώνοντας σημείο αναγνώρισης την αφίσα του «Σιχτίρ»… Το βράδυ της ίδιας μέρας παράσταση στο 650 θέσεων θέατρο «Αρχίλοχος». Ενα υπαίθριο αμφιθέατρο με θέα στον κόλπο της Νάουσας μέσα στο Πολιτιστικό Πάρκο Πάρου που διευθύνει η δραστήρια Ελισάβετ Παπαζώη.

Ανάμεσα στο κοινό ντόπιοι και παραθεριστές που δεν είχαν δει την παράσταση στην Αθήνα, καθώς και άλλοι που την βλέπουν για δεύτερη φορά. «Ποιο είναι το μήνυμα της παράστασης μ’ αυτόν το μακρόσυρτο τίτλο;» ρωτούν. «Τι προσδοκούμε από τον Φωκίωνα;».

«Υπόσχεση για μια ανεμπόδιστη διασκέδαση», λέει ο Β. Παπαβασιλείου. «Δουλειά του Φωκίωνα δεν είναι η προσφορά λύσεων αλλά η τέρψη, η χαρά, πράγμα πολύ σπάνιο και ακριβό, περιζήτητο περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε».

■ Πέμπτη 18 Αυγούστου Σαντορίνη. Στο λιμάνι η Μαρία μας οδηγεί στο πουλμανάκι και σε λίγο παίρνουμε τον δρόμο για τα Φηρά και από εκεί τραβάμε νότια.

Το Εργοστάσιο Τεχνών Σαντορίνης (SAF) είναι 700 θέσεων και βρίσκεται στην αυλή του παλιού εργοστασίου ντομάτας της οικογένειας Νομικού που λειτουργούσε από το 1945 στην παραλία Βλυχάδα. Κτίριο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής από ηφαιστειακή γη, πέτρα και τέφρα, πάνω σε αμμόλοφους-τράφους. Μας καλωσορίζει η Βάνη Βαλλιάνου, υπεύθυνη του Φεστιβάλ.

Το πρώτο βράδυ παρασύρουμε τον Βασίλη Παπαβασιλείου στην Οία μήπως προλάβουμε το περίφημο ηλιοβασίλεμα. «Εκεί που φωτογραφίζονται κατά χιλιάδες νιόπαντροι Κινέζοι;...».

Δέχεται ωστόσο γιατί έτσι θα συναντήσει τον φίλο του Χρήστο Μαρκοζάνη, ο οποίος έχει εστιατόριο πάνω από την Καλντέρα. Ο ήλιος δύει καθ’ οδόν αφού το μποτιλιάρισμα στον δρόμο μεταξύ Φηρών και Οίας παραπέμπει σε κυκλοφοριακό κομφούζιο Αθήνας.

«Τρέχουν για το ηλιοβασίλεμα», λέει ο οδηγός, «και πολύ συχνά βγαίνουν από τον δρόμο». Και μας δείχνει ένα αυτοκίνητο που έφυγε σπάζοντας τα προστατευτικά κιγκλιδώματα, όμως από σωτήρια τύχη «κάθισε» σ’ ένα πλάτωμα του γκρεμού.

Η κουβέντα στο εστιατόριο «Φερεντίνι» και μετά στο «Oia vineyard», το άλλο μαγαζί που έχει παραδοθεί από τον Χρ. Μαρκοζάνη στη νεότερη γενιά, επικεντρώνεται στους αμπελώνες, τον τρύγο, το κρασί.

Το μυαλό του Β. Παπαβασιλείου, όπως πάντα, τρέχει. Κάθε τι γίνεται έναυσμα για στοχασμούς: «Για σκέψου… Απαιτείται χρόνος ωρίμανσης, χρόνος παλαίωσης. Τι ράπισμα η λέξη “παλαίωση” στον νεολαγνικό κόσμο μας! Για να είσαι δηλαδή μοντέρνος πρέπει να είσαι παλιός...

Ποιος το θυμάται αυτό; Οτι πρέπει να διατηρείς στο σήμερα όλους τους συντελεστές παλαίωσης; Να είσαι παιδί του αιώνα σου, όχι όμως δημιούργημά του, όπως λέει και ο Σίλερ»…

Το βράδυ της παράστασης ο τρόφιμος Φωκίων στέλνει μηνύματα συνενοχής στο κοινό του. Οταν αναφέρεται στις 17 ώρες διαπραγμάτευσης του πρωθυπουργού με τους εταίρους ο κόσμος γελάει: «Ο αριθμός δεκαεπτά. Δεκαεπτά μερόνυχτα κράτησε το ξόδι του Αχιλλέα, τόσο χρειάστηκε ο Οδυσσέας να πάει από το νησί της Κίρκης στο νησί της Καλυψώς»…

Πολλοί θεατές ταυτίζονται με την κριτική στην πολιτική επικαιρότητα. Ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Ομως για τον Βασίλη Παπαβασιλείου, υπερκείμενο κομμάτων, η αθάνατη ελληνική παθογένεια είναι πάνω απ’ όλα. Γι’ αυτήν μιλάει.

«Κατ’ ευφημισμό αποκαλούμε κρίση την καταστροφή. Μην τρομάζουμε, ενδεχομένως πρόκειται περί δημιουργικής καταστροφής. Συμβαίνουν κάποτε πράγματα και δεν έχουμε τις λέξεις…

Αλλά εκεί που η λέξη ξαστοχά κανένα πράγμα δεν υπάρχει. Δηλαδή είναι σαν να μη ζούμε αυτά τα οποία ζούμε… Η “κρίση” θα κρατήσει μια δεκαετία. Ποτέ δεν ήταν τόσο κυριολεκτικό το “μεταβατικό”.

Είμαστε καταδικασμένοι να ζήσουμε αυτό το πέρασμα μέσα στην αστική και καπιταλιστική δηθενιά. Το κάθε τι απειλείται από αυτό που το συνιστά. Αυτό συμβαίνει με την αντιπροσωπευτική Δημοκρατία όπως συνέβη και με τον σοσιαλισμό, τον λεγόμενο υπαρκτό. Δεν τον έριξε ο καπιταλισμός αλλά ο εαυτός του».

■ Σάββατο 20 Αυγούστου αναχωρούμε για Τήνο. Είμαστε οι τελευταίοι επιβάτες που αποβιβάζονται, οριακά πριν το πλοίο σαλπάρει ξανά. Η Μάγια Τσόκλη που μας περιμένει στο λιμάνι αναρωτιέται τι έχουμε γίνει…

Η παράσταση δίνεται το ίδιο βράδυ στο Θέατρο στον Κουμάρο. Ανοιχτό πέτρινο αμφιθέατρο 650 θέσεων, απόλυτα ενσωματωμένο στο φυσικό περιβάλλον της τηνιακής ενδοχώρας. Στους πρόποδες τους όρους Ξώμπουργο, προστατευμένο από αιωνόβιες βελανιδιές και σε απάνεμο σημείο.

Το θέατρο δημιουργήθηκε χάρη στο μεράκι του Κώστα Τσόκλη μέσα σ’ ένα ιστορικό και εύφορο κτήμα του νησιού, που κάποτε φιλοξενούσε το καλοκαιρινό θέρετρο της Σχολής των Ουρσουλινών.

Ο Κώστας Τσόκλης παρακολουθεί την παράσταση και εμείς υποσχόμαστε να τον επισκεφτούμε την επόμενη μέρα στο Μουσείο Τσόκλη. Το μουσείο στεγάζεται στο πρώην δημοτικό σχολείο του χωριού Κάμπος, κι αυτό απόλυτα εναρμονισμένο με το περιβάλλον.

Η έκθεση περιλαμβάνει έργα από την ενότητα «Στοιχεία για τη δημιουργία πιθανών αριστουργημάτων», έργα που ο Κ. Τσόκλης δημιούργησε στη Ρώμη και το Παρίσι την περίοδο 1958-1963, προσχέδια από το έργο «Σίσυφος», έργα εμπνευσμένα από τηνιακά τοπία καθώς και αυτοβιογραφικά κείμενα. Και βέβαια στην αυλή του μουσείου ο Αϊ-Γιώργης με τον δράκο.

Το βράδυ βόλτα στη Χώρα. Μια κυρία σταματάει τον Β. Παπαβασιλείου. Βρέθηκε στην Τήνο και είδε την παράσταση, όπως τυχαία είχε δει και την παράσταση της «Ελένης» του Ρίτσου πριν από χρόνια στο Λουξεμβούργο…

■ Δευτέρα 22 Αυγούστου ταξιδεύουμε από την Τήνο για το λιμάνι της Ραφήνας. Η θάλασσα καλοτάξιδη. Και ο Φωκίων ευχαριστημένος.

«Ο Φωκίων επιστρέφει αεράτος, ευεργετημένος από τους ανέμους της Ελλάδας. Οι Κυκλάδες έκαναν καλό στην ευαίσθητη ιδιοσυγκρασία του… Είπαμε πολλά αλλά έτσι πρέπει. Ομως τα λόγια αξίζουν επειδή μπορούν να ξεχνιούνται»...

Αλλωστε το λέει και ο Φωκίων στην παράσταση: «Παιδεία είναι αυτό που απομένει όταν η λήθη έχει κάνει τη δουλειά της πάνω στο σώμα των γνώσεων».